👆گفتیم در روایت فوق درباره اینکه سوال چه بوده، چیزی گفته نشده؛ اما احتمال اینکه حدیث زیر بیان همان واقعه باشد بسیار زیاد است. و چنانکه بعد از حدیث توضیح خواهیم داد چون مقصود اصلی این کلام، سخن آخر بوده، راوی روایت قبل حق داشته فقط این فراز پایانی را نقل کند.
تاکید میکنم اگر کسی فراز اول را بدون توجه به بقیه حدیث نقل کند، کاملا از غرض پیامبر ص فاصله گرفته؛ چرا که آن فراز بتنهایی بشدت ظرفیت سوءتفاهم دارد.
پس، بعد از خواندن متن آن به توضیحات بعدیاش توجه کنید:
☀️ب. ابوبصیر از امام صادق ع روایت کرده که رسول الله ص یکبار زنان را مخاطب قرار داد و فرمود:
ای جماعت زنان! صدقه بدهید ولو از زیورآلاتتان؛ ولو در حد یک دانه خرما؛ و لو تکهای از یک دانه خرما؛ زیرا [با این حال و روزی که من از وضعیت فعلی شما میبینم] اکثر شما هیزم جهنم میشوید! شماها خیلی لعن و نفرین میکنید و در قبال خویشاوندان ناسپاسی میکنید.
[در روایتی دیگر چنین تعبیر شده: در قبال همسرانتان ناسپاسی میکنید. گاه یک زن ده سال و بیشتر با شوهرش زندگی میکند و شوهرش زندگی او را تامین کرده، سپس یکبار که شوهرش دستش خالی است ویا یک بداخلاقی که از شوهرش میبیند؛ من اصلا از تو خیری ندیدم. التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام، ص657 ]
آنگاه زنی از قبیله بنیسلیم که عقلی [یعنی عقل درست و حسابیای، که او را برتر از دیگران میکرد] داشت، عرض کرد:
یا رسول الله! آیا ما زنان، مادرانی که باردار میشوند و به بچههایشان شیر میدهند نیستیم؟ آیا از میان ما نیست دخترانی که همواره [مراقب والدینشان] باقی میمانند و خواهرانی که بسیار دلسوز و مهربانند؟
پس پیامبر ص نرم شد و فرمود: [بله،] باردارها و فرزندآورها و شیردهندهها و مهربانها؛ اگر نبود برخوردهای [نامناسبی] که با شوهرانشان دارند، هیچ نمازگزاری از آنها وارد جهنم نمیشد.
📚الكافي، ج5، ص514
✅ توضیح
یکی از روشهای بلاغت و تاثیرگذاری در سخن این است که ابتدا سخن را با عباراتی شروع کنیم که مخاطب اصلا انتظارش را ندارد و حتی معنای منفی برداشت کند، سپس با تذکر دادن یک نکته بسیار دقیق، تمام فضای منفی ایجاد شده را به یک فضای بسیار مثبت تبدیل کنیم؛
و این روشی است که ظاهرا پیامبر ص در اینجا به کار گرفته است.
💢این روایت، ابتدا با لحنی شروع میشود که مذمت زنان را در بردارد؛ و این خانمی را به سوال وادار میکند و پیامبر ص اصل مقصود خود را توضیح میدهند.
دقت کنید که
امام صادق ع خانمی را که این سوال را پرسیده، با وصف «لها عقلٌ» توصیف میکند؛
که نشان میدهد سوال وی بسیار بجا و سنجیده بوده و پیامبر ص هم انتظار چنین سوالی را داشته است و اساساً سخن را طوری سامان میدهد که این سوال در ذهن مخاطب مطرح شود.
🤔با این مقدمه، به اضافه این نکته که کنشگریِ اجتماعی و نقشآفرینی زنان از پیچیدهترین مسائل است (که انشاء الله در تدبرهای این آیه به سراغش خواهیم رفت)؛
در تفسیر این حدیث میتوان گفت:
🔻در اینجا پیامبر ابتدا به خصلتهای بدی که در زنان به خاطر کنشگری اجتماعی نادرست زنان در جامعه در پی دارد اشاره میکند؛
🔻و کنایه میزند که این کنشگری نادرست بقدری در شما شیوع دارد که میتوان گفت اگر فقط عرصه کنشگری اجتماعی بیرون از خانه معیار سنجش باشد اغلب شما جهنمی هستید. پس دست کم با یک کنشگریهای اجتماعی مطلوبی مانند صدقه دادن و کارهای دیگر آن را جبران کنید تا جهنمی نشوید.
♦️در اینجا آن خانم «عاقل» وارد گود میشود.
پیامبر ص برای اینکه ذهن مخاطب را درگیر کند تعبیر «اگر فقط ... معیار سنجش باشد» را بیان نکرد؛
اما این خانم عاقل همین را فهمید، و دقیقا دست روی جایی میگذارد که این جمله مخفی را آشکار کند تا معیار ارزشگذاری عوض کند:
بحث را به نقش مهم زن در درون خانواده برد؛ از جایگاه زن به عنوان #مادر، #دختر، و #خواهر سخن گفت و برای هریک به برخی از ویژگیهای مثبت و البته شایع در زنان اشاره کرد.
🔺امام صادق ع با تعبیر «پیامبر ص نرم شد» تغییر حال پیامبر ص را بازگو میکنند که در اثرگذاری پیام بسیار موثر است:
ابتدا با حالت مواخذه سخن اول را فرمودند،
سپس وقتی فاز بحث وارد فاز خانواده شد حال و هوای سخنشان نرم و از روی ملاطفت بود.
♥️جالبتر اینکه پیامبر از سه وضعیت نقشآفرینی خانوادگی زن، که آن خانم عاقل بیان کرد، فقط روی #مادری دست گذاشتند؛
و آنگاه خصلتهای خوبی که به خاطر مادری از زن بروز میکند را یکییکی، و بیش از آنچه آن خانم گفته بود برشمردند،
و به مهمترین مشکلی که در زنان در عرصه خانوادگی وجود دارد، اشاره کردند؛
🔸و در مقابل فراز اول، اینجا اصل را بر جهنمی نشدن زنان میگذارد؛ و می فرماید اگر همین یک مشکل را حل میکردند، دلیلی برای جهنمی شدن آنان نبود.
@yekaye
👇ادامه مطلب👇