آموزش مبانی شعر (4)
#عروض
در این‌جا برای آشنایی با قواعد اوزان عروضی که در بخش رباعی مختصراً به آن اشاره شد می‌پردازیم.
قواعد عروض معیار سنجش وزن در شعر است.
#حرف :
همانطور که می‌دانید الفبای زبان فارسی دارای سی و دو حرف است. ا ب پ ت ث...
#مصوت :
صداها که ما به آن (مصوت) می‌گوییم، شش تا هستند که سه مصوت بلند و سه مصوت کوتاه هستند.
#مصوت_بلند :
آ ، ای ، او . مانند «آ» در آب، «ی» در سیب ، «و» در بو
#مصوت_کوتاه :
فتحه ( -َ ) ، کسره ( -ِ ) ، ضمه ( -ُ )
#انواع_هجا :
هجای فارسی از نظر تعداد دو نوع است.
١- #هجای_کوتاه كه یک حرف دارد یعنی (یک حرف + یک مصوت كوتاه) و با علامت [ن] نشان داده می‌شود.
صامت + مصوت كوتاه ، مانند:
تُ (تو) ، کِ (كه) ، چُ (چو) ، نَ (نه).
۲ - #هجای_بلند که دو حرف دارد و با علامت [ - ] نشان داده می‌شود.
۱- صامت + مُصَوّتِ کوتاه + صامت.
مانند : دَر ، سَر ، دِل
۲- صامت + مصوّت + مصوّت.
مانند : با، جا، ما، سو، بو، سی، بی
#نمونه :
عَلی ، [ عَ ، لی ] كه می‌شود: يک مصوّت کوتاه + یک مصوّتِ بلند.
و علامتش : [ ن - ]
اَحمَد ، [ اَح ، مَد ] که می‌شود دوتا مصوت بلند.
و علامتش : [ - - ]
#توضیح :
توجه داشته باشید که در تقطیع شعر بر اساس خوانش ابیات تقطیع می‌شود نه نوشتار.
#مانند :
خواهر (خاهر) - (خا - / هر -)
، خویش (خیش) - (خی - / ش u)
خواستن (خاستن) - (خا - / س u /تن -)
(محمّد علی آمد)
مُ، حَم، مَد/ عَ، لی/ آ، مد
#علامت :
مـ حمـ مد (ن - -)
عـ لی ( ن -)
آ مد (- -)
با آنكه در حريم تو بيگانه‌ام هنوز
مَفعولُ/ فاعِلاتُ/ مَفاعیلُ/ فاعِلن *
#خط_عروضی :
( - - ن/ - ن - ن/ ن - - ن/ - ن -)
من اگر نظر حرام است، بسی گناه دارم
چه کنم نمی‌توانم ، که نظر نگاه دارم
#تقطیع
(ن ن - ن/ - ن - -/ ن ن - ن/ - ن - -)
فَعَلاتُ/ فاعلاتن/ فعلات/ فاعلاتن
م/ن/گر/ن/ظر/ح/را/مس/ت/ب/سی/گ/نا/ه/دا/رم
چ/ک/نم/ن/می/ت/وا/نم/ک/ن/ظر/ن/گا/ه/دا/رم
#هجای_آخر_مصراع
* چنانچه هجای پایانی مصراع کوتاه، بلند و یا کشیده باشد، بر حسب قاعده فقط هجای بلند (-) محاسبه می‌شود.
#آموزش_مبانی_چهار
آموزش عروض و قافیه
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#نکته :
✅ حرف #تا (چیست) و #دال (کارد) و #کا (پارک) و...
: قاعده‌ی حرف (ت ، د ، ک)
گاهی بعد از مصوت بلند اگر دو ساکن باشد؛ دومین ساکن #ساقط از #تقطیع است.
مانند :
کیست، چیست، نیست، زیست، بیست ، کاشت ، برداشت ، گوشت ، دوست ، پوست و...
آن کیست کز روی کرم با ما وفاداری کند
بر جای بدکاری چو من یک دم نکوکاری کند
"حافظ"
معشوقه دلم به آتش انباشت چو شمع
بر رویم زرد گل بسی کاشت چو شمع
"مسعود سعد سلمان"
همه گوشت بازو به دندان بکند
همی ریخت بر تخت خاک نژند
"فردوسی"
چو شد گرسُنه ، تیز پر آن عقاب
سوی گوشت کردند هر یک شتاب
"فردوسی"
از آزاد و از نیک دل بردگان
شهنشاه را سر به سر دوست وار
"فردوسی"
من ز ازل پاک تو پست و پلید
دوست نگردند فقیر و غنی
"پروین اعتصامی"
فقرم چو گشت دوست شنیدم ز دوستان
آن طعنه ها که چشم ز دشمن نداشتم
"پروین اعتصامی"
چند نمونه در مورد #دال که #ساقط از #تقطیع است.
کارد ، یارد ، بگذارْد و...
بپوشی همان پوستین سیاه
یکی کارد بستان و بنورد راه
"فردوسی"
چون کارد زدیش آنگه پیش تو بیفتد
مانند دو کاسه که بوَد پر ترحلوا
"ناصرخسرو"
با من چو گلِ شکفته باشی گه گه
گاهی باشی چو کارد با گوشت تبه
"فرخی سیستانی"
فرخش باد عید آنکه به عید
کارد بنهاد بر گلوی پسر
"فرخی سیستانی"
گیری اگرم دست در امروز بگیر
چون کارد به استخوان رسیده‌ست مرا
"صابر همدانی"
سر ِ نیزه بگذارد ، بر ران او
که از درد آزرده شد جان او
"عیوقی"
چند نمونه در مورد #کـ که از تقطیع ساقط است
پارک بنا کرده از تو رفته خراسان
هرچه که بوده در آن دهات خریده
"میرزاده عشقی"
تو از اداره‌ی مالیّه ، مالیات مخواه
که صرف ساختن پارک های عالی شد
"میرزاده عشقی"
آموزش عروض و قافیه
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
بدو گفت ار ایدون که رستم تویی
بکشتی مرا خیره بر بد خویی
(شاهنامه)
#وزن :
فعولن فعولن فعولن فعل
#بحر :
(متقارب مثمن محذوف)
#تقطیع :
ب/دو/گف/تَ/ ری/دون/ کِ/رُس/تم/ تُ/یی
(ن - -/ ن - -/ ن - -/ ن -)
ب/کُش/تی/ مَ/را/ خی/رِ / بر/ بَد/ خُ/یی
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
هر آدمِیی که او ثنا گفت
هر چ آن نه ثنای تو خَطا گفت
#وزن :
مفعول مفاعلن فعولن
#بحر :
(هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)
#تقطیع :
هر /آ/د/مِ/یی/ کِ/ او/ ثَ/نا /گفت
(- - ن/ ن - ن -/ ن - -)
هر/چآن /نَ/ ثَ/نا/ی/ تُ/ خَ/طا/ گفت
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie