هر موبایل مرکز جهان است؛ بررسی شایعات در فضای مجازی ✍ حمید بردخونی | تابستان ۱۴۰۰؛ بازنشر و ویرایش: ۲۵ مهرماه ۱۴۰۱ (بخش اول) ۱. #شایعه را می‌توان قدیمی‌ترین رسانه‌ی جهان دانست (جنیدی، ۱۳۸۹: ۲۸۴) و هیچ جامعه‌ای را بدون #شایعه نمی‌توان تصور کرد (نصر، ۱۳۸۵: ۲۹۷). شایعه اعتماد مردم را نشانه می‌گیرد. در این نوشتار به «چیستی، ویژگی‌ها و اهداف و راه‌های در امان‌ماندن از شایعات» پرداخته می‌شود. دهخدا در تعریف شایعه نوشته است «خبری که فاش شود ولی صحت و درستی آن معلوم نباشد. [یا] خبرهای بی‌اصل و نادرست» (دهخدا، ۱۳۷۳: ۱۲۴۳۵). کاپفرر نیز شایعه را خبری می‌داند که درباره‌ی شخص یا حادثه‌ی مهمی در زمان خود مطرح می‌شود، بدون آنکه به‌طور رسمی تأیید گردد (چراغی، ۱۳۹۰: ۲۳). گوردن آلپورت و لئو پستمن معتقدند میزان رواج یک شایعه عبارت است از #اهمیت و #ابهام آن. و هر کدام از این دو پارامتر صفر باشد، شایعه‌ای شکل نخواهد گرفت (آلپورت و پستمن، ۱۳۷۴: ۴۵). به عبارتی درباره‌ی یک موضوع، زمانی شایعه شکل می‌گیرد و پخش می‌شود که اولا آن موضوع #مهم باشد و ثانیا مردم درباره‌ی آن #ابهام داشته باشند. 🔺معادل واژه‌ی شایعه و شایعه‌پراکن در #قرآن «ارجاف» و «مرجفون» است. #آیت‌الله_جوادی_آملی در درس تفسیر درباره‌ی شایعه پراکنان فرمودند «مرجفون مثل همین #آمدنیوزها ... فضا را مشوّش می‌کنند. اراجیف، جمع رجفه است. رجفه یعنی لرزه. خبر دروغِ جعلی که پایه ندارد بهش رجفه می‌گویند. ...خب خبر راست بگویید. هراس نداشته باشید. از صدق عده‌ای متنبّه می‌شوند. برکت در #صدق است. اما [اگر] دروغ جعل کنید... اراجیف پخش کنید [و] جزو مرجفون باشید [خداوند] فرمود اگر این مرجفون دست برندارند ما اوضاعشان را به هم می‌ریزیم...» (مشرق، ۱۳۹۶/۱۰/۳۰). 🔺از جمله‌ اهداف شایعه را می‌توان برانگیختن نگرانی #ملی (آلپورت و پستمن، ۱۳۷۴: ۱۳)، ایجاد بدبینی نسبت به افراد، افزایش نگرانی و #اضطراب در مردم، ترور شخصیت، ایجاد فضای ناسالم #اجتماعی و تقابل صف‌بندی میان اقشار مختلف (چراغی، ۱۳۹۰: ۲۵)، ایجاد #وحشت و هراس، #غرور و تنفر کاذب (یحیایی ایله‌ای، ۱۳۸۶: ۶)، شکل‌گیری تجمعات مختلف (رهبر، ۱۳۹۷: ۸۷)، عوض کردن ارزش‌های #اخلاقی و #رفتاری دانست. 🔺شایعات را بر اساس موضوعات، زمان، انگیزه‌های #روانی و عوامل دیگر به چندین دسته تقسیم کرده‌اند. در این نوشتار به اختصار به تقسیم‌بندی شایعه بر اساس «زمان» اشاره شده است. شایعات بر اساس زمان به سه دسته‌ی #خزنده، #آتشین و #دُلفینی تقسیم می‌شود. شایعات زماندار حتی اگر فراموش شده باشند، به محض اینکه زمان برسد، دوباره گسترش می‌یابند. #شایعه خزنده به آرامی گسترش می‌یابد. شایعه آتشین، مانند چوبی که آتش آن را می‌سوزاند سریعا جامعه را دربرمی‌گیرد و افراد زیادی از آن باخبر می‌شوند. سایعات #غوّاص یا دلفینی ابتدا رواج می‌یابد، مدتی محو می‌شود و سپس در زمان مناسب دوباره #ظهور می‌کند (آلپورت و پستمن، ۱۳۷۴: ۱۸۴). @commentnegari