. 1️⃣ «عَلى‏ سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ» «سرر» را جمع «سریر»‌دانسته‌اند که به تخت‌های پ‍ادشاهی اطلاق می‌گردد. اما مقصود از »سریر« برای بهشتیان چیست؟ 🍃الف. «سریر» علی‌القاعده اشاره به یک رفعت مقام، و مرتبه‌ای بالاست که مشرف به دیگران باشد؛ اما آیا ممکن است مقصود جایگاه خاصی برای آنان نسبت به سایر بهشتیان باشد؟ 📝بررسی قرآنی در قرآن کریم غیر از اینجا در4 آیه دیگر، از سریرهای بهشتی یاد شده است که ▪️یکی از آنها درباره مخلَصین است که کاملا سیاقش شبیه آیات همینجاست: «إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ؛ أُولئِكَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ؛ فَواكِهُ وَ هُمْ مُكْرَمُونَ؛ في‏ جَنَّاتِ النَّعيمِ؛ عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلينَ؛ يُطافُ عَلَيْهِمْ بِكَأْسٍ مِنْ مَعينٍ؛ بَيْضاءَ لَذَّةٍ لِلشَّارِبينَ؛ لا فيها غَوْلٌ وَ لا هُمْ عَنْها يُنْزَفُونَ؛ وَ عِنْدَهُمْ قاصِراتُ الطَّرْفِ عينٌ؛ كَأَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَكْنُونٌ« (صافات/40-49) و احتمال اینکه این سابقون مقرب، همان مخلَصون باشند بسیار زیاد است؛ ▪️اما سه مورد دیگر ظاهرا عام به نظر می‌رسد؛ مگر اینکه گفته شود ▫️آنچه در سوره غاشیه در این زمینه آمده (في‏ جَنَّةٍ عالِيَةٍ؛ لا تَسْمَعُ فيها لاغِيَةً؛ فيها عَيْنٌ جارِيَةٌ؛ فيها سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ؛ غاشیه/10-13) صرفا خبر از وجود سریرهایی در بهشت است و نکته‌ای درباره اینکه از آن چه کسانی است نفرموده؛ ▫️و «المتقین» هم که در دو مورد دیگر آمده، إِنَّ الْمُتَّقينَ في‏ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ؛ ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنينَ؛ وَ نَزَعْنا ما في‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلينَ؛ لا يَمَسُّهُمْ فيها نَصَبٌ وَ ما هُمْ مِنْها بِمُخْرَجينَ (حجر/45-48) إِنَّ الْمُتَّقينَ في‏ جَنَّاتٍ وَ نَعيمٍ؛ فاكِهينَ بِما آتاهُمْ رَبُّهُمْ وَ وَقاهُمْ رَبُّهُمْ عَذابَ الْجَحيمِ؛ كُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنيئاً بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ مُتَّكِئينَ عَلى‏ سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عينٍ (طور/17-20) نه مطلق بهشتیان، بلکه کسانی است که تقوا را بتمامه در خود محقق کرده‌اند، یعنی همین سابقون‌اند 🤔(که البته وجود «غل» در آنان نسبت به برخی دیگر از برادران‌شان، که در سوره حجر، خدا وعده زدودن آن را داده، چندان با مخلَص (خالص شده) بودن آنان سازگار نیست)؛ ▪️یا اینکه برخورداری از مراتبی از سریرهای دیگری برای بقیه بهشتیان منتفی نیست. 🍃ب. برخی با توجه به اینکه ماده کلمه «سریر»‌از «سرّ» است گفته‌اند: سرر در عالم ماورای ماده، عبارت است از سرائر و صفات قلبی خالصی که نفس بدان اطمینان می‌یابد و اضطراب و وحشت از او دور می‌گردد و مقام روحانی‌اش را بالا می‌برد؛ و در این آیه که درباره مقربینی است که در طمأنینه و جایگاه ویژه‌ای نزد پروردگاران هستند و نفسهایشان فانی درنور حق و باقی به حق است‌‌، این به منزله تکیه زدن آنان بر تختهای محکم و مطمئن و زیباست. 📚(التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏13، ص135 ) 🍃ج. ... @yekaye

. 2️⃣ «عَلى‏ سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ» درباره اینکه مقصود از کلمه «مَوْضُونَةٍ» چیست، ▪️در نکات ادبی اشاره شد که این کلمه به معنای چیز بافته‌شده‌ی درهم‌تنیده است و برخی نیز توضیح داده اند که مقصود بافتی است که آمیخته از طلا و تزیین شده با درّ و یاقوت است و این تزیینات شبیه همچون حلقه‌های زره کاملا به هم بافته و درهم‌فرورفته‌اند. این مبنای اغلب تفاسیر و ترجمه‌‌هایی است که از این آیه شده است؛ تعابیری همانند زربافت، جواهرنشان، بافته شه از طلا و جواهرات؛ ‌و... ▪️با این حال برداشت دیگری هم ارائه شده است بر این اساس که این معنای به هم بافته را به نه جنس تخت، بلکه ناظر به نحوه چینش تخت‌ها ویا خود افراد بدانیم؛ چنانکه در برخی ترجمه‌ها آمده است: «آنها [مقرّبان‏] بر تختهايى كه صف‏كشيده و به هم پيوسته است قرار دارند» (ترجمه مكارم شیرازی، ص534) یا «آنها بر سريرهايى به هم چسبيده‏اند.» (تفسير أحسن الحديث، ج‏10، ص511 ) یا «بر تختهاى كنار هم قرار دارند.» (ترجمه محمدکاظم ارفع، ص534) ▫️و برخی هم بین هردو جمع کرده‌اند؛ مثلا: «بر تخت‏هاى پيوسته (و گوهرنشان) ند.» (ترجمه رضایی) 🤔اما آنچه جای تعجب دارد این است که در متن برخی از تفاسیر مهم عربی مانند الميزان (ج‏19، ص121 ) یا جوامع الجامع (ج‏4، ص231 ) همین معنای بافته شدن از جواهرات آمده، اما مترجمان آن تفاسیر، این آیه را به این معنای اخیر برگردانده‌اند چنانکه در ترجمه آقای موسوی همدانی از المیزان (ج۱۹، ص۲۰۴) آمده است: «اينان بر تختهايى به هم پيوسته قرار دارند» ویا با اینکه در ترجمه جوامع الجامع (ج‏6، ص212) آمده است: «آنها (مقرّبان) بر تختهايى كه صف كشيده و به هم پيوسته است قرار دارند.» 🤔آنچه بیشتر جای تعجب دارد این است که شخصی مثل مرحوم مصطفوی که در بحث لغت این کلمه را به همان معنای بافته شده از طلا و جواهرات دانسته (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏13، ص134 ) در ترجمه‌ای که در تفسیرش آورده چنین ترجمه کرده است: «و روى تختهاى مقابل همديگر باشند؛ تكيه كنندگان بر آن تختها و مقابل يكديگرند.» (تفسير روشن، ج‏16، ص81) که این احتمال تقویت می‌شود که ایشان در ترجمه، معنای آیه بعد را با این آیه خلط کرده‌اند و چه‌بسا همین اشتباه ایشان (با توجه به اعتباری که دارند)‌موجب گردیده که برخی از معاصران ترجمه دوم را – که سابقه‌ای از آن در کتب تفسیری قدیمی‌تر یافت نشد) ارائه دهند. @yekaye

983) 📖 متَّكِئینَ عَلَیها مُتَقابِلینَ 📖 ترجمه 💢تکیه‌زنان بر آنها، رو به روی همدیگر؛ سوره واقعه (56) آیه 16 1399/1/15 9 شعبان 1441 @yekaye #واقعه_16

🔹متَّكِئینَ چنانکه خلیل تصریح کرده (كتاب العين، ج‏5، ص398) و اغلب اهل لغت هم با وی همراهی کرده‌اند (مثلا: المحيط في اللغة، ج‏6، ص308؛ أساس البلاغة، ص687؛ لسان العرب، ج‏1، ص40و200؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏13، ص187) ▪️کلمه «اتکاء» و (و مشابهاتش مانند تُكَأَة) از ماده «وکأ» است که جایگزینی حرف «ت» در آن به جای «و» چنان رایج شده که همانند حرف اصلی عمل می‌کند؛ و به ویژه این قلب واو به تاء و ادغام آن در معتل واوی در باب افتعال بسیار رایج است مانند «اتحاد» که از وحدت گرفته شده است. ▫️هرچند ظاهرا ابن‌فارس آن را از ماده «وکی» (معجم المقاييس اللغة، ج‏6، ص137) دانسته و ▫️راغب اصفهانی هم آن را هم ذیل «وکأ» (مفردات ألفاظ القرآن، ص883) و هم ذیل «تکأ» (مفردات ألفاظ القرآن، ص167) بحث کرده است. شاید بهترین شاهد بر مدعای خلیل، وقتی است که این ماده به باب تفعل می‌رود و این واو ظاهر می‌شود (تَوَکّؤ) «قالَ هِيَ عَصايَ أَتَوَكَّؤُا عَلَيْها» (طه/۱۸) که به معنای تکیه کردن بر عصا در هنگام راه رفتن است (كتاب العين، ج‏5، ص422 ) ▪️اصل ماده «وکأ» را به معنای محکم کردن و محکم بستنی که مانع جاری و روان شدن چیزی شود (المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص1857) در واقع، بویژه با توجه به کلمه «وکاء» که به معنای محکم بستن (ویا طنابی که با آن چیزی را محکم می‌بندند) است، بر این باورند که این ماده در اصل دلالت دارد بر شدت و محکم کردن؛ و اینکه برای تکیه کردن بر عصا «قالَ هِيَ عَصايَ أَتَوَكَّؤُا عَلَيْها» (طه/۱۸) و یا هرگونه تکیه کردن به جای محکمی به کار می‌رود بدین مناسبت است که با این تکیه کردن انسان در موقعیت مستحکمی قرار می‌گیرد و قوت و شدت پیدا می‌کند (معجم المقاييس اللغة، ج‏6، ص137 ؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص883 ) ▫️هرچند برخی ظاهرا معنای رایجی که در فارسی «تکیه کردن» تعبیر می‌شود را محور اصلی این ماده دانسته و بر این باورند که اصل این ماده دلالت بر استقرار و تمکن در تکیه دادن به چیزی دارد، خواه تکیه دادن به دست باشد مانند تکیه بر عصا یا به تمکن و نشست باشد مانند تکیه بر تخت، یا تکیه دادن به پهلو باشد مانند تکیه بر بساط یا تکیه دادن سر بر متکایی باشد که زیر سر می‌گذارند؛ و فرقش با «تمکن» و «رکون» و«اعتماد» و «استناد» در این است که در تمکن مطلق استقرار مد نظر است؛ و در «رکون» متمایل شدن همراه با سکون مد نظر است؛ و در «اعتماد» اتکای درونی و اختیار کردن تمایل و قصد همراه با رکون مد نظر است؛ و در استناد» مطلق تکیه کردن، اعم از مادی و معنوی، مد نظر است؛ اما در «اتکاء» تمکن همراه با استناد لحاظ شده است. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏13، ص187 ) ▪️«مُتَّكَأ» به معنای مکانی است که به آن تکیه می‌زنند؛ هرچند در آیه «وَ أَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً» (يوسف/31) برخی گفته‌اند به معنای ترنج و خوردنی هم به کار رفته از باب تعبیر «اتكأ على كذا فأكله» (مفردات ألفاظ القرآن، ص167) اما اغلب با این مخالفت کرده و ابوعبیده بر این باوراست که تفسیر «مُتَّكَأ» به ترنج باطل‌ترین باطل بر روی زمین است، بلکه ممکن است محلی برای تکیه زدن و خوردن آنان مهیا شده باشد و آنان به ترنج خوردن مشغول بوده‌اند و مفسران این را با معنای لغت خلط کرده‌اند (مجاز القرآن، ج‏1، ص 309؛ المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص1859) ▪️از کلمان رایج در این ماده کلمه «مُتَّكِئ» است که عرب برای هرکسی که بر یک مکانی با حالت متمکنانه بنشیند به کار می‌برد و البته این تعبیر را به کار نمی برند مگر اینکه شخص در نشستنش به یک طرف متمایل شود [اصطلاحا با حالتی متکبرانه لم دهد] (لسان العرب، ج‏1، ص200 ) 👇ادامه مطلب👇 @yekaye

ادامه توضیح درباره ماده «وکأ» ▪️این ماده در قرآن در دو باب افتعال و تفعل به کار رفته است. تنها کاربرد باب تفعل آن همین تعبیر تکیه کردن بر عصاست: «قالَ هِيَ عَصايَ أَتَوَكَّؤُا عَلَيْها» (طه/۱۸)؛ اما در باب تفعل برای تکیه کردن بر اریکه‌ها و سریرها - چه در دنیا (وَ أَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً، یوسف/۳۱؛ وَ لِبُيُوتِهِمْ أَبْواباً وَ سُرُراً عَلَيْها يَتَّكِؤُنَ، زخرف/34) و چه در آخرت (مُتَّكِئينَ عَلى‏ سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ، طور/۲۰؛ مُتَّكِئينَ عَلى‏ فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ، الرحمن/54؛ مُتَّكِئينَ عَلى‏ رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِيٍّ حِسانٍ، الرحمن/76؛ مُتَّكِئينَ عَلَيْها مُتَقابِلينَ، واقعه/16؛ مُتَّكِئينَ فيها عَلَى الْأَرائِک، کهف/۳۱؛ انسان/۱۳) – به کار رفته است؛ در تفاوت اینها گفته‌اند که باب تفعل چون مطاوعه تفعیل است، به معنای قبول در مقابل تاثیر است؛ یعنی چیزی اثر گذاشته و این هم آن تاثیر را پذیرفته؛ گویی شخص به خاطر مشکلاتی مجبور شده عصا بردارد و اکنون به عصا تکیه زده است؛ اما باب افتعال مطاوعه اختیاری است؛ یعنی انجام کار از روی قبول و اختیار خود شخص است نه الزام بیرونی؛ واین بویژه در مورد تکیه زدن بهشتیان بر اریکه‌هایشان بسیار معنی‌دار است. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏13، ص189-190 ) 📿ماده «وکأ» و مشتقات آن ۱۱ بار در قرآن کریم به کار رفته است. 📖اختلاف قرائت ▪️در عموم قرائات به همین صورت «مُتَّكِئينَ» قرائت شده؛ ▪️اما در یکی از قرائات عشر (ابوجعفر) این کلمه در کل قرآن بدون همزه و به صورت «مُتَّكِينَ» قرائت شده است. (معجم القراءات ج۹، ص293 ) @yekaye

🔹 مُتَقابِلینَ ▪️ماده «قبل» در اصل به معنای «مواجهه چیزی با چیز دیگر» (معجم المقاييس اللغة، ج‏۵، ص۵۲ ) آن هم مواجهه‌ای که در آن به نحوی تمایل وجود داشته باشد (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏۹، ص۱۸۶ ) دانسته‌اند؛ ▫️به تعبیر دقیقتر، معنای محوری این ماده، جلوی چیزی است که از آن ناحیه مواجهه با آن (به منظور ملاقات آن ویا ورود در آن) ‌صورت می‌گیرد. (المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص۱۷۲۹) ♦️این ماده حوزه استعمالی بسیار گسترده‌ای دارد، برخی از اشتقاقات این ماده که در قرآن کریم به کار رفته بدین قرار است: ▪️در مورد کلمه «قبیل» در زبان عربی ضرب‌المثلی هست به این تعبیر که «ما يعرِف قَبِيلًا من دَبِير» و برای «قبیل» در این ضرب‌المثل بیش از ۱۵ معنا برشمرده‌اند (لسان العرب، ج‏۱۱، ص۵۳۹ )؛ این کلمه دوبار در قرآن کریم به کار رفته است: «إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ» (اعراف/۲۷) «أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنا كِسَفاً أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ قَبيلاً» (اسراء/92) ▫️ برخی بر این باورند که چون «قبیل» صفت مشبهه است دلالت بر ثبوت می‌کند و مراد از آن کسی است که ذاتا متمایل و روی به سوی چیزی دارد؛ آنگاه «ة» در «قبیلّ» می‌تواند تاء تأنیث و افراد باشد؛ که در این صورت جهت اسمی این کلمه مد نظر است؛ و می‌تواند علامت جمع باشد که در این صورت وقتی در مورد جماعتی به کار برده می‌شود از این جهت است که بین افراد آن جماعت نوعی رو به سوی هم کردن و مواجهه و انس برقرار است و در این آیه هم به لشکر شیطان از این جهت «قبیلُه» گفته شده که همگی رو به سوی او دارند؛ که خود »قبیلة» هم به «صورت «قبائل» جمع بسته می‌شود «جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ» (حجرات/۱۳) (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏۹، ص۱۸۷ ). ▫️برخی آن را جمع «قبیله» دانسته‌اند؛ که «قبیله» به جماعت‌ی که با هم جمع شده باشند اطلاق می‌شود از این جهت که به همدیگر روی می‌آورند [و به هم کمک می کنند]؛ و البته این احتمالات را هم در اینجا مطرح کرده‌اند که «قبیل» به معنای «کفیل» و یا به معنای «مقابله» (معاینه؛ دیدن) باشد (مفردات ألفاظ القرآن، ص۶۵۴ ) ▫️ البته برخی بر این باورند که اصل «قبائل» به معنای قطعه‌های منحنی توخالی‌ای بوده که با اتصال آنها به همدیگر قدح و ظروف مختلف درست می‌کرده‌اند؛ چنانکه تعبیر «قبائل القدح و الجَفنة و الغَرب» رایج است و از همینجا تعبیر «قبائل الرأس» به معنای استخوان‌های جمجمه (از این جهت که قطعاتی بوده‌اند که درهم فرو می‌رفتند تا جمجمه تشکیل شود) نیز رایج بوده؛ و بعید نیست که کاربرد این تعبیر در خصوص قبائل عرب هم از باب تشبیه به قبائل الرأ س باشد از حیث شدت ارتباطی که هریک با دیگری دارد (المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص۱۷۲۹) ▪️«قُبُل» [و نیز «قُبْل»ُ به ترتیب هم‌وزن جُنُب و صُلب] به معنای جهتی که از آن جهت مواجهه انجام می‌شود، دانسته‌اند (المعجم الإشتقاقي المؤصل، ص۱۷30) ▫️و برخی تاکید کرده‌اند که اینها دو صفتی است به معنای آن چیزی که متصف به وضعیت قبول و مواجهه و مقابله می‌شود (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏9، ص188) و معادل فارسی «پیش رو» که در مقابل «دُبُر» (پشت سر) «إِنْ كانَ قَميصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُل» (یوسف/۲۶) است؛ ▫️(استعمال این دو کلمه به نحو استعاری در خصوص عورتین انسان نیز در زبان عربی متداول است، (مفردات ألفاظ القرآن، ص653)؛ و البته کلمه «قُبُل» عموما برای عورت زن به کار می‌رود (لسان العرب، ج‏11، ص536) و البته هیچیک از این کلمه به این معنا در قرآن کریم به کار نرفته است)؛ ▪️ در خصوص کلمه «قُبُل» در آیه «حَشَرْنا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ قُبُلاً» (انعام/۱۱) و آیه «يَأْتِيَهُمُ الْعَذابُ قُبُلاً» (کهف/۵۵) اگرچه همین معنای «روبرو» که دلالت بر عیان و آشکار شدن است کاملا معنی‌دار است (المعجم الإشتقاقي المؤصل، ص۱۷30) و راغب اصفهانی آن را جمع «قابل« (به معنای چیزی که مقابل حواس است) و به همین معنا دانسته: ▫️اما احتمالات دیگری در خصوص معنای آن نیز مطرح شده است؛ مانند اینکه آن را به معنای جمعِ «قبیل» ویا به معنای قبیله قبیله (گروه گروه) دانسته‌اند؛ و البته آیه ۵۵ سوره کهف به صورت « قِبَلًا» نیز قرائت شده که آن را فقی به معنای «بالعیان و آشکار» دانسته‌اند (مفردات ألفاظ القرآن، ص653-۶۵۴ ؛ کتاب العین، ج۵، ص۱۶۶ ). 👇ادامه مطلب👇 @yekaye

🔹قسمت دوم از توضیحات ماده «قبل» ▪️این ماده به صورت فعل ثلاثی مجرد باشد ظاهرا هم در ماضی و هم در مضارعش به همه وزن‌ها به کار رفته؛ که البته معنایش متفاوت می‌شود چنانکه مثلا در وزن «قَبَلَ [في الجَبَل] يَقْبَلُ» به معنای صعود کردن آمده است (المحيط في اللغة، ج‏5، ص431) ویا با دو وزن «قَبَل و قَبِل» در ماضی و سه وزن «يَقْبُلُ و يَقْبَلُ و يَقْبِلُ» و مصدر «قَبَالةً» به معنای کفالت و ضمانت کردن کسی می‌باشد (لسان العرب، ج‏11، ص544 ؛ تاج العروس، ج‏15، ص599 ) ویا در بر وزن «قَبَلَ یَقبَلُ» به معنای چیزی را در قبال چیز دیگر قرار دادن است (تاج العروس، ج‏15، ص596 ) ▪️البته تنها حالتی از این فعل به صورت ثلاثی مجرد که در قرآن کریم به کار رفته بر وزن «يَقْبِلُ» و به معنای «پذیرفتن» با روی باز و متمایل به شیء مورد نظر است: «هُوَ الَّذي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ» (شوری/۲۵) است که گاه به صورت مجهول هم به کار رفته «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ ديناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ» (آل عمران/85) و «لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُم» (آل‌عمران/۹۰)؛ و نیز اسم فاعل (قبول کننده) به کار رفته است: «قابِلِ التَّوْب» (غافر/۳). که مصدر آن »قبول» است؛ و فرق «قبول» با «طاعت» در این است که «طاعت» از روی شوق و خوف انجام می‌شود اما «قبول» مانند «اجابت» است که بر اساس مصلحت و حکمت انجام می‌شود؛ و از این جهت خدا را می توان به قبول و اجابت متصف کرد؛ اما به اطاعت (که بگوییم خدا مطیع است) خیر؛ و فرق «قبول» با «اجابت» در این است که قبول را برای اعمال به کار می‌برند اما اجابت را برای درخواست و دعا. (الفروق في اللغة، ص217 ) ▪️اما در خصوص ورود این ماده در ابواب ثلاثی مزید، ▪️ «إِقْبَال» به معنای صرف توجه به سمت مقابل (روی آوردن به چیزی) است؛ مثلا: «أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ يَتَساءَلُونَ» (صافات/27 و 50؛ طور/۲۵) ، «فَأَقْبَلُوا إِلَيْهِ يَزِفُّونَ» (صافات/94) ، «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ يَتَلاوَمُونَ» (قلم/30)، «يا مُوسى‏ أَقْبِلْ وَ لا تَخَفْ إِنَّكَ مِنَ الْآمِنينَ» (قصص/31) ، «قالُوا وَ أَقْبَلُوا عَلَيْهِمْ ما ذا تَفْقِدُونَ» (یوسف/71) ، «وَ سْئَلِ الْقَرْيَةَ الَّتي‏ كُنَّا فيها وَ الْعيرَ الَّتي‏ أَقْبَلْنا فيها» (یوسف/82) ، «فَأَقْبَلَتِ امْرَأَتُهُ في‏ صَرَّةٍ فَصَكَّتْ وَجْهَه» (ذاریات/۲۹)؛ ▫️و تقاوتش با »اتیان» در این است که اقبال آمدن از روبرو است؛ اما اتیان هرگونه آمدنی (ولو از پشتباشد) شامل می‌شود (الفروق في اللغة، ص302) ▪️ و برخی «استقبال» (فَلَمَّا رَأَوْهُ عارِضاً مُسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِمْ؛ احقاف/۲۴) را نیز هم ‌معنای آن دانسته‌؛ ▪️ و از آن سو توضیح داده‌اند که «تَقَبّل» هم به همان معنای «قبول» به کار می‌رود و البته غالبا قبول کردنی به نحوی که در قبال آن رضایتی در کار باشد، و اقتضای پاداشی دارد: «وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا» (بقره/۱۲۷) ، «رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ» (ابراهیم/40) ، إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذابِ يَوْمِ الْقِيامَةِ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ (مائده/36) ، «أُولئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا» (أحقاف/16) ، «وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قالَ إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقينَ» (مائده/۲۷) ، «قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً لَنْ يُتَقَبَّلَ مِنْكُمْ» (توبه/۵۳) ، ▫️ و به همین مناسبت هم به کفالت کسی را پذیرفتن «قُبَالَة» گویند و مادر حضرت مریم هم به همین مناسبت از خداوند خواست که فرزندش را تقبل نماید « إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي»‏ (آل عمران/35). (مفردات ألفاظ القرآن، ص653 ) ▫️و البته معنای «قَبُول» و «تَقَبّل» بقردی به هم نزدیک است که گاه یکی به جای دیگری به کار رفته است. «فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ كَفَّلَها زَكَرِيَّا» (آل عمران/۳۷) 👇ادامه مطلب👇 @yekaye

🔹قسمت سوم از توضیحات ماده «قبل» ▪️«مقابله» و «تقابل» به معنای رو در روی هم قرار گرفتن است که یا تقابل بالذات است و یا رو در روی هم بودنی است که همراه با عنایت و خوش‌برخوردی و مودت است، چنانکه در وصف بهشتیان آمده است: «وَ نَزَعْنا ما في‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ‏» (حجر/۴۷) «عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلينَ» (صافات/44) «يَلْبَسُونَ مِنْ سُندُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ مُتَقابِلينَ» (دخان/53) «مُتَّكِئِينَ عَلَيْها مُتَقابِلِينَ»‏ (واقعة/16) (مفردات ألفاظ القرآن، ص654 ) ▪️«قبلَة» هم در اصل اسم برای حالتی بوده که شخصی که می‌خواهد به جایی روی کند آن گونه قرار می گیرد (شبیه «جلسه» که به معنای حالت خاصی از نشستن است) و کم‌کم به معنای مکانی که افراد در هنگام نماز بدان رو می‌کنند به کار رفته است. «وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتي‏ كُنْتَ عَلَيْها ... فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها ... ما تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَ ما أَنْتَ بِتابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَ ما بَعْضُهُمْ بِتابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ» (بقره/۱۴3-145) و ظاهرا علت اینکه به باد صبا «قَبُول» می‌گویند این است که به سمت قبله می‌وزد. (مفردات ألفاظ القرآن، ص654 ؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏9، ص187 ) ▪️«قِبَل» که احتمالا مصدر یا اسم مصدر باشد به معنای «جانب مقابل» است (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏9، ص188 ) و در خصوص مواجهه (تلقاء) با چیزی [«در قبال چیزی» قرار گرفتن] به کار می‌رود (ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذاب، حدید/۱۳؛ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِب، بقره/۱۷۷) ▫️و هم به معنای قوت و طاقت (کتاب العین، ج۵، ص۱۶۶؛ المحيط في اللغة، ج‏۵، ص۴۲۹) که برخی این معنای دوم را از این جهت دانسته‌اند به طور استعاری برای جایی که قوت و قدرتی برای مقابله کردن باشد به کار می‌رود: «فَما لِلَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ‏» (معارج/۳۶)، و تعبیر «لا قِبَلَ لي به» که به معنای طاقت نداشتن است از این باب است که امکان اقبال و روی نمودن به آن چیز و دفاع از خود در مواجهه با آن چیز را ندارد: «فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لا قِبَلَ لَهُمْ بِها» (نمل/۳۷) (معجم المقاييس اللغة، ج‏5، ص54 ؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص654 ) ▪️اما شاید پرچالش‌ترین کلمه در این میان کلمه «قَبْل» (در مقابل «بعد») باشد که ۲۴3 مورد در قرآن کریم به کار رفته است. در مورد اینکه این کلمه چگونه به همان معنای «مواجهه» برمی‌گردد یا خیر، بحث‌هایی بین اهل لغت وجود دارد: ▫️برخی بر این باورند که این کلمه ناظر به اموری است که امتدادی دارند (زمان و مکان) که هر امر ممتد جاری‌ای دو طرف دارد: یک طرف در مواجهه و مقابله و طرف دیگر که محل مواجهه نیست بلکه منتظر وقوعش هستند و هنوز نیامده و به این لحاظ بدان قبل گویند (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏9، ص189 ) ▫️برخی هم این گونه توضیح داده‌اند که احتمالا «قبل» در معنای ظرف از تعبیر «قَبَلَت الماشیة قَبلاً» (= دامها به آنجا روی آوردند) گرفته شده که از همان معنای جهت‌گیری به سمت چیزی است؛ و چون جهت‌گیری به سمت چیزی، قبل از وصول بالفعل به آن است این لفظ برای معنای تقدم و سابق بودن به کار رفته و سپس به معنای زمانی‌اش منتقل شده است «فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعاءِ أَخيهِ» (یوسف/۷۶) «وَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ» (بقره/۴) ▫️و برخی هم احتمال داده‌اند و برخی هم با اینکه این احتمال را مطرح کرده‌اند که وجه تسمیه «قبل» از این بابت باشد که آنچه قبلا بوده در زمان دارد روی می‌آورد، اما این که این کلمه یک حالت شاذ از این لفظ باشد را قویتر دانسته‌اند. (معجم المقاييس اللغة، ج‏5، ص54 ). 🤔نکته قابل توجه در این زمینه این است که اگرچه در زبان عربی «قبل» را در چهار مورد مکان و زمان و منزلت و بلکه هرگونه ترتیب [مثلا ۳ قبل از ۴ است] به کار می‌برند (مفردات ألفاظ القرآن، ص653 )، اما در قرآن کریم تمامی کاربردهایش فقط در خصوص قبل زمانی است (که البته ممکن است برخی از مصادیقش را به لحاظ مبنای فلسفی، تقدم رتبی قلمداد کنیم؛ مانند اینکه چون آخرت محیط بر دنیاست، قبلیت اعمال نسبت به جزای اخروی را قبلیت زمانی ندانیم؛ اما همانها هم ظهور اولیه‌شان در قبلیت زمانی است) (درباره تفاوت «قبل» با «اول» هم در آیه ۱3 (جلسه ۹۸۰) توضیحاتی گذشت.) 📿ماده «قبل» و مشتقات آن 294 بار در قرآن کریم به کار رفته است. @yekaye