✡️ راز رابطه شاه و راکفلرها (٣) 💎 وقتی نوسازی شاه به سرمایه‌داری آمریکا وابسته می‌شود! 1️⃣ از دهه ۴٠ شمسی، ایران شاهد تعییرات قابل ملاحظه‌ای در حوزه‌های مختلف بود که نخستین جرقه‌های آن با طرح موسوم به #انقلاب_سفید زده شد. طرحی که بیانگر چارچوب فکری و عملی شاه برای #نوسازی بود. این برنامه‌ها اگرچه ریشه در نسخه‌های دولت «کندی» برای توسعه کشورهای جهان سوم داشت تا مانع از غلتیدن این کشورها به دامان #کمونیسم شود، امّا به‌تدریج به رویکرد کلان اداره کشور از نگاه #محمدرضا_پهلوی نیز تبدیل شد. شاه برای عملیاتی‌سازی این برنامه‌های بلندپروازانه و به زعم خود رساندن ایران به دورازه‌های تمدن بزرگ، بیش و پیش از هرچیز به حمایت ایالات متحده آمریکا و تقویت روابط با کشورهای صنعتی تکیه داشت. 2️⃣ از سوی دیگر آغاز عصر تنش‌زدایی بین آمریکا و شوروی و بروز مسائل جدید در سطح جهانی از جمله تشکیل #جنبش_عدم_تعهد در سال ١٣۴٠ و تاسیس #سازمان_اوپک در همان سال، امکان تحرک بیشتر برای کشورهایی همچون ایران را فراهم آورد. این‌گونه بود که نیمه دوم دهه ۴٠ تا وقوع #انقلاب_اسلامی را می‌توان ماه عسل روابط ایران و آمریکا و اوج همکاری‌های سیاسی و اقتصادی این دو کشور دانست. 3️⃣ بدین ترتیب در سال‌های ریاست‌جمهوری #لیندون_جانسون (١٩۶٣-١٩۶٩)، شاه سه بار و در تیرماه ١٣۴٣ (ژوییه ١٩۶۴)، مرداد ١٣۴۶ و خرداد ١٣۴٧ به آمریکا سفر کرد. از آن‌سو #اورل_هریمن نیز در فاصله زمانی اردیبهشت ١٣۴۴ تا آبان ١٣۴۶ چهار بار از سوی رئیس‌جمهور آمریکا به ایران فرستاده شد و هر بار در ملاقات‌های خود با محمدرضا، او را به همکاری بیشتر با آمریکا تشویق و ترغیب کرد. در میدان عمل نیز چهره‌هایی همچون «اردشیر زاهدی» و «هوشنگ انصاری» از ایران و «دیوید لیلنتال» و #برادران_راکفلر در آمریکا زمینه‌های تقویت این همکاری را فراهم می‌آوردند. (١) 4️⃣ در فروردین ١٣۵٠ (آوریل ١٩٧١) «موریس استنس» وزیر بازرگانی آمریکا در رأس هیأتی به ایران آمد و ضمن ملاقات با شاه، هویدا و وزیر اقتصاد و دارایی، مذاکراتی پیرامون توسعه مبادلات بازرگانی و سرمایه‌گزاری به عمل آورد. پیرو این مذاکرات، در ١٣ مرداد ١٣۵٠ اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آمریکا در لس‌آنجلس تشکیل جلسه داد. 5️⃣ در همان سال بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه مبلغ ٩۶میلیون دلار در اختیار بانک توسعه صنعت ایران و صندوق تعاون کشاورزی قرار داد. بانک صادرات و واردات آمریکا نیز مبلغ ٢/٢٩ میلیون دلار برای تأمین بخشی از هزینه ارزی طرح مخابرات کشور، مبلغ ١/٨۵ میلیون دلار برای ساختن هتل اینترکنتینتال تهران و مبلغ ٧/٣٠ میلیون دلار برای طرح افزایش دو واحد مولد برق ١۵۶ مگاواتی نیروگاه شهریار به ایران کمک کرد. بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران که یکی از مهمترین موسسات سرمایه‌گذاری بخش صنعتی ایران بوده و تا شهریور ۵٧ مبلغ ۴/٢۵ میلیارد ریال در ١۵۵ طرح صنعتی و حمل و نقل سرمایه‌گذاری کرده بود، در سال ١٣٣٨ با مشارکت #بانک_چیس_منهتن (تحت مالکیت خانواده راکفلر) تأسیس شد. همچنین بانک بین‌المللی ایران هم دیگر بانکی بود که با مشارکت چیس مانهاتان از سال ١٣۵۴ کار خود را آغاز کرد.

✡️ راز رابطه شاه و راکفلرها (۴) 💎 دید و بازدیدهایی با بوی پول! 1️⃣ افرایش رفت‌وآمد هیأت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاران دو کشور هم جلوه دیگری از گسترش روابط اقتصادی ایران و آمریکا بود. به‌عنوان نمونه، در دی‌ماه ١٣۵٠ (ژانویه ١٩٧٢) هیأت اقتصادی ایران به‌منظور شرکت در دومین کنفرانس سرمایه‌گذاران آمریکایی در ایران عازم آمریکا شد تا زمینه عملی حضور آمریکایی‌ها در ایران را فراهم آورد. 2️⃣ در ضیافت شام که به افتخار هیأت ایرانی از طرف «کمیته آمریکایی تشویق سرمایه‌گذاری» ترتیب داده شد، #اسپیرو_واگنیو معاون رئیس‌جمهور و ٢۶٠ نفر از شخصیت‌های اقتصادی و مالی و صاحبان صنایع آن کشور شرکت داشتند. در این ضیافت #دیوید_راکفلر به‌عنوان رئیس هیأت‌مدیره #بانک_چیس_منهتن در نطقی پیشرفت‌های صنعتی و دگرگونی‌های اجتماعی ایران را ستود. 3️⃣ همچنین، بنا به دعوت وزارت حمل‌ونقل آمریکا، وزیر راه و ترابری ایران در اردیبهشت ١٣۵١ (آوریل ١٩٧٢) در رأس هیاتی وارد واشینگتن شد و با مقامات آمریکایی درباره توسعه راه‌آهن به مذاکره پرداخت. در مهر همان سال، هیأت نمایندگی ایران به ریاست جمشید آموزگار وزیر اقتصاد و دارایی، در مجمع عمومی سالانه بانک ترمیم و توسعه که به مدت ۵ روز در واشنگتن برگزار شد شرکت کردند. (٢) 4️⃣ رابطه شاه بلندپرواز ایران با قدرتمندترین کانون‌های سیاسی و اقتصادی در ایالات متحده، توسط بازوهای اجرایی همچون #خاندان_راکفلر و مشاوران آنها عملیاتی می‌شد. مشاوران و نزدیکانی که گاه مانند #هنری_کیسینجر تا بالاترین رده‌های دیپلماسی آمریکا نیز صعود می‌کردند. 5️⃣ برادران #راکفلر (نلسون، دیوید و جان) بارها در سال‌های دهه ۵٠ شمسی به ایران سفر کرده و با شاه و مقامات سیاسی و اقتصادی ایران جلسات پر تعدادی داشتند که حتی تا آستانه انقلاب هم ادامه داشت. گفته می‌شد #راکفلرها تنها آمریکایی‌هایی بودند که قرار ملاقاتشان با شاه پیش از سفرشان به ایران هماهنگ می‌شد. دیدار با راکفلرها هم از برنامه‌های ثابت شاه در سفرهایش به آمریکا بود. 6️⃣ از سوی دیگر «هنری کیسینجر» به‌عنوان یکی از نزدیکان و مشاوران خاندان راکفلر هم در رایزنی با نمایندگان کنگره از حامیان شاه ایران بود. زمانی هم که کیسینجر در دوران ریاست‌جمهوری «نیکسون» و «فورد» بر کرسی اول سیاست خارجی آمریکا نشست، این فرایند بیشتر تقویت شد. (٣)

✡️ راز رابطه شاه و راکفلرها (۵) 💎 شاه و راکفلر، روایت یک دوستی عمیق! 1️⃣ شاه روابط شخصی دوستانه‌ای نیز با #نلسون_راکفلر داشت. در میان اشخاص بی تاج و تخت، نلسون راکفلر یکی از کسانی بود که شاه از مصاحبت با او بسیار خشنود می‌شد. این مسئله قابل درک بود، زیرا نلسون راکفلر بیش از هرکس شبیه به یک شاه بود. او نیز دربار خودش را داشت که در نیویورک گسترده بود. یکی از زندگینامه‌هایش او را «امپراتور راکفلر» نامیده بود. راکفلر نیز مانند شاه افکار دور و درازی در سر داشت. هر دوی آنها بی‌اندازه در مورد کشورهایشان و خودشان بلندپرواز بودند. هیچ‌یک دوستان صمیمی نداشتند، ولی هردو #هنری_کسینجر را می‌ستودند. 2️⃣ شاه و راکفلر هردو گاه کتاب‌هایی در تعریف و تمجید از خودشان انتشار می‌دادند که در ظاهر به قلم خودشان بود ولی در باطن یک یا چند نویسنده مزدور برایشان می‌نوشتند. هردو بنیادهای عظیم خانوادگی داشتند، هرچند #بنیاد_پهلوی بیش از #بنیاد_راکفلر انتقادهای تندوتیز برمی‌انگیخت. تفاوت عمده میان این‌دو، شخصیت آنها بود. راکفلر مردی بود اجتماعی که تظاهر به صمیمیت می‌کرد، ولی شاه کناره‌گیر و کم‌رو بود. ضمناً راکفلر نوعی شوخ‌طبعی داشت که شاه به‌کلی فاقد آن بود. (۴) 3️⃣ پس از پیروزی انقلاب اسلامی که تقریباً با مرگ «نلسون راکفلر» همزمان شد، #دیوید_راکفلر و کیسینجر بر حمایت کاخ سفید از شاه که آواره شده و تعلیقی خوفناک را تجربه می‌کرد تأکید داشتند. سفارت آمریکا در ایران به کاخ سفید اعلام کرد که شاه را نپذیرد. با این حال، رایزنی‌های دیوید راکفلر و کسینجر باعث شد تا سرانجام با آمدن شاه به آمریکا موافقت شود. 4️⃣ بعدها عیان شد که یکی از دلایل این رایزنی، سهامدار بودن این‌دو در #بانک_چیس_منهتن بود که بخش عمده‌ای از ١٢میلیارد دلار پول ایران در آن‌ ذخیره شده بود. میزان نفوذ راکفلر در محافل آمریکایی، کارتر را هم وسوسه کرد تا در آستانه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری، با نظر او موافقت کرده و اجازه‌ ورود شاه به آمریکا را بدهد. (۵) 5️⃣ تکیه شاه به منابع مالی سرمایه‌داران آمریکایی و نیاز او به نفود و قدرت رایزنی آنان از دلایل عمده نزدیکی به #خاندان_راکفلر بود. اقدامی که اگرچه با لابی‌گری و صرف هزینه‌های مادی، گاه وزنه تسهیلات مالی و معاملات تسلیحاتی را به‌سود شاه سنگین می‌کرد اما فرجامی قابل اتکا در پی نداشت. شاید تنها لطف این قرابت، حمایت‌ها و اقداماتی بود که «دیوید راکفلر» در ایام آوارگی شاه نسبت به او اتخاذ کرد. هرچند تلاش‌های وی برای ورود شاه به ایالات متحده به ضرر آمریکا و شخص کارتر تمام شد و دانشجویان ایرانی که از ورود شاه به آمریکا عصبانی بودند، سفارت این کشور در ایران را تسخیر کردند. امری که در ناکامی کارتر در جلب دوباره آراء آمریکاییان تاثیر بسیاری گذاشت. ✍️ سیدمرتضی حسینی 📚 منابع: 1️⃣ علیرضا ازغندی، روابط خارجی ایران و دولت دست نشانده (57-1320)، تهران، قومس، 1376، ص286. 2️⃣ ازغندی، همان، ص347. 3️⃣ جیمز بیل، شیر و عقاب، ترجمه‌ی فروزنده برلیان، نشر فاخته، 1371، ص258. 4️⃣ ویلیام شوکراس، آخرین سفر شاه، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، 1371، ص171. 5️⃣ جیمز بیل، همان، ص 433.