🔹الْعَنَتَ
▪️ماده «عنت» در اصل برسختی و شدت (مجمع البيان، ج3، ص54) و مشقت و مانند آن و چیزی که صحت و سهولت در آن راه نداشته باشد (معجم المقاييس اللغة، ج4، ص150) دلالت دارد؛
▫️و برخی افزودهاند که وارد شدن در مشقتی است که با اختلال [در معیشت و برنامههای زندگی] همراه باشد . (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج8، ص234)
☀️«وَدُّوا ما عَنِتُّمْ» (آل عمران/118)
☀️«عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ» (توبه/128)
☀️«وَ اعْلَمُوا أَنَّ فيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطيعُكُمْ في كَثيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ» (حجرات/7)
▪️در مورد کلمه «عَنَت» (ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ؛ نساء/25) از نظر خلیل،وارد کردن مشقت بر انسان است (كتاب العين، ج2، ص72) و
▫️از مبرد هم نقل شده که به معنای هلاکت است. (مجمع البيان، ج3، ص54)
▫️از ابن درید نقل شده که «عنت» سختگیری و شخصی را در موقعیت دشوار و ناخوشایند قرار دادن است و
به همین مناسبت است که این تعبیر را در مورد کسی که مرتکب گناهی میشود به کار میبرند و ظاهرا معنایش در این آیه نیز همین است که این ازدواج با کنیزان به شما اجازه داده شود در مورد کسی که میترسد به گناه و مشقت بیفتد (معجم المقاييس اللغة، ج4، ص150)
▪️این ماده وقتی به باب افعال برود متعدی میشود و به معنای کسی را در مشقت و سختی انداختن است: «وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ» (بقره/220)
📿ماده «عنت» و مشتقات آن همین 5 مورد در قرآن کریم به کار رفته است.
@yekaye
📖الف) وَ مَنْ لَمْ یسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ ینْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَیمانُكُمْ
☀️1) از امام باقر ع روایت شده که درباره عبارت «و کسی از شما که به لحاظ طَول، توان آن را نداشت...» فرمودند: منظور از طَول، ثروت است.
📚مجمع البيان، ج3، ص54
«وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا» أي لم يجد منكم غنى عن ابن عباس و سعيد بن جبير و مجاهد و قتادة و السدي؛ و هو المروي عن أبي جعفر (ع).
☀️ و از امام صادق ع روایت شده است:
امروزه سزاوار نیست که مرد آزاد با زن کنیز ازدواج کند؛ آن [حکم] بدان جهت بود که خداوند عز و جل فرمود: «و کسی از شما که به لحاظ سعه [مالی] توان آن را ندارد ...» و سعه مالی همان مهریه است؛ و مهریه زن آزاد امروزه معادل مهریه زن کنیز و گاه کمتر است.
📚الكافي، ج5، ص360؛ تهذيب الأحكام، ج7، ص334
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
لَا يَنْبَغِي أَنْ يَتَزَوَّجَ الرَّجُلُ الْحُرُّ الْمَمْلُوكَةَ الْيَوْمَ إِنَّمَا كَانَ ذَلِكَ حَيْثُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا» وَ الطَّوْلُ الْمَهْرُ وَ مَهْرُ الْحُرَّةِ الْيَوْمَ مَهْرُ الْأَمَةِ أَوْ أَقَلُّ.
@yekaye
☀️2) از امام صادق ع در مورد مرد آزادی که با کنیز ازدواج کند روایت شده است که فرمودند:
اگر بدان مضطر است اشکالی ندارد.
📚الکافی، ج5، ص359؛ تهذيب الأحكام، ج7، ص334
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْحُرِّ يَتَزَوَّجُ الْأَمَةَ
قَالَ لَا بَأْسَ إِذَا اضْطُرَّ إِلَيْهَا.
📚شبیه این مضمون با سندی دیگر از امام باقر ع هم روایت شده است.
☀️و از امام باقر ع روایت شده که فرمودند:
مرد آزاد با زن کنیز ازدواج نکند مگر اینکه دو شرط در وی جمع شده باشد: «عَنَت» (مشقت و خوف به گناه و هلاکت افتادن) و عدم «طَول» [نداشتن وسعت مالی].
📚دعائم الإسلام، ج2، ص244
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: وَ لَا يَتَزَوَّجُ الْحُرُّ الْأَمَةَ حَتَّى يَجْتَمِعَ فِيهِ الشَّرْطَانِ الْعَنَتُ وَ عَدَمُ الطَّوْلِ.
@yekaye
☀️3) سماعه میگوید از امام صادق ع در مورد مردی پرسیدم که با زن آزادی ازدواج کرد در حالی که زن کنیزی داشت و آن زن آزاد نمی دانست که وی یک همسر که کنیز است، دارد؟
فرمودند: آن زن آزاد اگر دلش خواست همراه با آن زن کنیز همسر وی میماند و اگر دلش خواست به نزد خانواده خود برمیگردد.
گفتم: اگر این زن راضی نشد و نزد خانواده خود برگشت آیا آن مرد راهی برای [برگرداندنِ] آن زن دارد در حالی که آن زن به باقی ماندن در کنار وی راضی نیست؟
فرمود: اگر وقتی آن زن قضیه را فهمید راضی نشد آن مرد هیچ راه و تسلطی بر وی ندارد.
گفتم: آیا پس رفتن وی به نزد خانواده خودش به منزله طلاق اوست؟
فرمود: هنگامی که از خانه آن مرد خارج شد سه ماه یا تا سه بار عادت ماهیانه عده نگه دارد سپس اگر دلش خواست [با فردی دیگر] ازدواج کند.
📚الکافی، ج5، ص359
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ يَحْيَى اللَّحَّامِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً حُرَّةً وَ لَهُ امْرَأَةٌ أَمَةٌ وَ لَمْ تَعْلَمِ الْحُرَّةُ أَنَّ لَهُ امْرَأَةً أَمَةً؟
قَالَ إِنْ شَاءَتِ الْحُرَّةُ أَنْ تُقِيمَ مَعَ الْأَمَةِ أَقَامَتْ وَ إِنْ شَاءَتْ ذَهَبَتْ إِلَى أَهْلِهَا.
قَالَ قُلْتُ لَهُ فَإِنْ لَمْ تَرْضَ بِذَلِكَ وَ ذَهَبَتْ إِلَى أَهْلِهَا أَ فَلَهُ عَلَيْهَا سَبِيلٌ إِذَا لَمْ تَرْضَ بِالْمَقَامِ؟
قَالَ لَا سَبِيلَ لَهُ عَلَيْهَا إِذَا لَمْ تَرْضَ حِينَ تَعْلَمُ.
قُلْتُ فَذَهَابُهَا إِلَى أَهْلِهَا هُوَ طَلَاقُهَا؟
قَالَ نَعَمْ إِذَا خَرَجَتْ مِنْ مَنْزِلِهِ اعْتَدَّتْ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ أَوْ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ ثُمَّ تَزَوَّجُ إِنْ شَاءَتْ.
@yekaye
📖ب) مِنْ فَتَیاتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ
☀️4) از امیرالمومنین ع روایت شده که فرمودند:
مرد مسلمان حق ندارد با کنیز غیرمسلمان ازدواج کند؛ زیرا خداوند عز و جل تنها ازدواج با کنیزان مومن را مباح فرمود چنانکه فرمود «[از آن کسان که تحت ملکیت شماهاست،] از آن دختران جوان باایمانتان»؛ و چنان ازدواجی [ازدواج مرد مسلمان با کنیز غیرمسلمان] را رسول الله ص خوش نداشت بدین جهت که مبادا یهودیان و مسیحیان فرزندان مسلمانان را برده خود سازند.
توضیح: ظاهرا بدین جهت که علیالقاعده مالک کنیزان یهودی و مسیحی، خود یهودیان و مسیحیان بودهاند و میتوانستند ادعا کنند که چون فرزند این مرد مسلمان، فرزند کنیزِ آنهاست پس فرزند کنیز هم برده آنان محسوب میشود.
📚دعائم الإسلام، ج2، ص246
عَنْ عَلِيٍّ ع أَنَّهُ قَالَ:
لَا يَحِلُّ لِلْمُسْلِمِ تَزَوُّجُ الْأَمَةِ الْمُشْرِكَةِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمَا أَبَاحَ الْمُؤْمِنَاتِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى «مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ»؛ وَ قَدْ كَرِهَ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِئَلَّا يَسْتَرِقَّ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَى أَبْنَاءَ الْمُسْلِمِينَ.
📚این حدیث با اندک تفاوتی در عبارت در الجعفريات (الأشعثيات)، ص106 و النوادر (للراوندي)، ص48 نیز آمده است.
@yekaye
📖ج) فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ
☀️5) الف. ابوبصیر میگوید از امام صادق ع درباره ازدواج با کنیز شوال کردم.
فرمودند: ازدواج با کنیز جز با اذن صاحبش جایز نیست.
📚تهذيب الأحكام، ج7، ص335؛ الإستبصار، ج3، ص219
الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ نِكَاحِ الْأَمَةِ؟
قَالَ لَا يَصْلُحُ نِكَاحُ الْأَمَةِ إِلَّا بِإِذْنِ مَوْلَاهَا.
☀️ب. از امام رضا ع سوال شد که آیا متعه کردنِ [= ازدواج موقت با] کنیز در صورتی که از صاحبش هم اذن گرفته شود، جایز است؟
فرمودند: بله؛ خداوند عز و جل میفرماید: «با آنها با اجازه کسانشان نکاح کنید»
✅تبصره
این استناد امام ع بخوبی نشان میدهد که در جایی که قرینه نباشد، «نکاح» مطلق است و شامل ازدواج موقت هم میشود.
📚تهذيب الأحكام، ج7، ص257؛ تفسير العياشي، ج1، ص234؛ الإستبصار، ج3، ص146؛ الكافي، ج5، ص463
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ:
سَأَلْتُ الرِّضَا ع يُتَمَتَّعُ بِالْأَمَةِ بِإِذْنِ أَهْلِهَا؟
قَالَ: نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ».
☀️ج. ابوالعباس میگوید: به امام صادق ع عرض کردم که مردی با کنیزی بدون اذن و اطلاع صاحب آن کنیز ازدواج میکند.
حضرت فرمود: این زنا محسوب میشود زیرا خداوند متعال میفرماید: «با آنان با اذن کسانان ازدواج کنید.»
📚تهذيب الأحكام، ج7، ص348؛ من لا يحضره الفقيه، ج3، ص451؛ تفسير العياشي، ج1، ص234؛ الإستبصار، ج3، ص219
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ قَالَ:
قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع: الرَّجُلُ يَتَزَوَّجُ الْأَمَةَ بِغَيْرِ إِذْنِ [علم] أَهْلِهَا؟
قَالَ هُوَ زِنًى؛ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ «فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ».
@yekaye
☀️6) از امام صادق ع سوال شد درباره کنیزی که دو نفر مشترکا مالک وی بودند؛ یکی از آن دو با وی ازدواج کرد در حالی که نفر دوم غایب بود؛ آیا این نکاح جایز است؟
فرمود: اگر آن فرد غایب ناخرسند باشد نکاح جایز نیست.
یعنی اگر وی به شریکش اذن نداده باشد ویا او را در اینکه با وی ازدواج کند آزاد نگذاشته باشد، و [وقتی هم باخبر شد] کار او را تایید نکند.
📚دعائم الإسلام، ج2، ص246
وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ مَمْلُوكَةٍ بَيْنَ رَجُلَيْنِ زَوَّجَهَا أَحَدُهُمَا وَ الْآخَرُ غَائِبٌ، هَلْ يَجُوزُ النِّكَاحُ؟
قَالَ إِذَا كَرِهَ الْغَائِبُ لَمْ يَجُزِ النِّكَاحُ؛
يَعْنِي إِذَا لَمْ يَكُنْ أَذِنَ لِصَاحِبِهِ وَ لَا أَطْلَقَ لَهُ فِي أَنْ يُزَوَّجَ وَ لَا أَجَازَ فِعْلَهُ.
@yekaye
☀️7) محمد بن اسماعیل میگوید: از امام رضا ع پرسیدم: آیا مردی که زن آزاد دارد، میتواند کنیزی را با اجازه کسانش متعه کند ؟
فرمودند: بله، مشروط به اینکه آن زن آزاد رضایت دهد.
گفتم: اگر آن زن آزاد اجازه متعه دهد چطور؟
فرمودند: بله.
📚الكافي، ج5، ص463؛ تهذيب الأحكام، ج7، ص257؛ الإستبصار، ج3، ص146
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ قَالَ:
سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع هَلْ لِلرَّجُلِ أَنْ يَتَمَتَّعَ مِنَ الْمَمْلُوكَةِ بِإِذْنِ أَهْلِهَا وَ لَهُ امْرَأَةٌ حُرَّةٌ؟
قَالَ نَعَمْ إِذَا رَضِيَتِ الْحُرَّةُ.
قُلْتُ فَإِنْ أَذِنَتِ الْحُرَّةُ يَتَمَتَّعُ مِنْهَا؟
قَالَ نَعَمْ.
@yekaye
📖ه. فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَینَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَیهِنَّ نِصْفُ ما عَلَی الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ
☀️8) الف. عبدالله بن سنان میگوید: از امام صادق ع درباره معنای «محصنه» در خصوص کنیزان سوال کردم.
فرمودند: یعنی کنیزان مسلمان.
☀️ب. قاسم بن سلمیان میگوید: از امام صادق ع درباره این سخن خداوند سوال کردم که میفرماید: «پس هنگامی که محصنه شدند، آنگاه اگر فحشایی مرتکب شدند، پس بر آنان نیمی از آن کیفری است که بر زنان آزاد است»؟
فرمودند: یعنی ازدواج کردنشان، هنگامی که [بعد از آن] مرتکب فحشایی شوند.
📚تفسير العياشي، ج1، ص235
☀️الف. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْإِمَاءِ؟
قَالَ: هُنَّ الْمُسْلِمَاتُ.
☀️ب. عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ «فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ»؟
قَالَ: يَعْنِي نِكَاحَهُنَّ إِذَا أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ.
@yekaye
☀️9) الف. ابوبصیر میگوید از امام صادق ع سوال کردم از این تعبیر خداوند متعال که [درباره کنیزان] میفرماید: «هنگامی که محصنه شدند»؟
فرمود: محصنه شدنشان در گروی این است که [علاوه بر اینکه با آنها ازدواج شود] نزدیکی هم با آنان انجام شود.
گفتم: پس اگر هنوز نزدیکی با آنان انجام نشده بود و مرتکب گناهی شدند آیا دیگر حد و مجازات ندارند؟
فرمودند: بله. [یعنی در این صورت هم حد دارند.]
📚تهذيب الأحكام، ج10، ص16
يُونُسُ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ تَعَالَى «فَإِذا أُحْصِنَّ»؟
قَالَ إِحْصَانُهُنَّ إِذَا دُخِلَ بِهِنَّ.
قَالَ قُلْتُ أَ رَأَيْتَ إِنْ لَمْ يُدْخَلْ بِهِنَّ وَ أَحْدَثْنَ، مَا عَلَيْهِنَّ مِنْ حَدٍّ؟
قَالَ بَلَى.
☀️ب. از امام باقر ع سوال شد درباره [میزان مجازات] کنیزی که زنا کرده بود.
فرمودند: به اندازه نصف حد شرعی زن آزاد تازیانه زده میشود، خواه شوهر داشته باشد یا نداشته باشد. [یعنی حتی اگر شوهر داشته باشد رجم نمیشود و فقط تازیانه میخورد]
📚الكافي، ج7، ص234
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْأَحْوَلِ عَنْ بُرَيْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي الْأَمَةِ تَزْنِي؟
قَالَ تُجْلَدُ نِصْفَ حَدِّ الْحُرِّ كَانَ لَهَا زَوْجٌ أَوْ لَمْ يَكُنْ.
☀️ج. محمد [بن مسلم] میگوید: به امام صادق ع عرض کردم: اگر کنیزی زنا کند؟
فرمودند: پنجاه تازیانه میخورد.
گفتم: اگر دوباره زنا کرد؟
فرمود: باز هم پنجاه تازیانه میخورد.
گفتم: آیا حالتی هست که وی مشمول حکم رجم (سنگسار) بشود؟
فرمودند: اگر هشت بار زنا کند [و هر بار گرفتار و مجازات شود، در دفعه بعد] سنگسار میشود.
گفتم: چرا تا هشت بار؟
فرمود: چون فرد آزاد اگر تا چهار بار زنا کند و حد بر او اجرا شود [دفعه بعدی] اعدام میشود؛ پس اگر کنیز تا هشت بار زنا کند در دفعه نهم سنگسار میشود.
گفتم: علت [این تفاوت] چیست؟
فرمود:خداوند بر او رحم کرده که اسارت بردگی و مجازات فرد آزاد رادر او جمع کند.
سپس فرمود: و البته در این شرایط حاکم مسلمین باید قیمت او را از سهمی که برای آزاد کردن بردگان [جزءسهمهای مقرر شده در زکات: توبه/60] است، به صاحبش بپردازد.
📚الكافي، ج7، ص235
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ الْأَصْبَغِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ أَوْ عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ الشَّكُّ مِنْ
مُحَمَّدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَمَةٌ زَنَتْ؟
قَالَ تُجْلَدُ خَمْسِينَ.
قُلْتُ فَإِنْ عَادَتْ؟
قَالَ تُجْلَدُ خَمْسِينَ.
قُلْتُ فَيَجِبُ عَلَيْهَا الرَّجْمُ فِي شَيْءٍ مِنَ الْحَالاتِ؟
قَالَ إِذَا زَنَتْ ثَمَانَ مَرَّاتٍ يَجِبُ عَلَيْهَا الرَّجْمُ.
قُلْتُ كَيْفَ صَارَ فِي ثَمَانِ مَرَّاتٍ؟
قَالَ لِأَنَّ الْحُرَّ إِذَا زَنَى أَرْبَعَ مَرَّاتٍ وَ أُقِيمَ عَلَيْهِ الْحَدُّ قُتِلَ فَإِذَا زَنَتِ الْأَمَةُ ثَمَانَ مَرَّاتٍ رُجِمَتْ فِي التَّاسِعَةِ.
قُلْتُ وَ مَا الْعِلَّةُ فِي ذَلِكَ؟
فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ رَحِمَهَا أَنْ يَجْمَعَ عَلَيْهَا رِبْقَ الرِّقِّ وَ حَدَّ الْحُرِّ.
ثُمَّ قَالَ: وَ عَلَى إِمَامِ الْمُسْلِمِينَ أَنْ يَدْفَعَ ثَمَنَهُ إِلَى مَوْلَاهُ مِنْ سَهْمِ الرِّقَابِ.
@yekaye