💢 کهنه‌مانده‌ها ورودی خانه خاندان رنجبر (کوچه نو) با دریچه‌ای چوبی و درکوب در سمت جنوبی. از معدود آثار کهنه باقی مانده در محله مزبور و نزدیک به مرز با محله عربستان بالا. (تلفظ قمی: عربَسون/ arbasun)  با آیه "نصر من الله و فتح قریب" بر سردر، به مرسوم سر درهای قدیمی قم که بیشتر با آیات و عبارات قرآنی زینت می‌یافت. یادم هست که در این قسمت که ورودی خانه مرحومان حاج حسن و حاج علی رنجبر بود، نمایی جالب از معماری سنتی از جمله تاق‌بند داشت که سمت شمالی آن تخریب شده و بر رویه سمت جنوبی، سیمان جای کاه گل را گرفته است. آثار دست خوردگی و تخریب کاملا نمایان است. مرحوم حاج علی رنجبر از شاطران قدیمی قم بود که در ایام  جوانی مدتی هم در تهران شاطری کرد. در قم به هنگام ورود به نانوایی‌های سنگکی بنا به پیشکسوت بودن، مورد احترام بود و نان مخصوص یعنی نان نازک و ناخنی و قهوه‌ای و کشیده برایش می‌پختند. نان را بیشتر تا نمی‌کرد بلکه به همان شکل که از تنور درآمده بود به خانه می‌برد. شیک پوش و منظم بود. همیشه با کت و شلوار رفت و آمد می‌کرد و گیوه نخی به پا داشت. این یادداشت برای تهیه موادی از تاریخ اجتماعی قم  هم نگارش یافته است. نویسنده تاریخ اجتماعی قم می‌تواند با استناد به این یادداشت چنین گوید: "در نانوایی های سنگکی قم، پیشکسوتان کهن سال صنف که دیگر توانایی کار نداشتند،  مورد احترام بودند و  شاطر برای آنان نان مخصوص می پخت." ۱۴۰۲/۱۱/۲۸ #یادداشت #عکس #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

جلسه این هفته بنیاد قم‌پژوهی (نشست۵۰۳) موضوع: نقاشی و طراحی در صنعت فرش قم؛ از گذشته تا امروز با حضور: آقای علی‌اصغر خوش‌گفتار رئیس محترم انجمن نقاشان و طراحان فرش قم ↙️ زمان: سه‌شنبه ۱۴۰۲/۱۲/۰۱، ساعت ۱۹ ↙️ مکان: میدان رسالت - دانشگاه طلوع مهر شرکت برای عموم علاقه‌مندان آزاد است. #نشست #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

تصویری قدیمی از آرامستان شیخان قم 🆔 @qomphotograph

💢 حواصیل (ماهیخوار) رودخانه، روبه‌روی فروشگاه کوثر عکاسی با با دوربین نیکون دوشنبه ۳۰ بهمن سید سعید طباطبایی‌فر #عکس #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 آیا نام قم برگرفته از کَمیدان است؟ کَمیدان که به صورت های کُمَندان/ komandAnهم در متن‌های کهن دیده می‌شود در تلفظ قمی‌های قدیمی به صورت کَمِدون / kamedun متداول است. کمدون منطقه‌ای تقریبا از میدان سعیدی کنونی تا میدان نو و تا خاکفرج (میدان الهادی) بوده است. قم در قرون نخستین اسلامی به دو قسمت عمده تقسیم می‌شد: "یکی مَمّجان [/ mammajAn] یا مَنیجان [/ manijAn ] و دیگری کمیدان خوانده می‌شد و میان این دو رودخانه فاصل بود." (تربت پاکان، مدرسی طباطبایی، ج ۲، ص ۱۲) منیجان ظاهرا منطبق بر بلوار ۱۵ خرداد فعلی و اطراف بوده است. چه اینکه این دو منطقه روبه‌روی هم بوده‌اند. چند سال پیش هم در هنگام احداث پل زیر گذر در تقاطع عمار یاسر و بلوار ۱۵ خرداد به آثاری کهن برخورد کردند که این گمان را تا اندازه‌ای تقویت می‌کند. برخی نام قم را برگرفته از نام "کمندان" می‌دانند. "وجه دیگری هم [به جز کومه] در باره اصل کلمه قم معروف است و سَمعانی و یاقوت آن را ذکر کرده‌اند و آن این است که لفظ کُم به وسیله اشعری‌ها از کمندان یکی از قلعه‌های تشکیل دهنده شهر قم گرفته شده و برای تخفیف جزء دوم آن را حذف کرده‌اند." (تاریخ مذهبی قم، فقیهی، ص ۱۶) مرحوم فقیهی با ذکر اینکه "گویا کمندان تحریف کلمه کمیدان است" این وجه تسمیه را بنا به دلایل زیر رد می‌کند: "۱. مردم قم کلمه کَمِیدان را با فتح کاف و کسر میم تلفظ می‌کنند و الف آن را به واو بدل می‌کنند و کَمِدون می‌گویند و قطعی است که این تلفظ قدیمی و اصلی کلمه است و اگر کلمه قم از کَم که جزء اول کلمه کّمیدان است گرفته شده باشد باید به فتح کاف تلفظ شود که غلط محض است. علت اینکه کلمه کمیدان هنوز در زبان مردم قم استعمال می‌شود این است که پس از مدفون شدن حضرت معصومه‌ع در قم به‌تدریج شهر از سمت شرق و شمال به طرف غرب و جنوب کشیده شد و محله‌های قدیمی کم کم از میان رفت و به زمین‌های زراعی تبدیل شد که اکنون می‌توان جای هر قسمت را مشخص کرد. و یکی از آن‌ها کَمیدان است که امروز [سال ۱۳۵۰ ش] زمینی مزروعی و متصل به شهر می‌باشد و نهری مخصوص از رودخانه دارد که قطعا این نهر از قدیم به این محل اختصاص داشته است. در تاریخ قم تالیف در یک هزار و کسری سال پیش از این نهر نام برده شده است. نهر مزبور در زمان حاضر از خیابان‌ها و کوچه‌های بخش دو قم (سمت رودخانه) عبور می‌کند. ضمنا این مطلب ناگفته نماند که یاقوت و پاره‌ای دیگر از نویسندگان به جای کَمیدان [kamidAn], کُمندان[ komandAn] گفته اند و این با توجه به تلفظی که از کلمه مزبور هنوز باقی است مسلما تحریفی بیش نیست. ۲. کَمیدان بزرگ‌ترین قسمت‌های قم نبوده است تا نام آن بر مجموع قلعه‌های هفتگانه اطلاق شده باشد و همان‌طور که یعقوبی گفته است قسمت بزرگ‌تر قم منیجان بوده که یک هزار خانه در آن وجود داشته است. ۳. قبلا گفته شده است که لفظ قم قبل از آمدن اشعری‌ها نام این شهر بوده و شواهد متعدد برای این امر ارائه گردیده است. ۴. مولف تاریخ قم گوید: این که قم از کمیدان گرفته شده از اختراعات حمزه اصفهانی است (در کتاب اصفهان)؛ زیرا که نام قم به انفراد و نام کمیدان به انفراد و هر دو با هم در ایام القدیم بوده و شنیده شده است." (تاریخ مذهبی قم، ص ۱۶ - ۱۷) این پرسش برای نگارنده هم پیش آمد که اگر قم ماخوذ از کمیدان بوده باشد، باید تبدیل به "کَم/ kam" می شد و نه "کُم / kom> قم" اما وجود "کُمَندان/ komandAn" در چند متن کهن این احتمال را ایجاد می‌کرد که شاید نام این منطقه در طی زمان از این شکل به صورت "کَمیدان" تحول یافته است. احتمالی که استاد فقیهی رد کرده است و آن را تحریف می‌داند. اینک باید اهالی زبانشناسی تاریخی پاسخ دهند که شکل های "کُمیدان" یا "کُمندان" یا صورت‌های مشابه دیگر کدام اصل یا کدام تحریف است؟ آیا احتمال دارد "کُمیدان/ komidAn" در طی زمان به صورت "کَمدون / kamedun" تحول آوایی و واجی یافته و سپس به همین شکل در زبان قمی‌های قدیمی باز مانده است؟ در این صورت مثال‌های دیگری برای این تحولات زبانی وجود دارد؟ و پرسش اصلی آیا نام قم برگرفته از نام کمیدان است؟ من فعلا پاسخی برای این پرسش ها ندارم. سیدمحسن محسنی ۱۴۰۲/۱۲/۰۲ #یادداشت #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت