5⃣ علامه طباطبایی می‌نویسد: «دکّاء» به‌معنای شدّت کوبیدن است... مقصود از «وَعْدُ رَبِّي» نیز وعده‌ای است که خداوند در خصوص آن سدّ داده که در نزدیکی‌های قیامت آن را خُرد می‌کند... یعنی: و این سدّ و این رحمت تا آمدن وعدهٔ پروردگار من باقی خواهد ماند، وقتی وعدهٔ پروردگار من آمد آن را درهم می‌کوبد و با زمین یکسان می‌کند.
6⃣ پس مراد از وعدهٔ پروردگار، همان #قیامت_کبری است و لذا #سد_ذوالقرنین و رحمت آن (یعنی: دفع شرّ یأجوج و مأجوج)، تا نزدیکی قیامت پایدار خواهد ماند. آیهٔ ۹۶ سورهٔ انبیاء و روایات باب «اشراط السّاعة» نیز گشوده‌شدن راه #یأجوج_و_مأجوج و خروج این اقوام را از نشانه‌های نزدیکی قیامت عنوان نموده‌اند.
7⃣ در نتیجه اصلی‌ترین مشخّصات سدّ ذوالقرنین چنین است:
👈 اولاً: این سدّ تا نزدیکی #قیامت پابرجا مانده و فروپاشی آن از اشراط الساعة است.
👈 ثانیاً: دفع شرّ یأجوج و مأجوج نیز تا زمان فروپاشی سدّ ادامه یافته و قوم مذکور تا زمان رسیدن #وعدهٔ_الهی پشت سدّ محبوس خواهند ماند.
8⃣ این ویژگی‌ها نقشی کلیدی در تطبیق‌دادنِ برخی از بناهای تاریخی هم‌چون #سد_داریال و #سد_دربند با سد ذوالقرنین داشته و می‌توان میزان صحتِ آراء مفسّرین در خصوص سدّ ذوالقرنین را با استناد به همین ویژگی‌ها ارزیابی نمود. به بیان دیگر: در صورتی‌که ثابت شود هریک از اَبنیهٔ مذکور فاقد این مشخصات هستند، نمی‌توان آن‌ها را معادل با سدّ ذوالقرنین دانست.
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
✡ پایه‌های نظریهٔ ابوالکلام آزاد
✍ با عنایت به توضیحات ارائه شده، می‌توان شاخص‌ترین ادلّه‌ای که ابوالکلام برای اثبات نظریهٔ خود از آن بهره جسته و به بیان دیگر، پایه‌های نظریهٔ او را در قالب موارد ذیل بیان نمود:
1⃣ سد ذوالقرنین:
👈 بنا بر آیات قرآن، #ذوالقرنین سدّی از آهن و مس بنا نمود و سد آهنین #داریال که به‌زعم جناب ابوالکلام توسط #کوروش ساخته شده، دارای همان ویژگی‌هایی است که قرآن برای #سد_ذوالقرنین ذکر نموده است.
2⃣ مذهب و معتقدات کوروش:
👈 به اعتقاد ابوالکلام، #کوروش_کبیر یکتاپرست و پیرو دین #زردشت بوده و خصایل اخلاقی او در میان پادشاهان هم‌عصرش نظیر نداشته است. این امر نشان از مطابقت دین و منش کوروش با #ذوالقرنین_قرآن دارد.
3⃣ سفرهای سه‌گانه ذوالقرنین:
👈 سفرهای سه‌گانه‌ای که در قرآن برای ذوالقرنین بیان شده، با #جنگ‌های_کوروش در مشرق، مغرب و شمال قابل تطبیق است.
4⃣ قرائن و شواهد دیگر:
👈 در کنار مواردی که ذکر گردید، قرائن و شواهدی از #اسفار_یهود، احادیث #اهل_سنت و تندیسی که در #مشهد_مرغاب یافته شده نیز در جهت پیشبرد نظریهٔ #ابوالکلام_آزاد مورد استفاده قرار گرفته است.
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
✡ سد ذوالقرنین در نظریهٔ ابوالکلام
1⃣ #سد_ذوالقرنین و یافتن مصداقی برای آن در میان ابنیهٔ تاریخی موجود، از مواردی است که پیچیدگی داستان #ذوالقرنین را دوچندان نموده است. در واقع مفسّرین سدّی را با ویژگی‌هایی که در قرآن به آن اشاره شده نیافته و در بررسی تطابق یک شخصیت تاریخی با ذوالقرنین، مسأله سدّ را با تسامح دنبال نموده‌اند. لیکن #ابوالکلام_آزاد مدعی است که دقت‌نظر کافی را در رابطه با این موضوع مبذول داشته است.
2⃣ ایشان یکی از برجسته‌ترین مشخصات ذوالقرنین را بنا نمودن سدّی آهنین دانسته و سایر مفسّرین را به این دلیل که در یافتن مابازاء تاریخی ذوالقرنین نسبت به این امر بی‌توجه بوده‌اند، مورد انتقاد قرار داده‌اند. از دیدگاه ایشان #تنگه_داریال در ناحیه ولادی کیوکز کشور گرجستان، تمامی ویژگی‌هایی را که برای سد ذوالقرنین ذکر شده دارا است. زیرا این سدّ در ناحیه کوهستانی قفقاز و بین دو کوه (بین‌السّدین) واقع گردیده و در ساخت آن نیز از آهن استفاده شده است و به ادعای ایشان، #کوروش سدّ مذکور را بنا نموده است.
3⃣ به این‌ترتیب از دیدگاه ابوالکلام، کلیهٔ سؤالات دربارهٔ سد ذوالقرنین، که بارزترین مشخصهٔ ذوالقرنین و در عین حال پیچیده‌ترین بخش برای یافتن مابازاء تاریخی برای این شخصیت قرآنی است، کاملاً پاسخ داده می‌شود.
4⃣ این بخش از نظریهٔ ابوالکلام و استدلال‌های ارائه شده در آن از دو جهت قابل نقد است:
👈 اول آن‌که آیا می‌توان اثبات نمود که سدّ آهنین داریال، توسط #کوروش_کبیر ساخته شده است؟
👈 ثانیاً و به فرضِ ثبوت مورد اول، آیا #سد_داریال ویژگی‌هایی را که قرآن برای سد ذوالقرنین بیان نموده دارا است یا خیر؟
5⃣ در ادامه هریک از این موارد، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
✡ لشکرکشی کوروش به ارمنستان
1⃣ طبق نوشته‌های #گزنفون علت حملهٔ کوروش به ارمنستان، استنکاف پادشاه ارمنستان از پرداخت #خراج و سپاه عنوان شده و نیز تأکید شده که #کوروش مبالغی را از مردمان این ناحیه دریافت نموده است.
2⃣ شخصیتی که در اینجا از #کوروش_کبیر ترسیم شده با توصیف قرآن از #ذوالقرنین در سفر به #بین‌السّدین کاملاً متفاوت است. در قرآن می‌خوانیم که قومی که در بین‌السّدین بودند به ذوالقرنین پیشنهاد دادند تا مبلغی را به‌عنوان #خرج برای او قرار دهند ولی ذوالقرنین گفت آنچه پروردگارش به او عطا نموده برایش بهتر است و حاضر به اخذ هزینه‌ای از مردم آن نواحی نشد. در حالی‌که رویّهٔ کوروش کبیر کاملاً برعکس بوده و یکی از دلایل اصلی لشکرکشی او به نواحی کوهستانی شمال ایران، #اخذ_خراج بوده است.
3⃣ درنتیجه بررسی آثار گزنفون به‌عنوان تنها #مدرک_تاریخی موجود برای حملهٔ کوروش به ارمنستان، حاکی از آن است که نمی‌توان ماجرای «ذوالقرنین در بین‌السّدین» و وقایع «کوروش در ارمنستان» را دو شرح از یک داستان تلقی نمود.
4⃣ ضمناً در نوشته‌های گزنفون ذکر نشده که کوروش سدّی آهنین برای جلوگیری از حملات #سکاها ساخته باشد. بلکه به فرمان کوروش قلعه‌ای در آن ناحیه ساخته شد. لیکن شواهد بسیاری در این داستان وجود دارند که براساس آن‌ها نمی‌توان این قلعه را مصداقی برای #سد_ذوالقرنین دانسته و #مردم_خالد را همان قوم #یأجوج_و_مأجوج به‌شمار آورد.
5⃣ اول آن‌که مردم خالد از اقوام سکایی نبوده و خود از سوی سکاها مورد حمله قرار می‌گرفتند، لذا نمی‌توان آنان را یأجوج و مأجوج دانست. ضمناً براساس نوشته‌های گزنفون، مردم خالد و #ارامنه با یکدیگر #صلح کرده و به اتفاق هم شروع به ساختن #قلعه نمودند. به این‌ترتیب در نوشته‌های گزنفون شرّ اقوام مهاجم یعنی مردم خالد از طریق عقد قرارداد صلح دفع گردید؛ برخلاف داستان ذوالقرنین که شرّ یأجوج و مأجوج با ساختن سدّی عظیم مرتفع شد.
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
💎 مقایسهٔ سد ذوالقرنین و سد داریال
1⃣ تا اینجا گفتیم که ادعای #ابوالکلام_آزاد مبنی بر انتساب #سد_داریال به #کوروش_کبیر قابل اثبات نیست. اما اِشکال دیگری نیز به این نظریه وارد است، و آن عدم تطابق ویژگی‌های #سد_ذوالقرنین و سد داریال است. یعنی: سد داریال، حتی اگر توسط کوروش بنا شده باشد، فاقد مشخصات سد ذوالقرنین است!!
2⃣ #ذوالقرنین پس از ساخت سدّ، آنرا رحمتی از خدا دانسته و اشاره کرد که این سدّ تا زمان رسیدن وعدهٔ الهی (قیامت)، پابرجا می‌ماند (کهف : 98). این آیه خصیصه‌های اصلی سد ذوالقرنین را مکشوف می‌سازد:
👈 یکی آن‌که در دفع شرّ #یأجوج_و_مأجوج مؤثر واقع شده، لذا به‌عنوان رحمتی از جانب خدا توصیف شده است.
👈 دیگر آن‌که این سدّ تا زمان رسیدن وعدهٔ الهی باقی خواهد ماند.
3⃣ پیش از آن که ببینیم سد داریال حائز این شاخصه‌ها هست یا خیر، به بخشی از سخنان جناب ابوالکلام اشاره می‌شود تا دیدگاه ایشان روشن شود:
👈 مقصود از دو سدّ در آیه «حتّى اذا بلغ بین‌السّدین» دو دیواره‌ای است که به‌شکل کوه بلند در قفقاز قرار دارد. در مشرق قفقاز، #دریای_خزر راه عبور به شمال را سدّ می‌کند، در مغرب نیز #دریای_سیاه مانع است، در وسط این دو دریا نیز سلسله‌جبال مرتفعی است که در حکم یک دیوار طبیعی بین جنوب و شمال محسوب می‌شود. قبایل شمال برای هجوم به جنوب هیچ راهی نداشتند جز تنگه‌ای که در میان این رشته‌کوه‌ها وجود دارد... قبایل سیت (سکاها) همان قوم یأجوج و مأجوج بوده است که #کوروش برای جلوگیری از هجوم آنان به بنای سدّی عظیم مجبور شد و از حمله آنان به آسیای‌غربی جلوگیری کرد و اگر به تاریخ توجه کنیم پس از زمان کوروش دیگر صحبتی از این غارت‌ها به‌میان نمی‌آید.
4⃣ نظرات جناب ابوالکلام دربردارندهٔ دو گزارهٔ مهم است:
🔸الف) قبایل شمالی برای هجوم به جنوب هیچ راهی نداشتند جز تنگه‌ای که میان رشته‌کوه‌های قفقاز وجود دارد.
🔸ب) کوروش با بنای سدّ آهنین راه آنان را به‌کلّی مسدود کرد، به‌گونه‌ای که پس از کوروش خبری از غارت سکاها نشد.
5⃣ در ادامه اثبات خواهد شد هیچ‌یک از این دو گزاره صحّت ندارد! (نه تنگه داریال تنها راه هجوم سکاها به نواحی جنوبی بود و نه حملات سکاها در قرون پس از کوروش متوقف شد!)
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
💎 ب) نمونه‌هایی از حملات سکاها در اعصار پس از کوروش
1⃣ اسناد تاریخی ثابت می‌کند که تجاوزات #سکاها با روی کار آمدن #کوروش به پایان نرسید و پس از او نیز ادامه یافت. در ادامه به چند نمونه از این حملات اشاره می‌کنیم:
👈 یکی از این موارد به دورهٔ #داریوش_کبیر بازمی‌گردد. چنان‌که در کتیبه بیستون نگاشته شده، داریوش جهت دفع شرّ سکاها به مملکت آنان لشکرکشی نمود.
👈 شدّت حملات سکاها به‌حدّی بود که دو تن از پادشاهان اشکانی (مهرداد اول و فرهاد دوم) در جنگ با آن‌ها کشته شدند و #مهرداد_دوم این قوم را به جای خود نشاند.
👈 در زمان #بهرام_پنجم قراردادی بین ایران و روم منعقد شد و دولت روم متعهد شد سالیانه مبلغی به دولت ایران برای نگاه‌داشتن پادگان‌های قوی در دربند داریال قفقاز بپردازد تا از تجاوزات مردمان شمالی به حدود ایران و روم جلوگیری شود.
👈 در زمان سلطنت #کواذ از سلسله ساسانیان نیز هجوم قبایل هون، که از معبر داریال پیش آمدند، شاه را وادار کرد که به دفع مهاجمین پرداخته و آنان را مغلوب کند، ولی ده سال بعد یک قوم دیگر از اقوام هون موسوم به سابیر به ارمنستان و آسیای صغیر تاختند.
2⃣ این مثال‌ها حاکی‌است که اقوام مهاجم هم‌چون #سکاها و #آلان‌ها حملات خود را در سال‌های پس از کوروش نیز ادامه دادند. جالب‌تر آن‌که بسیاری از این حملات از همان #تنگه_داریال صورت پذیرفت! که با آیهٔ ٩٧ سورهٔ کهف [یأجوج و مأجوج نه قادر بودند از آن بالا روند و نه می‌توانستند نقبی در آن ایجاد کنند] هم‌خوانی ندارد! لذا اگر #سد_داریال همان #سد_ذوالقرنین بود، می‌بایست مهاجمین را در پسِ خود محبوس داشته، مانع تجاوزات آنان می‌گردید، در حالی‌که چنین نشد!!
3⃣ از همهٔ این‌ها گذشته، بسیاری از گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که خودِ کوروش نیز در جنگی کشته شد که برای تأدیب سکاها و رفع تهاجمات آنان به وقوع پیوست و لذا خود او نیز ظاهراً قربانی حملات این قوم گردید و این موضوع تطبیقِ #کوروش_کبیر با #ذوالقرنین را ناممکن می‌سازد!!
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
💎 نتیجه‌گیری
1⃣ گفتیم که #سد_ذوالقرنین در قرآن دارای دو مشخصه اصلی است: یکی دفع شرّ اقوام مهاجم و دیگری پابرجا ماندن تا زمان رسیدن وعدهٔ الهی. اما #سد_داریال واجد هیچ‌یک از این مشخصات نیست. زیرا #سکاها که از دید ابوالکلام و بسیاری از مفسّرین همان قوم #یأجوج_و_مأجوج بوده‌اند، در قرون پس از کوروش حملات خود از #تنگه_داریال را پی گرفتند.
2⃣ از سوی دیگر، غیر از تنگه داریال، راه‌های دیگری نیز برای حملهٔ سکاها به نواحی جنوبی وجود داشته و آن‌ها می‌توانستند در صورت مسدود شدن یک راه، از راه‌های دیگر حملات خود را از سر بگیرند. یعنی سد داریال از همان ابتدا نیز نمی‌توانسته شرّ مهاجمین را به‌طور مطلق دفع نماید. این نیز دلیل دیگری است تا نتوانیم سدّ مذکور را همان سد ذوالقرنین بدانیم.
3⃣ مضاف بر این، سد داریال برخلاف آنچه قرآن در رابطه با سد ذوالقرنین بیان نموده، تا زمان رسیدن وعدهٔ الهی (قیامت) پابرجا نبوده و از استحکام آن کاسته شد، به‌گونه‌ای که در قرون بعد تدابیری در جهت استحکام آن اخذ گردید و جالب‌تر آن‌که به‌رغم همهٔ تدابیر باز هم حملات مهاجمین از این تنگه متوقف نشد. با این وجود چگونه می‌توان سد داریال را همان سد ذوالقرنین دانست؟!!
4⃣ در اینجا باید به این نکته اشاره شود که حتی خود جناب ابوالکلام نیز از زمان‌های هفت‌گانهٔ خروج یأجوج و مأجوج (سکاها) سخن به‌میان آورده و از مطالب ایشان برمی‌آید که برخی از حملاتی که از جانب این قوم به ایران صورت پذیرفت، مربوط به قرون پس از کوروش بوده است!
5⃣ نتیجه آن‌که سد داریال فاقد اصلی‌ترین ویژگی‌های سد ذوالقرنین، یعنی دفع شرّ اقوام مهاجم و پابرجا بودن تا رسیدن وعدهٔ الهی است. به‌نظر می‌رسد جناب #ابوالکلام_آزاد برای یافتن سد ذوالقرنین در میان ابنیه تاریخی به این موارد توجه ننموده است!!
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
💎 علامه طباطبایی و مشکل سدّ ذوالقرنین
1⃣ در ادامهٔ مباحث پیشین لازم به ذکر است که #علامه_طباطبایی (ره) نیز ضمن اذعان به قطع نشدن هجوم اقوام مهاجم در اعصار پس از کوروش، تفسیر جدیدی را از آیات مربوط به #سد_ذوالقرنین ارائه نموده‌اند تا ناکارآمدی موانعی هم‌چون #سد_داریال را در جلوگیری از تجاوزات اقوام شمالی توجیه نمایند.
2⃣ بر کسی پوشیده نیست که سدّی که به تصریح آیات قرآن، در ساخت آن از آهن و مس استفاده شده، از زمان #ذوالقرنین تاکنون استوار و پابرجا باقی‌مانده و مانع حملات مهاجمین باشد و تنها در زمان آمدن وعدهٔ الهی یا همان #قیامت ویران گردد، در میان آثار باستانی موجود یافت نمی‌شود.
3⃣ به‌همین دلیل علامه طباطبایی که تلویحاً نظریهٔ #ابوالکلام_آزاد را پذیرفته و قائل‌اند که در میان شخصیت‌های تاریخی، #کوروش_کبیر مطابقت بیشتری با ذوالقرنین دارد، تلاش نموده‌اند که اشکالاتی را که در مبحث سد ذوالقرنین به نظریهٔ ابوالکلام وارد است به‌نحوی تصحیح نمایند.
4⃣ بخشی از سخنان علامه که به این موضوع اختصاص دارد بدین شرح است:
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
✍ ردّ توجیه علامه طباطبایی (ره)
1⃣ مشاهده کردید که #علامه_طباطبائی از آن‌جا که هیچ سدّی را نیافته‌اند که در طول سالیان متمادی، راه حملات اقوام مهاجم را مسدود نماید، تعبیر جالبی از آیهٔ ۹۸ سورهٔ کهف ارائه نموده و مراد از «دکّ» شدنِ سدّ و رسیدن وعدهٔ الهی را همان ظهور پیشرفت‌های بشری دانسته‌اند!!!
💥 این بیان علامه از دو منظر قابل نقد است:
2⃣👈 #اولاً براساس آیات قرآن و آراء جمهور مفسّرین، مراد از «وعدُ ربّی»، همان قیامت کبری است و این برداشت با آیهٔ ۹۶ سورهٔ انبیاء و نیز با روایات باب «اشراط الساعة» مطابقت کامل دارد که به این مسأله قبلاً اشاره شد. این در حالی‌است که برای استنباطی که مرحوم علامه از عبارت «وعدُ ربّی» ارائه نموده‌اند، شاهد قرآنی و روایی وجود ندارد.
3⃣👈 #ثانیاً حتی اگر برداشت ایشان از آیهٔ ۹۸ سوره کهف را پذیرفته و وعدهٔ خداوند متعال را وعده به «ترقّی جوامع و اتساع طرق ارتباطی» تفسیر نماییم، باز همان اِشکال اولیه به قوّت خود باقی است. چرا که سازه‌هایی چون #سد_داریال و #باب‌الابواب که مفسّرین آن‌ها را به‌عنوان سدّ ذوالقرنین به‌شمار آورده‌اند، حائز اصلی‌ترین ویژگی #سد_ذوالقرنین نبوده و حتی در بدو امر نیز در دفع شرّ مهاجمین کارایی علی‌الاطلاق نداشته‌اند.
4⃣ اساساً طُرُق احتمالی برای حملهٔ #سکاها به عرصه‌های جنوبی، ٣ راه بوده است: «تنگه داریال»، «دربند یا باب‌الابواب» و «کرانه شرقی دریای خزر». وجود راه‌های متفاوت برای حملهٔ سکاها بدان معنا است که با احداث یک سدّ، نمی‌توان حملات را به‌طور مطلق دفع نمود. زیرا مهاجمین می‌توانستند از راه‌های مختلف به سرزمین‌های جنوبی حمله کنند و على‌الظاهر این کار را نیز انجام داده‌اند، چنان‌که در نوشته‌های #کتزیاس و #هرودوت بدان اشاره شده است.
5⃣ بنابراین این سازه‌ها نه در زمان‌های گذشته و نه اکنون که با وقوع پیشرفت‌های چشم‌گیر، امر ارتباط ملل تسهیل شده، مانعی مطلق برای حملهٔ اقوام مهاجم محسوب نگشته و از این‌روی نمی‌توان آن‌ها را همان سد ذوالقرنین محسوب نمود.
6⃣ از سوی دیگر، مثال‌هایی که قبلاً در خصوص حملات #سکاها و #آلان‌ها در اعصار پس از #کوروش ارائه گردید، حاکی از آن است که ابنیه‌ای چون #سد_داریال و #سد_دربند، در آن ادوار که پیشرفت‌های کنونی در امور ارتباطی حادث نشده بود نیز «دکّ» و ناکارآمد بوده‌اند!!
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
💎 آنچه در سومین قسمت از مقالات «بررسی نظریهٔ کوروش ذوالقرنین» گذشت:
1⃣ ابتدا به «معرفی اجمالی نظریهٔ ابوالکلام آزاد» پرداختیم.
2⃣ سپس توضیح دادیم که نظریهٔ #ابوالکلام_آزاد روی ۴پایه بنا شده:
👈 ١. سد ذوالقرنین / ٢. مذهب و معتقدات کوروش / ٣. سفرهای سه‌گانه ذوالقرنین / ۴. شواهد دیگر (اسفار یهود - احادیث اهل‌سنت - تندیس مشهد مرغاب)
3⃣ در ادامه به اولین پایهٔ نظریهٔ ابوالکلام یعنی #سد_ذوالقرنین پرداختیم و ثابت کردیم که #کوروش هیچ ارتباطی با این سد ندارد!
✍ به همراهان فرهیختهٔ کانال سفارش می‌کنیم مقالهٔ «بررسی سدّ ذوالقرنین در نظریهٔ ابوالکلام آزاد» را حتماً در آدرس زیر مطالعه کنید، تا هم تفصیلاً در جریان مطالب قرار بگیرید و هم با منابع استدلالات آشنا شوید:
👉 http://jscenter.ir/slave-jews/cyrus/12317
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter
💎 مقدمه
1⃣ دیروز توضیح دادیم که نظریهٔ #ابوالکلام_آزاد روی ۴پایه بنا شده:
👈 ١. سد ذوالقرنین / ٢. مذهب و معتقدات کوروش / ٣. سفرهای سه‌گانه ذوالقرنین / ۴. شواهد دیگر (اسفار یهود - احادیث اهل‌سنت - تندیس مشهد مرغاب)
2⃣ در ادامه به اولین پایهٔ نظریهٔ ابوالکلام یعنی #سد_ذوالقرنین پرداختیم و ثابت کردیم که #کوروش هیچ ارتباطی با این سد ندارد!
3⃣ از امروز به سراغ دومین پایهٔ نظریهٔ جناب ابوالکلام می‌رویم. یعنی: مذهب و معتقدات کوروش و مقایسهٔ آن‌ها با سیره و اعتقادات ذوالقرنین. با ما همراه باشید.
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
👉 @jscenter