. 2⃣ «وَ الْفَجْرِ» چرا خداوند به «سپیده دم صبح» سوگند یاد کرده است؟ 🍃الف. قبلا بارها اشاره شد سوگند خوردن خداوند به چیزی نشان‌دهنده عظمت و اهمیت آن چیز در نظام عالم است. خداوند اشاره می‌کند به واقعه‌ای عظیم که هر روز در پیش روی ما رخ می‌دهد: شب تاریکی که همه‌جا را فراگرفته بناگاه شکافته می‌شود و ظرف چند دقیقه، از وضعیتی که چشم چشم را نمی دید به وضعیتی منتقل می‌شویم که همه چیز نمایان می‌گردد. 🍃ب. چون سپیده‌دم، شروع روز و شروع کار و تلاش و تکاپوی زندگی است. 🍃ج. ... @Yekaye

873) ‌📖 وَ لَيالٍ عَشْرٍ 📖 💢ترجمه و [سوگند] به شب‌های دهگانه؛ سوره فجر (89) آیه2 1397/11/1 14 جمادی‌الاولی 1440 @Yekaye

@Yekaye

🔹ليالٍ ▪️از ماده «لیل» ظاهرا تنها همین کلمه «لیل» به معنای «شب» به کار رفته که نقطه مقابل «نهار: روز» است. 📚(معجم مقاييس اللغة، ج5، ص225) ▫️البته در زبان عربی دو کلمه هست: یکی «نهار» (از ابتدای طلوع خورشید تا غروب آن) که دقیقا نقطه مقابل شب (لیل) است؛ و دیگری «یوم» که اعم از «نهار» است و گاه به معنای کل شبانه‌روز هم به کار می‌رود 📚(التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج10، ص305) که در زبان فارسی، برای هردوی اینها کلمه «روز»‌ را به کار می‌بریم. البته باید گفت که اگرچه عموما در عربی «نهار» در مقابل «لیل» است؛ اما گاهی «یوم» در مقابل «لیل» هم به کار می‌رود: «سيرُوا فيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنينَ» (سبأ/18) یا «سَخَّرَها عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيالٍ وَ ثَمانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُوماً» (حاقة/7) ▪️برخی در معنای «لیل» سیاهی و ظلمت را دخیل دانسته‌اند و شاهد بر ادعای آنان تعابیری نظیر «لَيْلَةٌ لَيْلَاء» یا «لَيْلُهُمُ الْأَلْيَل» است که به معنای شب بشدت تاریک و ظلمانی می‌باشد. 📚(كتاب العين، ج8، ص363) ▫️کلمه «لیل» را مفرد در معنای جمع دانسته‌اند که مفرد آن «لیلة» (شبیه تمر و تمرة) و جمع آن «لیال» بوده که حرف «ی» به آخر آن اضافه شده و غالبا به صورت «لیالی» تعبیر می‌شود (شبیه اهل و اهالی) (صحاح، ج5، ص1815) (و جمع آن به صورت «لیائل» و «لیلات» هم وجود دارد که در قرآن نیامده است. 📚(مفردات ألفاظ القرآن، ص751) ▫️بدین ترتیب، چه‌بسا به جای اینکه بگوییم «لیل» کلمه جمع است که به صورت مفرد آمده، بهتر باشد که بگوییم 🔸«لیل» اسم جنس است، به معنای مطلق شب (اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهار، بقره/164؛ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهار، بقره/274؛ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ، آل عمران/113؛ فَأَسْرِ بِعِبادي لَيْلاً، دخان/23)؛ 🔸ولی «لیلة» به معنای «یک شب» است (لَيْلَةُ الْقَدْر، قدر/1؛ وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثينَ لَيْلَة، اعراف/142؛ إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةٍ مُبارَكَة، دخان/3)، 🔸و «لیالی» به معنای «شبها» (ثَلاثَ لَيالٍ سَوِيًّا، مریم/10؛ وَ لَيالٍ عَشْرٍ، فجر/2). @Yekaye

☀️1) در کتب اهل سنت روایت کرده‌اند که رسول الله ص فرمودند: «قسم به فجر؛ و شب‌های دهگانه» (فجر/1-2) همان ده شبی که به عید قربان ختم می‌شود. [یعنی دهه اول ذی‌الحجه] 📚السنن الكبرى (للنسائي) ج10، ص335؛ مسند أحمد (طبع الرسالة) ج22، ص389 أَخْبَرَنَا عَبْدَةُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، أَخْبَرَنَا زَيْدٌ وَهُوَ ابْنُ حُبَابٍ، حَدَّثَنَا عَيَّاشٌ، حَدَّثَنِي خَيْرُ بْنُ نُعَيْمٍ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ، عَنْ جَابِرٍ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ [آله و] سَلَّمَ: «وَالْفَجْرُ وَلَيَالٍ عَشْرٍ» قَالَ: «عَشْرُ الْأَضْحَى» ☀️در کتب زیدیه، شبیه این تفسیر را از امیرالمومنین ع نقل کرده‌اند: 📚ترتيب الأمالي الخميسية (للشجري) ج2، ص85 أَ خْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْجُوزَدَانِيُّ الْمُقْرِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو مُسْلِمٍ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ شَهْدَلٍ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدِ بْنِ عُقْدَةَ الْهَمْدَانِيُّ الْكُوفِيُّ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ: حَدَّثَنِي حُصَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ أَبُو جُنَادَةَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ، عَنِ الْإِمَامِ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ: «وَالْفَجْرِ ؛ وَ لَيَالٍ عَشْرٍ» ، قَالَ: عَشْرُ الْأَضْحَى. ☀️در تفسير القمي، ج2، ص419 نیز همین تعبیر با عبارت «عَشْرُ ذِي الْحِجَّةِ» ظاهرا از امام صادق ع روایت شده است. @Yekaye

2) در جلسه قبل دو حدیث درباره تفسیر باطنی این آیه که بر ده تن از امامان شیعه (همگی به غیر از امیرالمومنین ع و امام مهدی ع) تطبیق می‌شد اشاره شد. 🔖 http://yekaye.ir/al-fajr-89-01/

. 1⃣ «وَ لَيالٍ عَشْرٍ» مقصود از «لیال عشر» چیست؟ 🍃الف. علاوه بر روایت نبوی، اغلب مفسران - هم در صدر اسلام، مانند ابن عباس و ابن‌زبیر و حسن و قتادة و مجاهد و ضحاك و السدي و کلبی و عطیه (به نقل از مجمع البيان، ج10، ص736 و البحر المحيط، ج10، ص470)؛ و هم در طول تاریخ تا امروز، مانند مرحوم طبرسی (مجمع البيان، ج10، ص736) ابوحیان (البحر المحيط، ج10، ص470) و علامه طباطبایی (الميزان، ج20، ص279) - مقصود از این ده شب را دهه اول ذی‌الحجه دانسته‌اند؛ و در روایاتی که شیعه (مثلا: الإقبال بالأعمال الحسنة، ج2، ص35) و سنی (سنن الدارمي، ج2، ص1113) از پیامبر اکرم ص نقل کرده‌اند اجر عمل صالح در در هیچ ایامی در طول سال، به فضیلت عمل در این دهه نمی‌رسد. 🍃ب. دهه آخر ماه مبارک رمضان (نقلی از ابن‌عباس و ضحاک، به نقل از مجمع البيان، ج10، ص736 و البحر المحيط، ج10، ص470) و برخی هم گفته‌اند دهه اول این ماه مبارک (ابن جریح، به نقل از البحر المحيط، ج10، ص470) 🍃ج. در همان فضایی که «فجر» می‌تواند در معنای کسی که ظلمت را می‌شکافد و نور را در عالم می‌گستراند (پیامبر اکرم ص یا امام مهدی ع) به کار رود، «شب» را درباره بقیه ائمه اطهار (از امام حسن مجتبی تا امام حسن عسکری) به کار برده‌اند (جلسه قبل، حدیث1) که: 🌱ج.1. چه‌بسا از این باب است که آنان عملا از صحنه حکومت ظاهری و مورد مراجعه قرار گرفتن کنار گذاشته شدند و گویی عملا در جامعه در تاریکی فرورفتند ؛ 🌱ج.2. می‌تواند از باب مجاز و نسبتی که آنان با شب قدر دارند، به آنان شب گفته شده باشد، یعنی آنان‌اند که اهل شب قدر هستند (تأويل الآيات الظاهرة، ص767) ویا حقیقت شب قدر در گروی آنان است. 🌱ج.3. ... 🍃د. همان ده شبی است که به وعده حضرت موسی ع در میقات افزوده شد. (مسروق و مجاهد، به نقل از مجمع البيان، ج10، ص736 و البحر المحيط، ج10، ص470) 🔹توجه: مفسران این را قولی در عرض اقوال دیگر قلمداد نموده‌اند در حالی که در روایات شیعی، این قول و قول اول بر هم منطبق شده‌اند (مثلا: تفسير القمي، ج1، ص239) یعنی میقات حضرت موسی ع از ابتدای ماه ذی القعده شروع شد و دهه اول ذی‌الحجه همان ده روزی است که به آن اضافه شد.) 🍃ه. بر اساس آن نظری که «فجر» در آیه قبل را «نماز صبح» ‌می‌دانست، این احتمال هم مطرح شده که منظور، نه دهه‌ای خاص، بلکه ده شب عبادت کردن مد نظر باشد. (به نقل از الميزان، ج20، ص279) بویژه که «لیالٍ» به صورت نکره آمده است. 🍃و. ... ⛔️توجه: یکی از اقوالی که در کتب اهل سنت آمده است این است که منظور دهه اول محرم است (یمان، به نقل از البحر المحيط، ج10، ص470). می‌دانیم که تشكيلات بنی‌امیه بعد از به شهادت رساندن امام حسین ع و یارانش روز عاشورا را عید اعلام کردند و احادیث فراوانی درباره فضیلت این روز و روزه آن و جشن گرفتن در آن جعل نمودند و این سنت تاحدود زیادی در زمان بنی‌عباس هم ادامه یافت، و متاسفانه این احادیث امروزه نیز در برخی از فضاهای اهل سنت (عمدتا با رویکرد وهابی) شیوع دارد ؛ و بر همین اساس، یکی از اقوال درباره «فجر» را صبح روز دهم عاشورا دانستند. ساختگی بودن این احادیث بقدری در قرون اولیه واضح بوده که کسی مانند مرحوم طبرسی - که در تفسیر خود اغلب اقوال اهل سنت را نیز برمی‌شمرد و چنان بی‌طرفانه تحلیل می‌کند که با اینکه یک تفسیر شیعی است اما مورد توجه جدی اهل سنت هم بوده است –در ضمن برشمردن اقوال ناظر به آیه حتی اشاره‌ای به این قول نمی‌کند. و طبری (متوفی310) نیز که از بزرگان تفسیر در اهل سنت است، بیش از ده قول درباره اینکه این همان دهه اول ذی‌الحجه است می‌آورد و سپس فقط یک قول درباره اینکه دهه محرم است می‌آورد و بلافاصله آن را ضعیف می‌شمرد (جامع البيان، (تحقیق شاكر) ج24، ص396) @Yekaye

. 2⃣ «وَ لَيالٍ عَشْرٍ» بعضی از ایام از قداست ویژه‌ای برخوردار است. (تفسیر نور، ج10، ص472) تا حدی که خداوند بدان سوگند می‌خورد. 🌐نکته تخصصی #جهان‌شناسی و #انسان‌شناسی اگرچه در نگاه عادی ما آمدن شب و روز و گذر ایام صرفا یک پدیده مادی است که از گردش زمین به دور خورشید و به دور خودش حاصل می‌شود و گردش ماه نیز از این جهت خصوصیت خاصی ندارد و تفاوت ایام سال را صرفا بر اساس نسبت فیزیکی‌ای که بین زمین و خورشید است می‌فهمیم؛ اما تاملی در آیات و روایات، و تکالیفی که به تناسب ایام بر دوش انسان قرار داده شده، نشان می دهد که ظاهرا مطلب بدین سادگی نیست❗️ در این آیه و بسیاری از آیات دیگر، زمان‌های خاصی دارای اهمیت ویژه قلمداد شده‌اند، که این اهمیت نیز صرفاً در گروی نسبت بین زمین و خورشید نیست؛ بلکه در درجه اول، با گردش ماه به دور زمین، این نسبت معلوم می‌شود تا با گردش زمین به دور خورشید. (شب قدر، ماه رمضان، دهه‌ای از ماه ذی‌الحجه، عید قربان، عید فطر، و ...؛ همگی با #ماه_قمری محاسبه می‌شوند، نه با #سال_شمسی) بله، می‌توان بسادگی گفت که اینکه ماه #قمری را معیار محاسبه ایام قرار دهیم یا سال #شمسی، صرفاً یک قرارداد است و «صرفاً» چون قرآن در میان قومی نازل شده که آنها ایام سال را با ماههای قمری می‌شناختند،‌ احکام شریعت خود را بر همان ماه‌ها منطبق کرده است. 🤔اما در این مدعا، هیچ دلیلی برای این «صرفاً» اقامه شده است⁉️ بله، خداوند احکامش را متناسب با مخاطب نازل می‌کند، یعنی چنان نازل می‌کند که مخاطب بفهمد و بتواند عمل کند، اما آیا مخاطب اسلام فقط مردم شبه جزیره حجاز بوده‌اند یا کل انسان‌ها؟ آیا خداوند قبل از اینکه #شریعت خود (آن هم شریعتی که قرار است برای همه زمانها و همه مکانها باشد) نازل کند، نمی‌دانست که محاسبات مردم مناطق مختلف بر اساس چه معیاری است؟ آیا این احتمال نیست که خداوندی که به همه چیز عالم است شریعت خود را در جایی نازل کند که معیار محاسباتی آنها عملا با معیاری که در متن #واقعیت_معنوی عالم منطبق است؟! نکته دیگر اینکه اساساً آیا «زمان مطلق»ی هست که ما در آن واقع شده‌ایم؟ یا زمان هرکس به ازای خویش است؟ و یا #زمان حقیقی ترکیبی از وضعیت فیزیکی و نسبت انسانها (بویژه انسان خلیفة الله) با زمانهای فیزیکی است؟ ‌آیا محتمل نیست که هم یک زمان مجزا از آدمیان در کار باشد (که مثلا با نسبت‌های بین زمین و ماه و خورشید محاسبه می‌شود) و هم این زمان، یک نسبت واقعی با انسانهایی که در آن واقع‌اند دارد، و درهم تاثیر می‌گذارند. 🤔یکبار دیگر بیندیشیم: ‌ آیا زمان‌های مختلف، تنها تفاوتشان در نسبت‌های فیزیکی و قراردادی‌ِ ماست، یا محتمل است که نسبت‌های معنوی‌ای نیز در پاره‌ای از زمانها و بین انسانها و زمانها در کار باشد، که ما بی‌خبریم⁉️ (شبیه همین مطلب در مورد «مکان»ها قابل طرح است. آیا مکانی مانند «کعبه» که مقدس است، «صرفاً» بعد از اینکه کعبه بنا شد مقدس گردیده، یا اینکه اساساً آن #مکان موضوعیتی داشته که کعبه را در همانجا بنا کردند؛ و یا اینکه هر دو مطلب صحیح است: یعنی هم موضوعیتی داشته، و هم با بناگذاری کعبه در آنجا موضوعیت اضافه‌ای پیدا کرده است) @Yekaye