#یادداشت معرفت‌شناسی ۱
🔰نسبت فلسفه دین و معرفت‌شناسی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
❓دو مسئله:
1️⃣آیا فلسفه دین ماهیتی معرفت‌شناختی دارد؟
2️⃣اگر خیر آیا ارتباطی میان این دو دانش برقرار است؟ چه ارتباطی؟
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
✅ پاسخ مسئله اول:
🔸#فلسفه_دین همان #معرفت‌شناسی یا معرفت‌شناسی مقید نیست، اگرچه برخی از مباحثش چنین خصلتی دارند. فلسفه دین همان‌طور که در تعریف آن گفته شد، تأمل عقلانی در مورد مهم‌ترین #موضوعات_دینی است و به‌خودی خود تداخلی با معرفت‌شناسی ندارد.
🔹ولی اگر برخی موضوعات دینی زمینه‌معرفت‌شناختی داشته باشند، مانند مباحث «#زبان_دین»، «#عقل_و_دین» و «#علم_و_دین»، این موضوعات نیز خصلت معرفت‌شناختی می‌یابند.
🔸برخی موضوعات فلسفه دین نیز اساسا ماهیت معرفت‌شناختی ندارند، مانند «#براهین_اثبات_خدا»، «#صفات_خدا» و «#مسئله_شر». لذا این موضوعات خصلت معرفت‌شناختی پیدا نمی‌کنند، اگرچه حتما از مباحث معرفت‌شناختی متأثر می‌شوند.
🔹بنابراین خلاصه پاسخ مسئله اول این است که بخشی از فلسفه دین ماهیت معرفت‌شناختی دارد و بخشی ندارد ولی با آن در ارتباط است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
✅ پاسخ مسئله دوم:
🔸تاثیر معرفت‌شناسی بر بخش اول فلسفه دین که ماهیت معرفت‌شناختی دارند، مشخص است. اما در مورد بخش دوم که ماهیت معرفت‌شناسی ندارد و در عین حال از آن متأثر است، نکات زیادی می‌توان ذکر کرد؛ لکن اجمالا می‌دانیم که معرفت‌شناسی در هر علمی تأثیرگذار است.
🔹در یادداشت‌های قبلی هم اشاره شد که یکی از اشکالات فلسفه دین رایج، پذیرش #واقع‌گرایی_انتقادی است که به نوعی #نسبیت می‌انجامد یا اساساً حق و باطل معرفتی برایش مهم تلقی نمی‌شود.
🔸در صورتی که فلسفه دین بر یک معرفت‌شناسی مستحکم تکیه داشته باشد، می‌تواند مهم‌ترین مدعیات دینی را بررسی کرده و در مورد آنها داوری قطعی نماید.
ان شاء الله در یادداشت‌های بعدی به مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی اشاره خواهیم کرد.
🖋#میرباباپور ۲۰ آبان ۱۴۰۱
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
#فلسفه_اسلامی #فلسفه #فلسفه_دین_اسلامی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📤کانال فلسفه دین اسلامی
🆔 @islamic_philosophy_of_religion
🗨️یاداشت قبلی
#یادداشت معرفت‌شناسی ۲
🔰 امکان شناخت واقع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔹در دوره‌هایی از تاریخ تفکر، به‌ویژه در غرب دیدگاه‌های شکاکانه و نسبی‌گرایانه مطرح شده و احیاناً بر فضای عمومی نیز تأثیر گذاشته است.
🔸فلاسفه واقع‌گرا سعی می‌کردند در مقابل #شک‌گرایان پاسخ‌های مناسبی بدهند. #سقراط، #افلاطون، #ارسطو، #دکارت و ... به‌دنبال اثبات امکان معرفت به واقع بودند و تلاش‌های زیادی در این جهت نمودند.
🔹اما دوره اخیر شک‌گرایی که بیشتر به‌صورت #نسبی‌گرایی مطرح می‌شود و متأثر از فلسفه #هیوم و سپس #کانت است، توانسته فضای علمی و عمومی جوامع غربی را تحت تأثیر قرار دهد. شکاف عمیق عین و ذهن مسئله جدی فیلسوفان غربی گشته و اغلب آنها از دسترسی به واقعیت ناامید شده‌اند.
🔸روشن است چنین فضایی بر #معرفت_دینی هم تأثیر می‌گذارد. الهیدانان و فلاسفه دین مسیحی تلاش کردند از طرق مختلف دست‌کم باورهای دینی را از خطر نسبیت نجات دهند. نمونه بارز آنها #پلانتیگا است که با تأکید بر پایه بودن باورهای اصلی دینی تلاش می‌کند واقع‌نمایی آنها را نشان دهد، اما توفیق چندانی ندارد.
🔹در فضای اسلامی نیز تأثیرات نسبی‌گرایی از چند دهه قبل احساس شد و فیلسوفانی مانند #علامه_طباطبائی، #استاد_مطهری و #استاد_مصباح تلاش کردند معیاری برای معرفت‌ها در جهت واقع‌نمایی ارائه دهند.
🔸نظام معرفت‌شناسی علامه طباطبائی برگرفته از قدمای فلسفه اسلامی است. اما قدما درگیری اساسی با شکاکیت نداشتند و با ذاتی دانستن حکایت و مطابقت تصدیق با واقعیت اساساً مسئله #شکاف_عین_و_ذهن برایشان مطرح نشد.
🔹اما نظام #معرفت‌شناسی #علامه_مصباح_یزدی با توجه به اینکه دقیقاً در پاسخ به چالش #شکاکیت و #نسبیت مطرح شده، الگوی نوآورانه‌ای است که مشکل شکاکیت را حل می‌کند. در این نظام، علم حضوری ریشه دیگر معرفت‌هاست و به همین جهت می‌توان از دسترسی به واقع اطمینان پیدا کرد.
🌀در یادداشت‌های بعدی مباحث معرفت‌شناسی استاد مصباح به‌صورت خلاصه مطرح می‌گردد ...
🖋سیدمصطفی #میرباباپور ۱۴ آذر ۱۴۰۱
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
#فلسفه_اسلامی #فلسفه #فلسفه_دین #فلسفه_دین_اسلامی #معرفت‌شناسی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📤کانال فلسفه دین اسلامی
🆔 @islamic_philosophy_of_religion
🗨یاداشت قبلی
#یادداشت معرفت‌شناسی ۳
🔰 علم حضوری، راه‌حل شکاف عین و ذهن
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔹در نظام #معرفت‌شناسی استاد مصباح کلید حل مسئله #شکاف_عین_و_ذهن، علم حضوری است.
🔸در #علم_حضوری، خود واقع درک می‌شود و هیچ واسطه مفهومی میان عالم و معلوم وجود ندارد تا مسئله #مطابقت آن واسطه با واقعیت مطرح باشد. علم به خود و نیز حالات و افعال خود از قبیل علوم حضوری هستند.
🔹همچنین #مفاهیم_ذهنی بدون واسطه مفهوم دیگری درک می‌شوند و بنابراین علم به آنها نیز علم حضوری است.
🔸طبق الگوی #مبناگرایانه در توجیه، #تصدیقات_نظری باید با استدلال معتبر به #تصدیقات_بدیهی برگردند. اما مسئله مطابقت با واقع و تطابق عین و ذهن در بدیهیات موجب می‌شود اعتبار تصدیقات نظری هم زیر سؤال باشد.
🔹اساسا مسئله اساسی در معرفت‌شناسی اعتبار #بدیهیات است. در صورت حل این مشکل اعتباریابی معرفت‌های نظری مشکل چندانی ندارد.
🔸استاد #مصباح_یزدی با دغدغه حل مسئله اعتبار بدیهیات، پای علم حضوری را به میان می‌کشد و #نظریه_ارجاع_بدیهیات_به_علم_حضوری را مطرح می‌نماید.
🔹در این نظریه بدیهیات به علم حضوری ارجاع می‌یابند و یا به تعبیر بهتر از علم حضوری برمی‌آیند و از آنجا که علم حضوری یافت خود واقع است و خطا در آن معنا ندارد، تصدیقات بدیهی مبتنی بر علوم حضوری نیز خطاناپذیر خواهند بود.
🔸در حقیقت علم حضوری #سنگ_بنای_شناخت های ما هستند. تصدیقات نظری و بدیهی با بازگشت به علوم حضوری ارتباط به واقع پیدا می‌کنند و شکافی میان عین و ذهن در تصدیقات یقینی باقی نمی‌ماند.
🖋سیدمصطفی #میرباباپور، ۲۷ اسفند ۱۴۰۱
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
#فلسفه_اسلامی #فلسفه #فلسفه_دین #فلسفه_دین_اسلامی #معرفت‌شناسی #علامه_مصباح_یزدی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📬 کانال فلسفه دین اسلامی
|ایتــــا | تلگرام | اینستاگرام | آپارات | یوتیوپ|
.
#یادداشت
#عقل_و_ایمان ۱
💠 دیدگاه‌ها در باب رابطه ایمان و معرفت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
❓ایمان چه ارتباطی با معرفت‌های انسان دارد؟ آیا می‌توان گفت که #ایمان همان #معرفت به خداوند است؟ اگر نه، آیا انسان می‌تواند از طریق معرفت به ایمان دست یابد یا اینکه ایمان بدون معرفت ممکن و یا مطلوب نیست؟ اگر ایمان می‌تواند یا باید مسبوق به معرفت باشد، چه معرفتی برای ایمان زمینه‌سازی می‌کند؟
✅ در پاسخ به این مسائل دیدگاه‌های مختلفی از متفکران غربی و اسلامی مطرح شده است. برخی مانند #ملاصدرا حقیقت ایمان را مساوی با معرفت دانسته‌اند. برخی دیگر ایمان و معرفت را مغایر با هم تلقی کرده‌اند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟧 در این میان برخی ایمان بدون دلیل را پذیرفتنی دانسته‌اند که اصطلاحاً به این نگاه #ایمانگرایی گفته می‌شود.
🔸در میان ایمان‌گرایان نیز برخی مانند #کرکگور ایمان را در تعارض با دلیل و معرفت می‌دیدند.
🔸برخی نیز مانند ویتگنشتاین و اخلافش ایمان را بی‌ارتباط با دلایل عام معرفتی می‌دانند.
🔸برخی نیز مانند #پلانتینگا و #آلستون اگر چه دلایل و براهین #اثبات_وجود_خدا را معتبر می‌دانند، ولی آنها را برای ایمان‌آوری ضروری نمی‌دانند. با توجه به اینکه در چنین دیدگاهی باور به وجود خدا یک باور پایه محسوب می‌شود، می‌توان این دیدگاه در غیر ایمان‌گرایان محسوب نمود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟦 در مقابلِ ایمان‌گرایان، دیدگاه‌هایی مطرح شده است که ایمان را فقط در صورتی که مبتنی بر معرفت باشد، می‌پذیرند. برخی از اینها معتقدند ایمان باید از بیرون دین توجیه شود که اینها خود چند دسته‌اند؛
🔹برخی مانند #ابن‌سینا معتقدند توجیه کننده ایمان باید یک استدلال برهانی یا اصطلاحاً قیاسی باشد.
🔹گروهی دیگر مانند #سوئین‌برن معتقدند استدلال تجربی و استقرائی برای باور به خدا مفیدتر است.
🔹گروه دیگری مانند #پاسگال و #جیمز نیز به دلایل عمل‌گرایانه متمسک می‌شوند. این دیدگاه می‌تواند از انواع ایمانگرایی به حساب بیاید.
🔹برخی نیز مانند #کارل_بارت ایمان را فقط از طریق انکشاف الهی و به‌معنایی درون‌دینی توجیه‌پذیر می‌دانند. دیدگاه بارت را می‌توان از منظری دیگر نوعی ایمانگرایی محسوب نمود.
🔹اغلب متفکران اسلامی مانند #علامه_مصباح ایمان را غیر از معرفت می‌دانند، اما برای ایمان، حتما معرفت ضروری است، اما هر معرفت معتبری را برای ایمان کفایت می‌کند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟥در میان کسانی که معتقدند ایمان باید مبتنی بر معرفت باشد، افرادی بر این گمان‌اند که چنین معرفتی وجود ندارد و در نتیجه #خداناباور هستند.
♦️در میان خداناباوران، برخی مانند #آنتونی_فلو دلیلی بر عدم وجود خدا ندارند، اما عدم دلیل بر وجود خدا را دلیلی بر عدم باور به خدا می‌دانند. (#الحاد_سلبی)
♦️عده‌ای دیگر مدعی‌اند بر عدم وجود خدا دلیل خوبی در اختیار دارند؛ مانند جی ال مکی که مسئله منطقی شر را مطرح می‌کند. (#الحاد_ایجابی)
♦️دسته‌ای دیگر نیز دلایل وجود یا عدم خدا را ناکافی می‌دانند و #لاادری‌گرایی یا #شکاکیت را برمی‌گزیند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
#فلسفه #فلسفه_دین #فلسفه_دین_اسلامی #عقل_و_ایمان #عقل_و_دین #عقل‌گرایی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📬کانال فلسفه دین اسلامی
|ایـتا | تلگرام | اینستاگرام | آپارات | یوتیوپ |
#یادداشت
#عقل_و_ایمان ۲
💠 نقد ایمانگرایی کرکگور
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔰 #سورن_کرکگور فیلسوف #اگزیستانسیالیست دانمارکی با سه استدلال از #ایمانگرایی حمایت می‌کند:
۱. دلیل تخمین؛
۲. دلیل تعویق؛
۳. دلیل شورمندی.
🔸بنا بر دلیل #شورمندی ایمان با معرفت #عقلی و هرگونه معرفت #آفاقی ناسازگار است. مومن باید بدون دلیل #ایمان بیاورد تا شورمندی لازم را داشته باشد. ایمان عاقلانه شور و شوقی همانند آنچه در #حضرت_ابراهیم(ع) وجود داشت به همراه نمی‌آورد. باید خطر کرد و به درون ایمان جست زد.
🔸برخی از نویسندگان داخلی مانند #مصطفی_ملکیان نیز چنین دیدگاهی را تکرار کرده‌اند.
❓سوال: اما آیا ایمانگرایی کرکگور قابل دفاع است؟
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
✅ پاسخ:
1️⃣ اگر این نوع ایمانگرایی پذیرفته شود، دیگر هیچ چیز باطل و #خرافات نیست. چون پیروان هر دینی می‌گویند باید درون ایمان جست بزنید، چون اگر باورهای ما را به محک عقل بگذارید، ایمانتان بی‌ارزش می‌شود.
2️⃣ اساسا چرا باید به دینی ایمان بیاوریم، شاید همه ادیان باطل باشند. ممکن است گفته شود برای رسیدن به شورمندی به #ایمان_دینی نیاز است، اما مسئله این است که اصلا چرا باید به‌دنبال شورمندی باشیم؟!
3️⃣ با فرض اینکه شورمندی برای انسان لازم است، به چه دلیل دلیل عقلی و آفاقی با شورمندی ناسازگار است؟ درست است که دلیل عقلی خود شورمندی نیست ولی می‌تواند #زمینه‌ساز_ایمان و شورمندی باشد.
4️⃣ حتی می‌توان گفت ایمان و شورمندی حقیقی، ماندگار، ثابت و عمیق در کسانی یافت می‌شود که #فهم_آفاقی عمیقی داشته‌اند و آن را به حوزه #انفسی کشانده‌اند یا به تعبیری تصدیق ذهنی را به تصدیق قبلی تبدیل کرده‌اند.
5️⃣ از سوی دیگر مومنی که صرفا به راه انفسی اکتفا کرده، به کوچک‌ترین #شبهه و اشکالی دست از ایمان خود می‌کشد و شورمندی هیجانی او به نخوت و #پوچی #بی‌ایمانی مبدل می‌شود.
🎯 بنابراین ایمان یا شورمندی حقیقی، ثابت و ماندگار به پشتوانه عقلی نیازمند است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
#فلسفه #فلسفه_دین #فلسفه_دین_اسلامی #عقل_و_ایمان #عقل_و_دین #ایمان_و_معرفت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📬کانال فلسفه دین اسلامی
|ایـتا | تلگرام | اینستاگرام | آپارات | یوتیوپ |