☀️8) الف. أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» فَقَالَ ذَلِكَ رَجُلٌ يَحْبِسُ نَفْسَهُ عَنِ الْمَعِيشَةِ فَلَا بَأْسَ أَنْ يَأْكُلَ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا كَانَ يُصْلِحُ لَهُمْ أَمْوَالَهُمْ فَإِنْ كَانَ الْمَالُ قَلِيلًا فَلَا يَأْكُلْ مِنْهُ شَيْئاً. قَالَ قُلْتُ أَ رَأَيْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ»؟ قَالَ تُخْرِجُ مِنْ أَمْوَالِهِمْ بِقَدْرِ مَا يَكْفِيهِمْ وَ تُخْرِجُ مِنْ مَالِكَ قَدْرَ مَا يَكْفِيكَ ثُمَّ تُنْفِقُهُ. قُلْتُ أَ رَأَيْتَ إِنْ كَانُوا يَتَامَى صِغَاراً وَ كِبَاراً وَ بَعْضُهُمْ أَعْلَى كِسْوَةً مِنْ بَعْضٍ وَ بَعْضُهُمْ آكَلُ مِنْ بَعْضٍ وَ مَالُهُمْ جَمِيعاً؟ فَقَالَ أَمَّا الْكِسْوَةُ فَعَلَى كُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ ثَمَنُ كِسْوَتِهِ وَ أَمَّا [أَكْلُ] الطَّعَامِ فَاجْعَلُوهُ جَمِيعاً فَإِنْ الصَّغِيرَ يُوشِكُ أَنْ يَأْكُلَ مِثْلَ الْكَبِيرِ. 📚الكافي، ج5، ص130؛ تهذيب الأحكام، ج6، ص341 ☀️ب. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» فَقَالَ: مَنْ كَانَ يَلِي شَيْئاً لِلْيَتَامَى وَ هُوَ مُحْتَاجٌ لَيْسَ لَهُ مَا يُقِيمُهُ فَهُوَ يَتَقَاضَى أَمْوَالَهُمْ وَ يَقُومُ فِي ضَيْعَتِهِمْ فَلْيَأْكُلْ بِقَدَرٍ وَ لَا يُسْرِفْ وَ إِنْ كَانَ ضَيْعَتُهُمْ لَا تَشْغَلُهُ عَمَّا يُعَالِجُ لِنَفْسِهِ فَلَا يَرْزَأَنَّ مِنْ أَمْوَالِهِمْ شَيْئاً. 📚الكافي، ج5، ص129؛ تهذيب الأحكام، ج6، ص340؛ تفسير العياشي، ج1، ص222 ☀️ج. أَبُو أُسَامَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ «فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» فَقَالَ ذَاكَ رَجُلٌ يَحْبِسُ نَفْسَهُ عَلَى أَمْوَالِ الْيَتَامَى فَيَقُومُ لَهُمْ فِيهَا وَ يَقُومُ لَهُمْ عَلَيْهَا فَقَدْ شَغَلَ نَفْسَهُ عَنْ طَلَبِ الْمَعِيشَةِ فَلَا بَأْسَ أَنْ يَأْكُلَ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا كَانَ يُصْلِحُ أَمْوَالَهُمْ وَ إِنْ كَانَ الْمَالُ قَلِيلًا فَلَا يَأْكُلْ مِنْهُ شَيْئاً. 📚تفسير العياشي، ج1، ص221 @yekaye

☀️9) زراره و محمد بن مسلم روایت کرده‌اند که: امام صادق ع فرمود: مال یتیم اگر توسط کسی که فعلا آن را در اختیار دارد به کار گرفته شود، وی ضامن آن است [یعنی اگر ضرری کرد برعهده اوست] و سودش برای یتیم است. ما به ایشان عرض کردیم: پس این آیه چه می‌شود که فرمود: «و هرکس تنگدست است مطابق عرف [= به طور متعارف] بخورد» فرمودند: این فقط در جایی است که خودش را وقف توسعه اموال آنان کرده و برای خودش دیگر چیزی نمانده که در این صورت، مطابق عرف [= به طور متعارف] از اموال آنان بخورد. 📚تفسير العياشي، ج1، ص222 عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أنه قَالَ: مَالُ الْيَتِيمِ إِنْ عَمِلَ بِهِ الَّذِي وُضِعَ عَلَى يَدَيْهِ ضَمِنَه وَ لِلْيَتِيمِ رِبْحُهُ. قَالا قُلْنَا لَهُ قَوْلُهُ «وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ»؟ قَالَ: إِنَّمَا ذَلِكَ إِذَا حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَيْهِمْ فِي أَمْوَالِهِمْ فَلَمْ يَجِدْ لِنَفْسِهِ فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ مِنْ مَالِهِمْ. @yekaye

☀️10) عبدالله بن سنان می‌گوید: من در محضر امام صادق ع بودم که از ایشان سوال شد درباره کسی که عهده‌دار خرید و فروش اموال یتیمانی شده که به مصلحت آنان است؛ آیا حق دارد که از اموال آنان بخورد؟ فرمودند: اشکالی ندارد که از اموال آنان مطابق عرف [= به طور متعارف] بخورد همان گونه که خداوند متعال در کتابش فرمود: «و یتیمان را بیازمایید، تا زمانی که به حد ازدواج برسند، سپس اگر از آنان رشدی دیدید پس اموالشان را به ایشان برگردانید، و آن را به گزاف و عجله [ناشی از] اینکه [مبادا] بزرگ شوند نخورید؛ و هرکس که توانگر است خویشتن‌داری ورزد و هرکس تنگدست است مطابق عرف [= به طور متعارف] بخورد» که منظور همان قوت است؛ و مقصودش از «مطابق عرف [= به طور متعارف] بخورد» وصی‌ای است که در مورد آنان به وی وصیت شده و کسی است که عهده‌دار به‌کارگیریِ اموال آنان در مسیر مصلحت آنان شده است. 📚تهذيب الأحكام، ج9، ص244-245 الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْقَيِّمِ لِلْيَتَامَى فِي الشِّرَاءِ لَهُمْ وَ الْبَيْعِ فِيمَا يُصْلِحُهُمْ أَ لَهُ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَقَالَ لَا بَأْسَ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ أَمْوَالِهِمْ بِالْمَعْرُوفِ كَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ هُوَ الْقُوتُ وَ إِنَّمَا عَنَى فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ الْوَصِيَّ لَهُمْ وَ الْقَيِّمَ فِي أَمْوَالِهِمْ مَا يُصْلِحُهُمْ. ✅البته ظاهرا بر اساس روایتی از امام باقر ع برداشت وصیّ و دیگران از اموال باید در حد نیاز و به صورت قرض باشد که بعدا که دارا شد، به او پس بدهد (مجمع البيان، ج3، ص17) @yekaye

☀️11) درباره عبارت «مطابق عرف [= به طور متعارف] بخورد» روایتی از امام صادق ع نقل شده بدین صورت که: پدرم می‌فرمود آن نسخ شده است. 📚تفسير العياشي، ج1، ص222 عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ «فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» قَالَ كَانَ أَبِي يَقُولُ إِنَّهَا مَنْسُوخَةٌ. ✅ شیخ حر عاملی در وسائل الشيعة (ج17، ص253) توضیح داده‌اند که نسخ در اینجا به معنای تخصیص است (یعنی فقط شامل حال افراد با شرایطی که در احادیث قبل گذشت، -بویژه اینکه وی از کارش باز ماند و با اموال یتیم کار انجام دهد – می‌شود) البته وی در ادامه احتمال دیگری را هم برای این تعبیر، آن دانسته‌ که مقصود از نسخ این باشد که دلالت بر کراهت کند، نه حرمت ؛ و احتمال سومی را در هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام (ج6، ص57) مطرح کرده‌اند این است که ناظر به مازاد بر اجرت المثل باشد (یعنی اینکه او صرفا به اندازه‌ای که با اموال یتیم کار کرده، حق برداشت دارد؛ نه لزوما تا حد رفع احتیاجات خود) @yekaye

✅و. تجارت با مال یتیم و قرض گرفتن از آن ☀️12) الف. اسباط بن سالم می‌گوید: از امام صادق ع سوال کردم که: برادرم از من خواسته که از شما سوال کنم درباره مال یتیمی که تحت تکفل اوست، آیا می‌تواند با آن به تجارت بپردازد؟ فرمودند: به شرطی که برادرت مال و ثروتی بیش از مال یتیم داشته باشد به نحوی که اگر مال یتیم تلف شد یا آسیب دید بتواند غرامتش را بدهد؛ وگرنه متعرض مال و ثروت یتیم نشود. ☀️ب. همچنین از ایشان در مورد شخصی که مال یتیم نزدش است سوال شد و فرمودند: اگر وی نیازمند است و مال و ثروتی ندارد، پس به مال یتیم دست نزند؛ و اگر با آن تجارتی کرد سودش برای یتیم است و [در صورتی که ضرر کرد] خود وی ضامن است. 📚الكافي، ج5، ص131؛ تهذيب الأحكام، ج6، ص341-342 ☀️الف. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع: فَقُلْتُ أَمَرَنِي أَخِي أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْ مَالِ يَتِيمٍ فِي حَجْرِهِ يَتَّجِرُ بِهِ. فَقَالَ إِنْ كَانَ لِأَخِيكَ مَالٌ يُحِيطُ بِمَالِ الْيَتِيمِ إِنْ تَلِفَ أَوْ أَصَابَهُ شَيْءٌ غَرِمَهُ لَهُ وَ إِلَّا فَلَا يَتَعَرَّضْ لِمَالِ الْيَتِيمِ. ☀️ب. مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِي رَجُلٍ عِنْدَهُ مَالُ الْيَتِيمِ؟ فَقَالَ إِنْ كَانَ مُحْتَاجاً وَ لَيْسَ لَهُ مَالٌ فَلَا يَمَسَّ مَالَهُ وَ إِنْ [هُوَ] اتَّجَرَ بِهِ فَالرِّبْحُ لِلْيَتِيمِ وَ هُوَ ضَامِنٌ. @yekaye

☀️13) از امام صادق ع سوال شد درباره شخصی که عهده‌دار مال یتیمی شده است؛ آیا می‌تواند چیزی از آن را به عنوان قرض بردارد؟ فرمودند: همانا امام سجاد ع از مال یتیمانی که تحت تکفلش بود به عنوان قرض برمی‌داشت؛ [پس اشکالی ندارد.] 📚الكافي، ج5، ص132؛ تهذيب الأحكام، ج6، ص341 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِيرٍ عَنْ أَبِي الرَّبِيعِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ وُلِّيَ مَالَ يَتِيمٍ فَاسْتَقْرَضَ مِنْهُ شَيْئاً؟ فَقَالَ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ع كَانَ اسْتَقْرَضَ مَالًا لِأَيْتَامٍ فِي حَجْرِهِ [فَلَا بَأْسَ بِذَلِكَ.] 📚در الكافي، ج5، ص131 این مضمون را با دو سند دیگر هم ذکر کرده است. @yekaye

✅ز. اگر بعد از رشد، مال یتیم را نداد ☀️14) الف. به امام صادق ع خبر دادند که شخصی مرد و به مردی وصیت کرده بود و پسر کوچکی داشت؛ آن پسر بزرگ شد و نزد وصی رفت و به او گفت: مال مرا به من بده که می‌خواهم ازدواج کنم. آن مرد از دادن مال خودداری کرد؛ و آن جوان رفت و مرتکب زنا شد. امام صادق ع فرمودند: دوسوم گناهِ زنای این جوان برعهده آن وصی است؛ زیرا مال را از او دریغ داشت و به او نداد تا با آن ازدواج کند. 📚الكافي، ج7، ص69؛ من لا يحضره الفقيه، ج4، ص222 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى [قیس] عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ مَاتَ وَ أَوْصَى إِلَى رَجُلٍ وَ لَهُ ابْنٌ صَغِيرٌ فَأَدْرَكَ الْغُلَامُ وَ ذَهَبَ إِلَى الْوَصِيِّ؛ فَقَالَ لَهُ: رُدَّ عَلَيَّ مَالِي لِأَتَزَوَّجَ؛ فَأَبَى عَلَيْهِ؛ فَذَهَبَ حَتَّى زَنَى! قَالَ: يُلْزَمُ ثُلُثَيْ إِثْمِ زِنَى هَذَا الرَّجُلِ ذَلِكَ الْوَصِيُّ لِأَنَّهُ مَنَعَهُ الْمَالَ وَ لَمْ يُعْطِهِ فَكَانَ يَتَزَوَّجُ. ☀️ب. عبدالرحمن بن حجاج و داود بن فرقد روایت کرده‌اند که از امام صادق ع در مورد شخصی سوال کردیم که نزد او مال و ثروتی از یتیمان است و به آنان نمی‌دهد؛ تا اینکه آنها می‌میرند و وارث و وکیل آنها می‌آید و با او مصالحه می‌کنند که مقداری از آن مال را بگیرند و مقداری را نگیرند و او را از آنچه بوده مبرا کنند [= در خصوص آنچه گذشته و نیز در مورد بقیه مال، وی را حلال کنند.] آیا بدین وسیله او مبرا می‌شود؟ فرمود: بله. 📚تهذيب الأحكام، ج6، ص192 و 343 مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مَنْدَلٍ [صندل] عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ وَ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا: سَأَلْنَاهُ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ عِنْدَهُ الْمَالُ لِأَيْتَامٍ، فَلَا يُعْطِيهِمْ حَتَّى يَهْلِكُوا. فَيَأْتِيهِ وَارِثُهُمْ وَ وَكِيلُهُمْ فَيُصَالِحُهُ عَلَى أَنْ يَأْخُذَ بَعْضاً وَ يَدَعَ بَعْضاً، وَ يُبْرِئُهُ مِمَّا كَانَ؛ أَ يَبْرَأُ مِنْهُ؟ قَالَ نَعَمْ. ☀️ج. در نقل دیگری که فقط عبدالرحمن بن حجاج نقل کرده، وی بعد از همین پرسش و پاسخ فوق، می‌گوید: و از ایشان در مورد مردی سوال کردم که نزد شخصی دیگر اموالی داشته، حالا یا از بابت خرید کالا ویا از بابت قرض؛ و می‌میرد در حالی که وی آن را به او پس نداده؛ و یتیمان صغیری از او باقی می‌ماند؛ و او آن مال را برای آنان نگه می‌دارد و به آنان نمی‌دهد؛ آیا از کسانی محسوب می‌شود که مال یتیمان را به ظلم خورده است؟! فرمود: اگر قصد دارد که [وقتی آنان به سن رشد رسیدند] به آنان بدهد، خیر. 📚تهذيب الأحكام، ج6، ص384 عَنْهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ عِنْدَهُ الْمَالُ لِلْأَيْتَامِ؛ فَلَا يَقْضِيهِمْ حَتَّى يَهْلِكُوا. فَيَأْتِيهِ وَارِثُهُمْ أَوْ وَكِيلُهُمْ، فَيُصَالِحُهُ عَلَى أَنْ يَضَعَ بَعْضَهُ وَ يَأْخُذَ بَعْضَهُ، وَ يُبْرِئَهُ مِمَّا كَانَ عَلَيْهِ؛ أَ يَبْرَأُ مِنْهُ؟ قَالَ نَعَمْ. وَ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ لِلرَّجُلِ عِنْدَهُ الْمَالُ إِمَّا بَيْعٌ وَ إِمَّا قَرْضٌ؛ فَيَمُوتُ وَ لَمْ يَقْضِهِ إِيَّاهُ؛ فَيَتْرُكُ أَيْتَاماً صِغَاراً فَيَبْقَى لَهُمْ عَلَيْهِ لَا يَقْضِيهِمْ؛ أَ يَكُونُ مِمَّنْ يَأْكُلُ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً؟ قَالَ: لَا إِذَا كَانَ نَوَى أَنْ يُؤَدِّيَ إِلَيْهِمْ. @yekaye

✅ح. ظرایفی درباره پس دادن مال به یتیم ☀️15) از امام رضا ع سوال می‌شود درباره کسی که وصی برای یتیمانی قرار گرفته است. آن یتیمان به سن رشد می‌رسند و از آنان می خواهد که آ«چه مال آنان بوده را بگیرند؛ اما آنان خودداری می‌کنند؛ اکنون چکار کند؟ فرمود: آن را به آنان برگرداند و مجبورشان کند بر گرفتن آن! 📚من لا يحضره الفقيه، ج4، ص222؛ تهذيب الأحكام، ج9، ص245 رَوَى أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ سَعْدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ وَصِيِّ أَيْتَامٍ يُدْرِكُ أَيْتَامُهُ، فَيَعْرِضُ عَلَيْهِمْ أَنْ يَأْخُذُوا الَّذِي لَهُمْ، فَيَأْبَوْنَ عَلَيْهِ! كَيْفَ يَصْنَعُ؟ قَالَ: يَرُدُّ عَلَيْهِمْ وَ يُكْرِهُهُمْ عَلَيْهِ. @yekaye

☀️16) عبدالرحمن بن حجاج می‌گوید: از امام کاظم ع در مورد مردی سوال کردم که نزد برخی از خانواده‌اش مالی بود که متعلق به یتیمانی بود و به او داده بود؛ و وی چند درهم از آن را که مورد نیازش بود، [به عنوان قرض] برداشته بود و کسی که مال یتیمان به او سپرده شده بود نمی دانست که وی از اموال آنان مقداری برداشته است؛ سپس مشکل مالی او رفع شد؛ اکنون کدام کار را بکند بهتر است؟ آیا آنچه برعهده‌اش است را به کسی که عهده‌دار مال یتیمان بوده بدهد؛ یا به خود آن یتیم، که اکنون به سن بلوغ رسیده، بدهد؟ و آیا جایز است که آن مال را به صاحبش به عنوان هدیه بدهد و به او اطلاع ندهد که آن را از مال خود وی برداشته است؟ فرمودند: اگر این مال را به صاحبش برساند، هریک از این راهها را انجام بدهد، جایز است، که همانا این از امور مخفی است اگر که [از ابتدا] نیت [برگشت دادن مال را] داشته است؛ اگر دلش خواست به آن یتیم که اکنون بالغ شده، به هر نحوی که خواست برگرداند، هرچند که حتی وی را مطلع نکند که از مال او چیزی را برداشته بوده است؛ و اگر خواست به کسی که مال یتیم در دستش بوده برگرداند؛ و فرمود: اگر صاحب مال غایب است، آن را به کسی که مال در دستش بوده برگرداند [تا او بعدا به صاحب مال بدهد.] 📚الكافي، ج5، ص132 و تهذيب الأحكام، ج6، ص342 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع فِي الرَّجُلِ يَكُونُ عِنْدَ بَعْضِ أَهْلِ بَيْتِهِ مَالٌ [المال] لِأَيْتَامٍ فَيَدْفَعُهُ إِلَيْهِ فَيَأْخُذُ مِنْهُ دَرَاهِمَ يَحْتَاجُ إِلَيْهَا وَ لَا يُعْلِمُ الَّذِي كَانَ عِنْدَهُ الْمَالُ لِلْأَيْتَامِ أَنَّهُ أَخَذَ مِنْ أَمْوَالِهِمْ شَيْئاً ثُمَّ تَيَسَّرَ [يُيَسَّرُ] بَعْدَ ذَلِكَ أَيُّ ذَلِكَ خَيْرٌ لَهُ أَ يُعْطِيهِ الَّذِي كَانَ فِي يَدِهِ أَمْ يَدْفَعُهُ إِلَى الْيَتِيمِ وَ قَدْ بَلَغَ وَ هَلْ يُجْزِئُهُ أَنْ يَدْفَعَهُ إِلَى صَاحِبِهِ عَلَى وَجْهِ الصِّلَةِ وَ لَا يُعْلِمُهُ أَنَّهُ أَخَذَ لَهُ مَالًا؟ فَقَالَ يُجْزِئُهُ أَيُّ ذَلِكَ فَعَلَ إِذَا أَوْصَلَهُ إِلَى صَاحِبِهِ فَإِنَّ هَذَا مِنَ السَّرَائِرِ إِذَا كَانَ مِنْ نِيَّتِهِ إِنْ شَاءَ رَدَّهُ إِلَى الْيَتِيمِ إِنْ كَانَ قَدْ بَلَغَ عَلَى أَيِّ وَجْهٍ شَاءَ وَ إِنْ [كَانَ] لَمْ يُعْلِمْهُ أَنْ [أَنَّهُ] كَانَ قَبَضَ لَهُ شَيْئاً وَ إِنْ شَاءَ رَدَّهُ إِلَى الَّذِي كَانَ فِي يَدِهِ؛ وَ قَالَ إِنْ كَانَ صَاحِبُ الْمَالِ غَائِباً فَلْيَدْفَعْهُ إِلَى الَّذِي كَانَ الْمَالُ فِي يَدِهِ. @yekaye

. 1⃣ «وَ ابْتَلُوا الْيَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ... فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفی بِاللَّهِ حَسيباً»» با اینکه اسلام بر حفظ حقوق یتیمان اصرار دارد، اما نمی‌گذارد که انسان مواجهه احساساتی انجام دهد: 🔹نباید حق یتیم را خورد؛ در عین حال، 🔸از طرفی اگر هنوز به سن رشد و تشخیص نرسیده، نباید اموالش را به نحوی در اختیارش قرار دهیم که به پایمال شدنش بیانجامد. 🔸و از طرف دیگر، وقتی هم که به سن رشد رسید و اموالش را خواستیم به او بدهیم، به ما توصیه کرده که شاهد بگیرید تا مبادا فردا او که مدتها تحت تکفل شما بوده، علیه شما اقامه دعوا کند و بتواند بیش از آنچه حقش بوده بگیرد. 🔹و اینها هیچ منافاتی ندارد با اینکه حسابرسی خدا را جدی بگیریم. 💠ثمره #اخلاق_اجتماعی برخی می‌پندارند چون خدا حسابرس است و نمی‌گذارد هیچ ظلمی بی‌جزا بماند؛ پس ما حساب و کتاب دقیق نکنیم و مسائل مالی‌مان را با تسامح برگزار کنیم. ⛔️این آیه این منطق را رد می‌کند: شما حساب و کتاب دقیق داشته باش؛ و حتی وقتی مال یتیم را به او پس دادی، شاهد بگیر؛ و در عین حال، بدان که خداوند برای حسابرسی کافی است. @yekaye

. 2⃣ «وَ ابْتَلُوا الْيَتامی» يتيم، زير نظر ولی خود، حقّ تصرّف در مال خود را دارد. لازمه عمل به «وَ ابْتَلُوا»، آن است كه يتيم زير نظر ولی خود تصرّف كند، تا آزمايش شود. 📚(تفسير نور، ج2، ص245) @yekaye

. 3⃣ «وَ ابْتَلُوا الْيَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً» تعبیر «آنستم منهم رشداً»‌به ظرافت تمام دو نکته را با هم می‌فهماند که انسان به افراط و تفریط نیفتد: 🔹از طرفی، نفرمود «فإن آنستم منهم الرشد» و «رشد» ‌را نکره آورد. این نشان می‌دهد که نیاز نیست به حد رشد کامل برسد؛ بلکه اگر حدی از رشد در او میها شد، کافی است. (البحر المحيط، ج3، ص519) 🔹از طرف دیگر، از تعبیر «آنستم» استفاده کرد، که نشان می‌دهد در سپردن اموال يتيم به او، حدس و گمان كافی نيست. بايد اطمينان به رشد داشته باشيد. (تفسير نور، ج2، ص245) @yekaye

. 4⃣ «فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» اسلام اصرار دارد بر رعایت اعتدال در همه چیز از جمله در نحوه نگهداری مال یتیم: ⛔️نه در مصرف و استفاده از مال یتیم بی‌مبالاتی به خرج دهیم؛ و ⛔️ نه اگر نگهداری آن وقت و هزینه ما را می‌گیرد این گونه باشد که حق مصرف و برداشت حق الزحمه از آن را نداشته باشیم. 💢هرچند احتیاط سزاوارتر است و اگر کسی چنان مستغنی است که بدون دریافت اجرت برای نگهداری از مال یتیم، زندگی‌اش بی‌مشکل سپری می‌شود؛ باید از استفاده از آن خودداری کند. @yekaye

. 5⃣ «وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا» ⛔️برخی افراد ازهر موقعیتی سوء استفاده می‌کنند: وقتی یتیمی تحت تکفلشان قرار گرفته، و اموالش نزد وی امانت است، به گزاف و بی‌دلیل از آن استفاده شخصی می‌کند❗️ بلکه به همین هم بسنده نمی‌کند؛ بلکه در خوردن اموال وی عجله می‌کند مبادا او بزرگ شود و بتواند حق خود را از او بگیرد‼️ @yekaye

. 6⃣ «فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً» درباره اینکه مراد از رشد چیست، آنچه بیش از هر مطلبی واضح است، رشد عقلی در استفاده صحیح از اموال است؛ اما هم مفسران و هم در احادیث، رسیدن به حدی از دینداری و دست کم رعایت برخی از مسائل دینی (مانند پرهیز از شرابخواری) نیز شرط رشید بودن شخص معرفی شده است. 📚(مجمع البيان، ج3، ص16) @yekaye

. 7⃣ «فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ» این آیه به صراحت در مورد افرادی که به بلوغ رسیده‌اند اما رشد عقلی و تدبیر صحیح اموال خود را ندارند، دستور «حجر» (ممانعت از استفاده شخص از اموال خودش) را می‌دهد. برخی این را شاهدی گرفته‌اند بر رد کسانی که می‌پندارند فرد بالغ را نمی‌توان از اموالش محجور کرد. 💠ثمره #حقوقی با این توضیح می‌توان نتیجه گرفت که برداشت کسانی که می‌پندارند هرکس به سن قانونی رسیده باشد حق دارد هرگونه تصرف در اموال خویش انجام دهد نیز باطل است. به تعبیر دیگر، مالكيّت، همواره همراه با جواز تصرّف نيست. يتيم مالك هست، امّا تا رشد نيابد، حقّ تصرّف ندارد. (تفسير نور، ج2، ص245) @yekaye

. 8⃣ «وَ ابْتَلُوا الْيَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ» اسلام برای بسیاری از احکام خویش، از احکام عبادی گرفته تا اجرای حدود و دیات، رسیدن به بلوغ را کافی دانسته است؛ اما در مسائل اقتصادی، به رشد رسیدن را هم شرط کرده است؛ چرا که دادن اموال به دست فرد رشدنایافته هم به ضرر خودش است و هم وضعیت جامعه را دچار اختلال می‌کند. 📚(المیزان، ج4، ص173) 💠تاملی در جامعه خویش امروزه پدیده‌ای به نام #لاکچری و ولخرجی‌های نامعقول و ... در میان افرادی که اصطلاحاً #بچه_پولدار نامیده می‌شوند رواج یافته است. 🤔آیا این پدیده مصداق بارزی از تخلف از این آیه قرآن نیست؟ 🤔وقتی کسی که متکفل یتیم است، مادام که احتمال به هدر دادن اموال در او می‌رود، اجازه ندارد اموال یتیم را به او بدهد، آیا پدرانی که پول خود را در اختیار چنین فرزندانی قرار می‌دهند، واقعا خلاف تعالیم قرآن رفتار نمی کنند⁉️ @yekaye

. 9⃣ «وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا» چه تفاوتی است بین اسراف و مبادرت و شتافتن به مصرف اموال یتیم، پیش از آنکه بزرگ شوند؟ 🍃الف.اسراف تعدی و تجاوز از حد است؛ پس ظاهرا ناظر است به آنجا که شخص بی‌دلیل مواجه از اموال یتیم استفاده می کند؛ اما شتافتن به مصرف پیش از بزرگ شدن ظاهرا ناظر است به مواردی که شخص می‌خواهد به کار کردن با مال یتیم بپردازد و حق الزحمه برای خودش بردارد، اما موردی است که احتمالا به صلاح یتیم نیست و اگر خود یتیم بزرگ شود مانع وی خواهد شد. 📚(المیزان، ج4، ص174) 🍃ب. ... @yekaye

. 🔟 «مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا» مقام آیه (تصرف شخصی در اموال یتیم برای رفع نیاز خود) در جایی است که حساب و کتاب کاملا دست خود کسی است که می‌خواهد حقوق خود را تعیین کند. واضح است که آیه نمی‌خواهد بگوید اگر مال یتیم در دست شماست و نیازمندید حق دارید از آن استفاده کنید؛ چرا که معلوم است که این مستلزم ظلم به یتیم است. (در خصوص افراد غیریتیم حق نداریم به صرف اینکه نیازمندیم، از اموال دیگران استفاده کنیم؛ چه رسد به اموال یتیم که حساسیتش بیشتر است). بلکه چنانکه در احادیث فراوانی مورد تاکید قرار گرفته (مثلا احادیث 5 تا 13) جواز استفاده، در جایی است که اشتغال شخص به نگهداری از اموال یتیم، وی را از امرار معاش خود بازداشته است و این در واقع، حق الزحمه کار وی است؛ یعنی، علاوه بر اینکه نیازمند است، کاری هم دارد انجام می‌دهد. با این توضیحات می‌توان نتیجه گرفت که خداوند متعال، 🔹از اینکه فرمود «مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ» انتظار دارد افراد متمكّن، خدمات اجتماعی را حتی‌الامکان بدون چشمداشت انجام دهند. (تفسير نور، ج2، ص245) 🔹و از اینکه فرمود «فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ» انتظار دارد در گرفتن حقّ الزّحمه، حدّ متعارف را در نظر بگيريم. (تفسير نور، ج2، ص245) 💠ثمره #اخلاقی_اجتماعی 🤔با توجه به اینکه آیه ناظر به جایی است که حساب و کتاب کاملا دست خود کسی است که می‌خواهد حقوق خود را تعیین کند. آیا از این آیه نمی‌توان استفاده کرد که کسانی هم که اموال بیت المال را در اختیار دارند، و خودشان میزان حقوق و دستمزد خود را تعیین می‌کنند، اگر تمکن مالی دارند در درجه اول نباید از بیت المال حق الزحمه بگیرند و اگر تمکن مالی ندارند، شرعاً وظیفه دارند که برای حقوق خود حد متعارف را در نظر بگیرند، نه بیش از آن؟ به تعبیر دیگر، 🤔آیا نباید گفت که آنچه در اوایل انقلاب در بسیاری از مسئولین مشاهده می‌شود و متاسفانه از دوره‌ای رو به افول نهاد، که بسیاری از مسئولان، شغل دولتی را صرفاً یک تکلیف، و نه غنیمت خود می‌دانستند و شاهدش هم این بود که در ازای انجام مسئولیتشان یا چیزی دریافت نمی‌کردند یا دریافتی اندک و در حد متعارف زندگی قشر متوسط داشتند، صرفاً یک اقدام مستحب نبوده است؛ بلکه یک وظیفه و تکلیف واجب شرعی بوده است؟ 🤔 و آیا هشداری که درباره فرصت غنیمت شمردن در ریخت و پاش‌ و حتی استفاده‌ی ظاهرا مجاز از مال یتیم شده («وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا؛ توضیح در تدبر 9) شامل این دسته از مسئولان نمی‌شود؟! ✅تبصره این نکته ظاهرا در مورد تمامی مسئولیتهای حکومتی نباشد، چنانکه در نامه امیرالمومنین ع به مالک اشتر بر تامین مالی مناسب قضات تاکید دارند؛ بلکه ناظر به کسانی است که خودشان حقوق و دستمزد خود را تعیین می‌کنند؛ مانند نمایندگان مجلس، اعضای هیات دولت، بسیاری از رؤسای ادارات دولتی و ... . @yekaye

. 1⃣1⃣ «فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفی بِاللَّهِ حَسيباً» درباره اینکه چرا توصیه کرده که هنگام پس دادن مال یتیم شاهد بگیرید، یک دلیل واضحش این است که بعدا نتواند ادعا کند که مال مرا پس نداده است؛ اما علت دیگری هم می‌تواند داشته باشد و آن اینکه وضع این قانون نوعی حمایت از یتیم باشد؛ بدین صورت که وقتی افراد بدانند که ادعایشان درباره پس دادن اموال یتیم بدون شاهد پذیرفته نمی‌شود، انگیزه‌شان برای ظلم و سوءاستفاده کم می‌شود. (ابوبکر رازی، به نقل از مفاتيح الغيب، ج9، ص498) @yekaye

. 2⃣1⃣ «وَ ابْتَلُوا الْيَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفی بِاللَّهِ حَسيباً» با آوردن تعبیر «و برای حسابرسی، خداوند کافی است» چه مطلبی را می‌خواهد گوشزد کند؟ 🍃الف. مسائل شرعی را در مورد هزینه کردن مال یتیم جدی بگیرید، که اگر چنین نکنید با حسابرسی خداوند مواجه خواهید شد. (المیزان، ج4، ص174) 🍃ب. رعایت دقت‌ها در مسائل مال و شاهد گرفتن و ... با نگاه توحیدی منافاتی ندارد. همان خدایی که دستور به گرفتن شاهد و ... داده، همان است که اگر بخواهد خودش برای حسابرسی کافی است. (تدبر1) 🍃ج. باور به توحید و جدی گرفتن حضور خداوند، پشتوانه و ضمانت اجرای تمامی احکام اجتماعی است. (المیزان، ج4، ص174) 🍃د. گواه گرفتن در جامعه، نزاع را خاتمه میدهد، ولی حساب قيامت هم چنان پابرجاست. (تفسير نور، ج2، ص246) 🍃ه. ... @yekaye

. 3️⃣1️⃣ «وَ ابْتَلُوا الْيَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ» با اینکه ظاهرا در این آیه، شرط دادن مال یتیم به وی را رشد یافتن وی معرفی کرده، اما بسیاری از مفسران با توجه به اینکه آزمون رشد را برای زمان بلوغ مطرح کرده، دو شرط را برای پس دادن مال یتیم به او مطرح کرده: یکی رسیدن به حد بلوغ و امکان ازدواج؛ و دیگری دیدن رشدی در وی. (مجمع البيان، ج3، ص16) و برخی توضیح داده‌اند که رسیدن به بلوغ به منزله وجود مقتضی برای استفاده از اموال است؛ ولی این مقتضی بتنهایی کافی نیست، بلکه این مقتضی زمانی اثر می‌کند که مانعی به نام سفاهت در کار نباشد. (المیزان، ج4، ص173) 🌀شبهه از قدیم، برخی از دشمنان اهل بیت ع چنین شبهه می‌کردند که اگر به یتیم غیربالغ نمی‌توان در خصوص مال خودش اعتماد کرد چگونه می توان کل امورات مسلمانان را به امامی داد که در طفولیت به امامت رسیده داد. 🔆پاسخ 🔹پاسخ ساده و واضحی که بزرگان شیعه (مانند شیخ مفید در الفصول المختارة، ص149-153 ) می‌داده‌اند این است که این حکم عام، مثل بسیاری از احکام دیگر تخصیص خورده و شامل این حالت نمی‌شود؛ 🔸شاهدی که می‌توان در تایید چنین تخصیصی آورد کسانی‌اند مثل حضرت عیسی و یحیی، که قرآن کریم صریحا از به نبوت رسیدن حضرت عیسی ع در زمان نوزدای (قَالُواْ كَيْفَ نُكَلِّمُ مَن كاَنَ فی الْمَهْدِ صَبِيًّا؛ قَالَ إِنّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِی الْكِتَابَ وَ جَعَلَنی نَبِيًّا؛ مریم/29-30) و یا برخورداری از حُکم و شأن حکومتی برای حضرت یحیی در سنین کودکی (يا يَحْيى خُذِ الْكِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَيْناهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا؛ مریم/12) سخن گفته است. 🔹اما پاسخ دیگری که می‌توان افزود این است که امری که مانع از دادن مال یتیم به وی می‌شده را در همانجا سفاهت و رشد قرار داده نه سن. در واقع، اینکه مقتضای تصرف در اموال، این باشد که به سن بلوغ رسیده باشد، صرفاً یک برداشت از آیه است که نمی‌توان آن را برداشتی قطعی دانست. آیه در مقام دادن اموال یتیمان به آنهاست؛ و روال معمول این است که رشدی که برای تصرف عاقلانه در اموال لازم است، عموما بعد از بلوغ حاصل می‌شود؛ و قرآن کریم در مقام تذکر به این است که به بلوغ بسنده نکنید و رشد را هم احراز کنید. اما آیه ظهوری ندارد که اگر کسی به رشد رسید اما بالغ نشد، لزوما حق تصرف در اموالش را نداشته باشد. به تعبیر فلسفی، اثبات شیء، نفی ماعدا نمی کند؛ و به تعبیر اصولی، مفهوم مخالف، حجت نیست. از این رو، اگر کسی بخواهد تصرف در اموال را منوط به بلوغ کند، نمی‌تواند صرفاً به این آیه استناد کند؛ چه رسد به اینکه بخواهد این را به تصرف در اموال دیگران هم تسری دهد. مثلا چرا عموم همان افرادی که تصرف فرد غیربالغ در اموال خود را جایز نمی‌دانند، وکالت فرد ممیز غیربالغ در امور اقتصادی را بلااشکال می‌دانند؟! @yekaye

932) 📖 لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصيباً مَفْرُوضاً 📖 💢ترجمه مردان را از آنچه والدین و خویشان بر جای گذاشتند سهمی است؛ و زنان را [نیز] از آنچه والدین وخویشان برجای گذاشتند، سهمی؛ [اعم] از آنچه کم باشد یا زیاد، سهمی واجب و معین. سوره نساء (4) آیه 7 1398/3/21 7 شوال 1440 @yekaye