۹)‌برخی آثار دنیوی سوء‌ظن در کلام امیرالمومنین ع: ☀️الف. کسی گمانش بد شد وهمش بد می‌شود [ ظاهرا یعنی مبتلا به توهمات بدی می‌گردد] 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص263؛ 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص430 مَنْ سَاءَ ظَنُّهُ سَاءَ وَهْمُهُ. ☀️ب. کسی که گمانش بد باشد بدجوری درهم می‌پیچد. 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص66؛ 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص452 مَنْ سَاءَ ظَنُّهُ سَاءَتْ طَوِيَّتُهُ. ☀️ج. گمان بد همنشنین را به هلاکت می‌کشاند و کسی را که شخص دوری گزیده نجات می‌دهد [یعنی آدم بدگمان طوری است که هرکس به او نزدیکتر باشد بیشتر ضرر می‌کند]. 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص286 سُوءُ الظَّنِّ يُرْدِي مُصَاحِبَهُ وَ يُنْجِي مُجَانِبَهُ. @yekaye

۱۰) برخی آثار اخروی سوء‌ظن در کلام امیرالمومنین ع: ☀️الف. برحذر باشید از سوء‌ظن؛ که همانا سوء ظن موجب حبط عمل می‌شود. 📚دعائم الإسلام، ج‏2، ص352 وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ ع أَنَّهُمَا ذَكَرَا وَصِيَّةَ عَلِيٍّ ص فَقَالا أَوْصَى إِلَى ابْنِهِ الْحَسَنِ وَ أَشْهَدَ عَلَى وَصِيَّتِهِ الْحُسَيْنَ وَ مُحَمَّداً وَ جَمِيعَ وُلْدِهِ وَ رُؤَسَاءَ شِيعَتِهِ وَ أَهْلَ بَيْتِه‏، فقال: ... وَ إِيَّاكُمْ وَ سُوءَ الظَّنِّ فَإِنَّهُ يُحْبِطُ الْعَمَل‏. ☀️ب. برحذر باشید از سوء‌ظن؛ که همانا سوء ظن عبادت را فاسد و بار گناه را سنگین می‌کند. 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص263؛ 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص99 إِيَّاكَ أَنْ تُسِي‏ءَ الظَّنَّ فَإِنَّ سُوءَ الظَّنِّ يُفْسِدُ الْعِبَادَةَ وَ يُعَظِّمُ الْوِزْرَ. ☀️ج. سوء‌ظن امور را فاسد می‌کند و [انسان را] بر اقدامات شرورانه برمی‌انگیزاند. 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص263؛ 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص283 سُوءُ الظَّنِّ يُفْسِدُ الْأُمُورَ وَ يَبْعَثُ عَلَى الشُّرُورِ. @yekaye

🔹الف.۱.۴) ظن خوب! اینکه فرمود «از بسیاری از «ظن»ها اجتناب کنید؛‌ نشان می‌دهد که «ظن» خوب هم داریم که نیاز نیست از آن اجتناب شود. از این رو، در اینجا که بحث از مطلق «ظن» است مناسب است به احادیثی که برخی «ظن»ها را خوب می‌شمرند نیز اشاره‌ای شود؛ و ظاهرا اینها ظنونی هستند که به یک معنا ریشه در یقین دارند؛ ‌یعنی چون انسان به حقیقتی ایمان و یقین دارد متناسب با آن ظن و گمان خوبی به خداوند یا به امور دیگری پیدا می‌کند:

☀️۱۱) الف. از امیرالمومنین ع روایت شده است: حسن ظن ناشی از قوت یقین است. 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص229 حُسْنُ الظَّنِّ مِنْ قُوَّةِ الْيَقِين‏. ☀️ب. روایت شده که امام صادق (ع) فرمودند: حسن ظن ريشه‌اش، حسن ايمان محكم شخص، و سالم بودن سينه اوست. و علامت آن اين است كه به هر چيزى با چشم طهارت و نظر فضيلت می‌نگرد بدین جهت كه در او حياء و امانت و صيانت و صدق تركيب شده، و در قلبش قرار داده شده است. و پیامبر ص فرمود: گمانتان را درباره برادران‌تان گمان نيكو قرار دهید تا بدین وسیله به صفا و طهارت قلب دست یابید... خداوند متعال به حضرت داود عليه السلام وحی کرد: بندگان مرا به یاد نعمت‏هاى و بخشش‌های من بینداز كه آنان غير از امر نیکوی زیبا چیزی از من نديده ‏اند، تا براى بقیه [عمرشان] نيز گمان به چیزی جز شبیه آنچه در گذشته بدانها ارزانی داشته‌ام نداشته باشند ... و رسول الله ص از خداوند نقل کرده است که خداوند فرمود: من همراه حسن ظنی هستم كه بنده‌ام درباره من دارد، ای محمد! ... 📚مصباح الشريعة، ص173-174 قَالَ الصَّادِقُ ع: حُسْنُ الظَّنِّ أَصْلُهُ مِنْ حُسْنِ إِيمَانِ الْمَرْءِ وَ سَلَامَةِ صَدْرِهِ وَ عَلَامَتُهُ أَنْ يَرَى كُلَّ مَا نَظَرَ إِلَيْهِ بِعَيْنِ الطَّهَارَةِ وَ الْفَضْلِ مِنْ حَيْثُ رُكِّبَ فِيهِ وَ قُذِفَ فِي قَلْبِهِ مِنَ الْحَيَاءِ وَ الْأَمَانَةِ وَ الصِّيَانَةِ وَ الصِّدْقِ. قَالَ النَّبِيُّ ص: أَحْسِنُوا ظُنُونَكُمْ بِإِخْوَانِكُمْ تَغْتَنِمُوا بِهَا صَفَاءَ الْقَلْبِ وَ إثاء [نَقَاءَ] الطَّبْعِ... أَوْحَى اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِلَى دَاوُدَ ع: ذَكِّرْ عِبَادِي مِنْ آلَائِي وَ نَعْمَائِي فَإِنَّهُمْ لَمْ يَرَوْا مِنِّي إِلَّا الْحَسَنَ الْجَمِيلَ لِئَلَّا يَظُنُّوا فِي الْبَاقِي إِلَّا مِثْلَ الَّذِي سَلَفَ مِنِّي إِلَيْهِمْ... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَحْكِي عَنْ رَبِّهِ: أَنَا عِنْدَ حُسْنِ ظَنِّ عَبْدِي بِي يَا مُحَمَّدُ ص! ... @yekaye

۱۲) از امیرالمومنین ع درباره اثرات مثبت حسن ظن روایت شده است: ☀️الف. ظن صواب [ظن و گمانی که به نحو درست به مطلب اصابت می‌کند] از خصلتهای خردمندان است. ☀️ب. بهترین ورع و پرهیزکاری داشتن حسن ظن است. ☀️ج.حسن ظن راحتی‌بخش دلها و مایه سلامتی دین است. ☀️د. حسن ظن هم و غم را می‌کاهد و از گرفتار شدن به گناه می‌رهاند. ☀️ه. حسن ظن از بهترین خصلتها و از برترین قسمتها [= سهم‌ها؛ آنچه در قضا و قدر سهم هرکسی قرار داده شده] است. ☀️و.حسن ظن از برترین خلق و خوها و بالاترین عطایا [ی الهی] است. ☀️ز. چه بسا مومنی که صبر و حسن ظن، وی را به رستگاری رساند. 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص253 ☀️الف.الظَّنُّ الصَّوَابُ مِنْ شِيَمِ أُولِي الْأَلْبَابِ. ☀️ب. أَفْضَلُ الْوَرَعِ حُسْنُ الظَّنِّ. ☀️ج. حُسْنُ الظَّنِّ رَاحَةُ الْقَلْبِ وَ سَلَامَةُ الدِّينِ. ☀️د. حُسْنُ الظَّنِّ يُخَفِّفُ الْهَمَّ وَ يُنْجِي مِنْ تَقَلُّدِ الْإِثْمِ. ☀️ه. حُسْنُ الظَّنِّ مِنْ أَحْسَنِ الشِّيَمِ وَ أَفْضَلِ الْقِسَمِ. ☀️و. حُسْنُ الظَّنِّ مِنْ أَفْضَلِ السَّجَايَا وَ أَجْزَلِ الْعَطَايَا. ☀️ز. كَمْ مِنْ مُؤْمِنٍ فَازَ بِهِ الصَّبْرُ وَ حُسْنُ الظَّنِّ. @yekaye

🔹الف.۱.۵) «حسن ظن» بد و «سوء ظن» خوب! با اینکه از روایات فوق به دست می‌آید که در مجموع حسن ظن داشتن خوب و سوء ظن داشتن بد است، اما این قاعده عمومیت ندارد و هم سوء‌ظن گاهی آثار مثبت دارد و هم حسن ظن گاهی ضرر دارد (و بعدا در بحث «سوءظن به دیگران» هم به طور خاص حدیثی در این باره خواهد آمد.) در این زمینه به دو حدیث زیر از امیرالمومنین ع توجه کنید:

۱۳) از امیرالمومنین ع روایت شده است: ☀️الف. کسی که بد گمان شد، [در قبول مطلب] تامل و درنگ می‌کند. 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص263؛ 📚عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص451 مَنْ سَاءَ ظَنُّهُ تَأَمَّلَ. ☀️ب. کسی که گمان نیک پیدا کرد، [در بررسی جوانب امر] اهمال می‌ورزد. 📚تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص253 مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ أَهْمَلَ. @yekaye

🔹الف.۲) ظن به خدا (سوء ظن و حسن ظن)

☀️۱۴) الف. از امام رضا (علیه السلام)روایت شده است: گمان خود را به خدا نیکو سازید و به رحمتش امیدوار باشید که خداوند عز و جل می‌فرماید: من نزد گمان بنده مؤمنم هستم. اگر گمانش نسبت به من خوب باشد، [برخورد من با او] خوب است؛ و اگر بد باشد بد است. 📚الكافي، ج‏2، ص72؛ 📚عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏2، ص20 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ بِي إِنْ خَيْراً فَخَيْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً . ☀️ب. و باز از امام رضا ع روایت شده است که: خداوند به موسی بن عمران وحی کرد: ای موسی! به بنی‌اسرائیل بگو من نزد گمان بنده‌ام به خودم هستم؛‌پس هرگونه که می‌خواهد به من گمان برد مرا همان گونه در کنار خویش خواهد یافت. 📚الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام، ص361 وَ أَرْوِي عَنِ الْعَالِمِ ع: أَنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ ع يَا مُوسَى قُلْ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي فَلْيَظُنَّ بِي مَا شَاءَ يَجِدُنِي عِنْدَهُ. @yekaye

☀️۱۵) الف. عبدالرحمن بن حجاج می‌گوید: به امام صادق ع عرض کردم حدیثی را مردم [از قول پیامبر ص] روایت می‌کنند درباره آخرین کسی که دستور می‌آید به جهنم برود. امام صادق ع فرمود: مطلب آن طور نیست که مردم می‌گویند [سپس اصل واقعه را این طور توضیح دادند که] رسول الله ص فرمودند: همانا آخرین بنده‌ای که دستور می‌آید که به جهنم فرستاده شود برمی‌گردد و یک نگاهی می‌اندازد. خداوند جبار می‌فرماید: او را برگردانید. پس او را برمی‌گردانند. وقتی می‌آورندش به او می‌گوید: بنده‌ام! چرا برگشتی و چنین نگاه کردی؟ می‌گوید: پروردگارا! گمانم به تو این نبود. خداوند جل جلاله می‌فرماید: بنده من! گمانت به من چه بود؟ می‌گوید: پروردگارا! گمانم به تو این بود که مرا مورد مغفرت قرار می‌دهی و در بهشت ساکنم می گردانی. خداوند جبار جل و علا می‌فرماید: ای فرشتگانم! به عزت و نعمت و بلا و جلال و علو بلندی جایگاهم سوگند! این بنده من لحظه‌ای در زندگی‌اش گمان خیر به من نداشت و اگر لحظه‌ای به من گمان خیر برده بود او را روانه جهنم می‌کردیم. اما همین دروغش را بپذیرید و وارد بهشتش کنید. سپس رسول الله ص [طبق نقل دیگر: خود امام صادق ع] فرمود: هیچ بنده‌ای نیست که به خداوند گمان نیک برد مگر اینکه خداوند نزد گان اوست و هیچ بنده‌ای نیست که به خداوند گمان بد برد مگر اینکه خداوند نزد گمان اوست و این همان سخن خداوند متعال است که می‌فرماید: «و این گمان شما بود که به پروردگارتان گمان بردید؛ شما را هلاک کرد پس از زیاندیدگان شدید.»‌ (فصلت/۲۳) 📚الزهد، ص97؛ 📚تفسير القمي، ج‏2، ص264-265 ؛ 📚ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص173 ☀️ب. شبیه این مضمون از امام باقر ع نیز روایت شده است بدین بیان که ایشان فرمودند: بنده‌ای را در روز قیامت در پیشگاه خداوند متعال می‌آورند و خداوند دستور می‌دهد که او را به سوی جهنم ببرند. وی می‌گوید: به عزتت سوگند که گمان من به تو این نبود! می‌فرماید: گمان تو به من چه بود؟ می‌گوید: گمان من به تو این بود که مرا می‌بخشی. پس خداوند می‌فرماید: پس تو را بخشیدم. امام باقر ع فرمودند: اما به خدا سوگند که به اندازه چشم بر هم زدنی در دنیا چنین گمانی به خداوند نداشت؛ که اگر در دنیا به اندازه چشم بر هم زدنی چنین گمانی می‌داشت با چنان عفوی روبرو می‌شدکه اصلا کارش به ایستادن در آن موقف نمی‌کشید. 📚المحاسن، ج‏1، ص25 ☀️ج. و شبیه این مضمون روایت دیگری از امام صادق ع آمده است که ایشان فرمودند: بنده‌ای را در روز قیامت می‌آورند که به خویش ظلم کرده است. پس خداوند متعال به او می‌گوید: آیا تورا به اینکه از من اطاعت کنم دستور ندادم؟ آیا تورا از معیصتم نهی نکردم؟ می‌گوید:‌بله پروردگارا! لیکن شهوتم بر من غلبه کرده. پس اگر مرا عذاب کنی به خاطر گناهم است و تو به من ظلم نکرده‌ای. پس خداوند دستورمی‌دهد که او را به سوی جهنم ببرند. وی می‌گوید: گمان من به تو این نبود! می‌فرماید: گمان تو به من چه بود؟ می‌گوید: گمان من به تو نیکوترین گمان بود. پس خداوند دستور می‌دهد که او را به بهشت ببرند و خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: حسن ظن تو در این لحظه برایت سود داشت. 📚المحاسن، ج‏1، ص25-26 @yekaye 👇سند و متن احادیث فوق👇

سند و متن احادیث بند ۱۵ ☀️الف. مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع: حَدِيثٌ يَرْوُونَهُ النَّاسُ (فِيمَنْ يُؤْمَرُ بِهِ آخِرَ النَّاسِ إِلَى النَّارِ). فَقَالَ: إِنَّهُ لَيْسَ كَمَا يَقُولُونَ. ثُمَّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: إِنَّ آخِرَ عَبْدٍ يُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ فَإِذَا أُمِرَ بِهِ إِلَى النَّارِ الْتَفَتَ. فَيَقُولُ [اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏] الْجَبَّارُ: أَ عَجِّلُوهُ؟ [رُدُّوهُ فَيَرُدُّونَهُ]. فَإِذَا أُتِيَ بِهِ، قَالَ لَهُ: عَبْدِي لِمَ الْتَفَتَّ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ مَا كَانَ ظَنِّي بِكَ هَذَا. فَيَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ عَبْدِي وَ مَا كَانَ ظَنُّكَ بِي؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ كَانَ ظَنِّي بِكَ أَنْ تَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي وَ تُسْكِنَنِي [وَ تُدْخِلَنِي‏] جَنَّتَكَ. فَيَقُولُ اللَّهُ الْجَبَّارُ جَلَّ وَ عَلَا: يَا مَلَائِكَتِي وَ عِزَّتِي وَ آلَائِي وَ بَلَائِي وَ جَلَالِي وَ عُلُوِّي وَ ارْتِفَاعِ مَكَانِي مَا ظَنَّ بِي عَبْدِي سَاعَةً مِنْ حَيَاتِهِ خَيْراً قَطُّ وَ لَوْ ظَنَّ بِي سَاعَةً مِنْ حَيَاتِهِ خَيْراً [مِنْ خَيْرٍ] مَا رَوَّعْتُهُ بِالنَّارِ أَجِيزُوا لَهُ كَذِبَهُ وَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّةَ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص [أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏]: لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ ظَنَّ [مَا ظَنَّ عَبْدٌ] بِاللَّهِ خَيْراً إِلَّا كَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّهِ بِهِ وَ لَا ظَنَّ بِهِ سُوءاً إِلَّا كَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّهِ بِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى [عَزَّ وَ جَلَ‏] «وَ ذلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنْتُمْ بِرَبِّكُمْ أَرْداكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخاسِرِين».‏ 📚الزهد، ص97؛ 📚تفسير القمي، ج‏2، ص264-265 ؛ 📚ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص173 ☀️ب. أَحْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: يُوقَفُ عَبْدٌ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيَأْمُرُ بِهِ إِلَى النَّارِ. فَيَقُولُ: لَا وَ عِزَّتِكَ مَا كَانَ هَذَا ظَنِّي بِكَ. فَيَقُولُ: مَا كَانَ ظَنُّكَ بِي؟ فَيَقُولُ: كَانَ ظَنِّي بِكَ أَنْ تَغْفِرَ لِي. فَيَقُولُ قَدْ غَفَرْتُ لَكَ. قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: أَمَا وَ اللَّهِ مَا ظَنَّ بِهِ فِي الدُّنْيَا طَرْفَةَ عَيْنٍ وَ لَوْ كَانَ ظَنَّ بِهِ فِي الدُّنْيَا طَرْفَةَ عَيْنٍ مَا أَوْقَفَهُ ذَلِكَ الْمَوْقِفَ لِمَا رَأَى مِنَ الْعَفْوِ. 📚المحاسن، ج‏1، ص25 ☀️ج. أَحْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ: يُؤْتَى بِعَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ فَيَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ: أَ لَمْ آمُرْكَ بِطَاعَتِي؟ أَ لَمْ أَنْهَكَ عَنْ مَعْصِيَتِي؟ فَيَقُولُ: بَلَى يَا رَبِّ وَ لَكِنْ غَلَبَتْ عَلَيَّ شَهْوَتِي فَإِنْ تُعَذِّبْنِي فَبِذَنْبِي لَمْ تَظْلِمْنِي. فَيَأْمُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى النَّارِ؛ فَيَقُولُ: مَا كَانَ هَذَا ظَنِّي بِكَ! فَيَقُولُ: مَا كَانَ ظَنُّكَ بِي؟ قَالَ: كَانَ ظَنِّي بِكَ أَحْسَنَ الظَّنِّ. فَيَأْمُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ؛ فَيَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: لَقَدْ نَفَعَكَ حُسْنُ ظَنِّكَ بِيَ السَّاعَة. 📚المحاسن، ج‏1، ص25-26 @yekaye