📌در جست و جوی نظریه ی اجتماعی شهید مطهری ره (بخش هفدهم) 🔹تغییرات اجتماعی۲ بحث از تغییرات اجتماعی در اندیشه استاد شهید را باید در ذیل مباحث فلسفه تاریخ و تکامل تاریخ جست و جو کرد. استاد شهید در مسئله تکامل تاریخی -خصوصا در تقابل با فلسفه تاریخ مارکسیستی- دیدگاه هایی را عرضه نموده که همگی در امتداد اندیشه ی هستی شناسی و انسان شناسی ایشان است. به نظر می‌رسد مهمترین پایه ی فلسفه تاریخ ایشان، وجود «فطرت» هم برای جامعه ی انسانی و هم برای فرد انسانی است. استاد شهید به هر دو مطلب تصریح دارد و حتی اصل فطرت را «ام المسائل» تعالیم اسلامی می داند. از این رو در هر مسئله ای می توان بازتاب های این مسئله ی بنیانی را جست و جو کرد. مهمترین دستاویز اندیشه ی استاد شهید برای تبیین بحث تکامل جامعه همین فطرت جامعه است. کلمات ایشان در این باب حاوی دو مطلب مهم است: اول: اینگونه نیست که تاریخ حرکتی مبهم و بی جهت داشته باشد، بلکه دارای حرکتی مشخص و مسیری معین و به سوی سرمنزلی روان است. دوم: آنکه مسیر حرکت تاریخ و جوامع انسانی، قبل از آنکه از اراده های انسانی متاثر باشد، از فطرت و حقیقت خود جامعه متاثر است. به عبارت دیگر نیروی محرکه و جهت گیری حرکت تاریخ در درون خود آن تعبیه شده و تاریخ و جامعه نیز به همان سمت و سو در حرکت است و منظور از حرکت تکاملی تاریخ نیز چیزی جز این نیست. آنچه از تغییرات اجتماعی قصد می شود، همان چیزی است که در دل این حرکت تکاملی رخ می دهد و در نهایت منجر به وقوع تکامل تاریخی می شود. فطرت جامعه به کدام سو می برد؟ ایشان در باب تکامل معتقدند صرف تغییر و دگرگونی و پیشرفت را نباید تکامل به شمار اورد، بلکه تکامل زمانی تکامل رخ می دهد که یک واقعیت (در اینجا فطرت جامعه) به نحو شدیدتری بروز و ظهور داشته باشد. از این رو هر تغییری را نباید تکامل به شمار آورد. اما فطرت جامعه چه اقتضائاتی دارد و به کدام سو در حرکت است؟ استاد شهید در کتاب «جامعه و تاریخ در قرآن» و در فصل «جامعه و فطرت» می گوید: «... آیا همین طور که فرد هدف دارد، روح جمعی هدف دارد یا ندارد؟ ... اگر جامعه فطرت نداشته باشد هدف هم ندارد...ولی اگر قائل شدیم که روح جمعی از روح افراد به وجود آمده... چون در افراد فطرت هست، در روح جمعی هم فطرت هست و همین فطرت تکامل جوی روح جمعی است که جامعه ی انسان را بسوی وحدت واقعی و حقیقی یعنی یه سوی جامعه ی جهانی واحد... سوق می دهد. آن آیاتی که در قرآن هست .... بیانگر همان حرکتی است که جامعه به حکم فطرت خودش و به کمک دین، به سوی غایت فطری و طبیعی خودش انجام می دهد.» (جامعه و تاریخ در قرآن، ص۱۰۹,۱۱۰) #نظریه_اجتماعی_شهید_مطهری #تغییرات_اجتماعی #نظام_جامع_اندیشه_اسلامی @taamollat

📌بعد التحریر 🔹استاد شهید در ضمن مطلب فوق الذکر، به کلامی از علامه طباطبایی ره در باب فطرت جامعه اشاره می کنند که در توصیف فطرت جامعه می گویند: «جمع کینونتی دارد مسانخ با کینونت افراد». (جامعه وجودی دارد از سنخ وجود افراد) معنی این کلام آنست که فطرت جامعه، برآیند همان فطرت افراد انسانی است و از همین جهت فطرت جامعه با فطرت فرد انسانی همسو و هم جهت است. ❓اکنون سوال این است: در حالیکه بر اساس اندیشه استاد شهید و تبیین استاد پارسانیا، جامعه ی انسانی عبارتست از اتحاد انسانها در صورت های علمی(به بیانی که گذشت) در این صورت نفس انسانهای حاضر در اجتماع نسبت به آن صور و معانی حالت انفعالی دارد، حال فطرت انسانی چطور و چگونه می تواند بر آن روح جمعی برآمده از اتحاد انسانها با صور اثر بگذارد و فطریات خود را بر او تحمیل کند؟ 🤔🤔🤔 فیه تأمل !!! @taamollat

📌بعد التحریر ۲ 🔹بحث از تغییرات اجتماعی علی رغم قدمت و دل‌مشغولی که ایجاد کرده، در میان جامعه شناسان و فیلسوفان اجتماعی، بستر واحدی ندارد. برخی آن را ذیل بحث از تکامل دیده اند و برخی آن را ذیل مفهوم انقلاب فهم کرده اند و شاید عده ای هم ذیل تاریخ و برخی دیگر ذیل تغییرات خرد ساختاری. تاکنون اثری نیافته ام که دیدگاه جامعی پیش کشیده و نهایتا منطق روشنی برای همه ی لایه های تغییر عرضه کرده باشد. اما پرونده اش باز است هنوز. @taamollat

📌بعد التحریر ۳ 🔹آنچه ابتدائا از تغییر اجتماعی متبادر می شود، تغییرات ساختار اجتماع، تغییرات ارزشی و فرهنگی و اموری از این قبیل است و وقتی ما می گوییم جامعه تغییر کرده، منظورمان تغییراتی از این سنخ است. وقتی سراغ این لایه از پدیده های اجتماعی می رویم، پرسشمان بطور مشخص این است که در تغییرات اجتماعی -در حالیکه ظاهراً همه چیز در سر جای خودش است- دقیقا چه چیزی تغییر کرده؟ وانگهی قاعده ی حاکم بر آن تغییر چیست و آیا ما می توانیم تغییرات آینده را پیش بینی کنیم یا خیر؟ شهید مطهری نیز بمانند بسیاری از فیلسوفان این مسئله را ذیل بحث از تکامل تاریخی کاویده، ما در پایان این مرحله از بحث تلاش می کنیم تا رهیافت ایشان برای تحلیل تغییرات خرد را از کلماتشان استنطاق کنیم. @taamollat

📌مسکن هایی که آرام نمی کند. 🔹کار اصلی در دیندار کردن جامعه، تعلیم و تزکیه ی مردم از طریق رشد علم و عقلانیت و اخلاق است. اگر علم و عقلانیت و اخلاق را در مساجد و پای منبرها رشد دادیم، مردم را دیندار تر کرده ایم، و الا افزودن بر مناسک مذهبی، تنها «توهم دینداری» را افزایش می دهد. #راه_پیمایی_آیینی #جشن_۱۰_کیلومتری @taamollat

📌حلقه ی «فلسفه ی دین از منظر استاد شهید ره» 🔹بامداد فردا پنج شنبه ۱۵تیر سومین جلسه ی «فلسفه ی دین از منظر استاد مطهری ره » برگزار خواهد شد انشالله. قبلاً گفته بودیم که فلسفه ی دین یکی از منفذهای کشف نظریه ی اجتماعی استاد شهید است. دین هر چه باشد، پدیده ای اجتماعی با کارکردهای اجتماعی فوق العاده است، بنحوی که حتی آنانی که دین را جادو و خرافات می پندارند، به نقش دین در حفظ انسجام اجتماعی و همبستگی اعتراف دارند. در نتیجه دین در بستری از زندگی جمعی متولد شده و رشد می کند. ما در این جلسات تلاش می کنیم از رهگذر مرور فلسفه ی دین استاد مطهری، نقبی بزنیم به دیدگاه استاد به جامعه و تاریخ. موضوع جلسه ی فردا که خود بنده آن را تقریر خواهم کرد، گزارشی است از کتاب «جامعه شناسی دین», نوشته ی ملکوم همیلتون و تلاش می کنیم رویکرد های کلی درباره ی دین و خاستگاه های اجتماعی آن را مرور و سپس با دیدگاه استاد شهید به مقایسه بگذاریم؛ و خداوند در همه حال یار و ولی مومنان است. @taamollat

📌گزارش جلسه 🔹 سومین جلسه ی کارگروه «فلسفه ی دین از منظر استاد مطهری ره» دقایقی پیش به پایان رسید. گزارش جلسه به زودی منتشر خواهد شد. #فلسفه_دین @taamollat

🟢 خطاب شنیدنی و شورانگیز شهید مطهری به حضرت مولی الموحدین امیرالمؤمنین علی(ع) 🌹 عید سعید غدیر خم، روز اکمال دین و اتمام نعمت و عید الله الاکبر مبارک باد! ⭕️ کانال رسمی «بنیاد شهید مطهری» در ایتا، تلگرام و سروش👇 eitaa.com/motahari_ir t.me/motahari_ir sapp.ir/motahari_ir

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ

📌گزارش جلسه «فلسفه ی دین» 🔹 در این جلسه گزارشی از فصل دوم و چهارم کتاب «جامعه شناسی دین» ارائه شد. از نگاه نویسنده ی کتاب، نظریات موجود در باب علل گرایش به دین به دو دسته ی کلی نظریات روان شناختی و جامعه شناختی قابل تقسیم است. نظریات روان شناختی نظریاتی هستند که دین را نتیجه کنش و واکنش درونی خود انسانها -بدون اثرپذیری از جامعه - می دانند. به عبارت دیگر نظریات روان شناختی معتقدند که دین پاسخی است به سوالات و نیازهای درونی انسان. نظریات روان شناختی خود دو دسته اند. نظریات عقلگرایانه و نظریات عاطفه گرایانه. نظریات روان شناختی عقلگرایانه، دین را نتیجه ی جست و جوی عقلی انسان و قوه ی تعمیم او در شناخت هستی می پندارند، در حالیکه دیدگاه های عاطفه گرایانه، دین را نتیجه ی نوعی نیاز عاطفی به خدا، ماورا و اموری از این دست تلقی می کنند. فصل دوم کتاب همیلتون شرح دیدگاه هایی است که دین را برآمده از کاوش عقلی انسان برای شناخت طبیعت معرفی می کند و فصل چهارم نیز شرح دیدگاه های عاطفه گرایانه است. آگوست کنت، فریزر و تایلر کسانی هستند که دین را نتیجه ی جست و جوی عقلی بشر قلمداد می کنند و هر یک برای ادعای خود به گونه ای به تاریخ بشر و ویژگیهای انسانی استناد می کنند. فصل دو و چهار احتمالا خواندنی ترین فصل های این کتاب هستند. در جلسات بعد به مقارنه ی این دیدگاه ها با نظریات متفکران مسلمان خصوصا استاد شهید خواهیم پرداخت. #فلسفه_دین @taamollat

📌بعد التحریر 🔹یکی از تفاوت های روش شناختی عمده در فلسفه ی دین استاد مطهری با سایرین، تمرکز بر مبانی انسان شناسی برهانی است. به عبارتی استاد شهید در تحلیل نیاز انسان به دین، از ابزار برهان و انسان شناسی فلسفی هیچ کوتاه نمی آید، این در حالی است که عموم جامعه شناسان دین، نیاز روانی به دین را بر بستری از تحلیل تاریخی استنتاج کرده اند. درباره ی این دو روش، حجیت و نتایج انها، در آینده بیشتر خواهم نوشت انشالله. @taamollat

📌در جست و جوی نظریه ی اجتماعی شهید مطهری ره (بخش هجدهم) 🔹تغییرات اجتماعی (۳ و پایانی) 🔻یکی از نوآوری های شهید مطهری در باب تکامل و تغییر اجتماعی، تقسیم تغییرات به مثبت و منفی است. آنانی که به فرایند تکاملی تاریخ باور دارند، عموما تغییرات اجتماعی را نیز حرکت های تکاملی و رو به جلو تلقی می کنند، اما شهید مطهری بر اساس مبنای هستی شناختی و انسان شناختی، علیرغم پذیرش و باور به تغییر اجتماعی، هر تغییری را الزاما تکاملی تلقی نمی کند. نتیجه ی این تفکیک در لایه ی تجویزی اندیشه ی ایشان ظاهر خواهد شد که خواهیم رسید انشالله. توضیح مطلب آنکه بر اساس پذیرش اصل واقعیت و اصل فطرت انسانی، آدمی دارای بینش ها و گرایش هایی است که مجموعا شکل دهنده ی بخشی از افکار و رفتارهای اوست. فطرت انسانی در کنار میل به تغییر و ابداع، آدمی را در راه شناخت هستی و به کارگیری آن، به حرکت و تکاپو می اندازد، اینگونه است که فطرت انسانی ریشه حرکت تاریخ و تکامل نوع بشر است. با اینحال، همه ی تغییراتی که بشر به اقتضای فطرت ایجاد می کند مثبت و قابل پذیرش نیست. میل به تغییر و ابداع و کشف فطری است، اما همه ی آنچه در این مسیر رخ می دهد، الزاما در راستای فطرت انسانی و واقعیات طبیعی عالم نیست. از این رو برخی تغییرات اجتماعی تکاملی و مقبول و برخی دیگر قهقرایی و مردود است. استاد شهید این دیدگاه را در کتاب مهم «اسلام و نیازهای زمان» به تفصیل شرح داده است. 🔹تغییرات تکاملی و مقبول تغییراتی است که در راستای اقتضائات همان فطرت آدمی باشد. میل به کشف حقایق عالم، میل به توحید، شوق به خیر و فضیلت و... اموری فطری هستند که هر تغییر اجتماعی در راستای آن پذیرفته و ممدوح است. و بالطبع اموری چون تسلط بی حد و مرز بر طبیعت، استثمار طبیعت و سایر انسانها، دستبرد در طبیعت، توسعه طلبی، شهوت پرستی و.... اگر چه ممکن است پیشرفت تلقی شود، اما .ون بر خلاف فطرت انسان و فطرت جامعه است، قطعا تغییراتی قهقرایی بوده و باید در مقابل آن ایستاد. 🔻نکته ی پایانی این فرسته اینکه یکی از کاربردهای مهم این تفکیک در اندیشه ی استاد شهید، در مسئله ی اجتهاد ظاهر می شود که در یادداشت های سپس تر به آن خواهیم پرداخت. #نظریه_اجتماعی_شهید_مطهری #تغییرات_اجتماعی #تکامل_تاریخی #نظام_جامع_اندیشه_اسلامی @taamollat