✳️ به مناسبت ترور نافرجام شهید مدرس مردی که سه بار ترور شد ❇️ اولین ترور #شهید_مدرس اولین ترور مدرس، در همان ایام جوانی او اتفاق افتاد، زمانی که به عنوان یک مدرس جوان به تدریس مشغول بود و در کنار آن به مبارزه با استبداد نیز می‌پرداخت. #مدرس در آن ایام به وضع طلاب و مدارس علمیه و موقوفات آنها رسیدگی می‌کرد و متولیان را تحت فشار قرار می‌داد تا درآمد موقوفات را به مصرف طلاب برسانند. این موضوع که به ضرر منافع برخی از صاحبان قدرت منجر شده بود، باعث شد تا نقشه ترور وی را طراحی کنند. این سوقصد در شرایطی اتفاق افتاد که مدرس از سوی یکی از طلاب معروف اصفهان به نام سید ابوالحسن سدهی، به حجره اش دعوت می‌شود. این خبر به گوش برخی از مخالفان مدرس می‌رسد و آنها که در پی فرصتی برای حذف فیزیکی وی بودند، تصمیم گرفتند در روز ورود مدرس به حجره، او را هدف گلوله قرار دهند. سدهی که از ماجرا باخبر شده بود، تلاش زیادی کرد تا مانع ورود مدرس گردد؛ اما بی‌پروا راهی حجره شد. بعد از ورود مدرس به حجره، شخصی به نام عبدالله سینه او را مورد هدف قرار داد؛ اما این اقدام با زیرکی مدرس، عملی نشد و عبدالله فرار کرد، بعد از آن فردی به نام علی قزوینی تلاش دوباره‌ای برای ترور مدرس نمود که او هم به‌رغم شلیک چند گلوله، موفق به این کار نشد و در نهایت مدرس از ترور اول جان سالم به در برد. ❇️ سوء قصد دوم به جان مدرس و نقش دول بیگانه ترور دوم در بحبوحه #جنگ_جهانی_اول و در شرایطی که بیگانگان از جمله روسیه و آلمان کشور را به اشغال خود درآورده بودند، اتفاق افتاد. در این شرایط دموکراتها که موافقین آلمان بودند به سوی قم مهاجرت کردند. کمیته مهاجرت عبارت بود از سیدحسن مدرس، سلیمان میرزا، علی اکبر دهخدا، میرزاقاسم خان صوراسرافیل و جمعی دیگر.5 دموکراتها به همراه برخی از نمایندگان مجلس، کمیته دفاع ملی را تشکیل دادند و «با دولت عثمانی متحد شدند تا به کمک قوای ژاندارم استقلال کشور را حفظ نمایند. این کمیته توانست تا حدودی از پیشرفت قوای روس که قصد تصرف تهران را داشت، جلوگیری نماید.»6 «اما در نهایت در مصاف با روسها ناگزیر به عقب نشینی شده، به‌سوی غرب کشور رفتند و در این نواحی دولت موقتی تشکیل دادند که وزارت عدلیه و اوقاف آن را شهید مدرس عهده دار بود . در این شرایط گروهی به تحریکات انگلیس و روس قصد ترور مدرس و رئیس دولت یعنی نظام السلطنه مافی را داشتند که توطئه آنان کشف و خنثی گردید.»7 ❇️ ترور سوم: فریاد حق‌طلبی در مقابله با #رضاشاه سومین ترور به جان مدرس، در زمان رضاشاه رخ داد. بعد از کودتای 1299 رضاخان، مدرس یکی از مخالفان سرسختی بود که در اعتراض به کودتا، دستگیر و مدتی زندانی شد. وی بعد از آزادی از زندان، به عنوان نماینده مردم تهران در مجلس چهارم انتحاب شد و به‌رغم آنکه پیش از آن به دلیل مخالفت با اقدامات رضاخان دستگیر و زندانی شده بود؛ اما باز هم به انتقاد از اقدامات رضاشاه می‌پرداخت. مدرس از جمله افرادی بود که در راستای حفظ استقلال سیاسی کشور، به طرح جمهوری رضاشاه اعتراض کرد، زیرا معتقد بود این جمهوری ساخته و پرداخته خارجیها است: جمله معروف وی که «من با جمهوری واقعی مخالف نیستم و حکومت صدراسلام هم تقریبا و بلکه تحقیقا حکومت جمهوری بوده‌است ولی این جمهوری که می‌خواهند به ما تحمیل کنند بنابر اراده ملت ایران نیست بلکه انگلیسیها می‌خواهند به ملت ایران تحمیل نمایند و رژیم حکومتی را که صددرصد دست‌نشانده و تحت اراده خود باشد در ایران برقرار سازند...»8 به خوبی حکایت از بینش آزادیخواهانه و ضداستبدادی وی دارد. مدرس به‌رغم تلاش وافری که در جهت جلوگیری از استبداد رضاشاه و سلطنت او نمود؛ اما در نهایت نتوانست در این راه موفق گردد. در این مقطع مدرس و طرفدارنش تحت فشار بیشتری بودند و آن سید وارسته کمتر به مجلس می‌رفت و بیشتر مشغول تدریس بود. وقتی مخالفان و معاندان مشاهده کردند که فریاد حق طلبی مدرس خاموش نخواهد شد تصمیم به ترور او گرفتند که این حرکت آنان نافرجام ماند و تیرهای شلیک شده بازو و کتف مدرس را مجروح کرد و مدرس پس از 64 روز سلامتی خود را بازیافت و در 11 دی ماه 1305 در مجلس حاضر شد. مدرس بعد از این ترور نیز دست از مخالفتها و اعتراضات سیاسی خود برنداشت و به فعالیتهای خود علیه رضاشاه ادامه داد. اما این بار رضاشاه، در اقدامی خصمانه، نه تنها مانع از شرکت وی در انتخابات مجلس هفتم شد، بلکه او را به خواف و سپس کاشمر تبعید کرد. مدرس از زمان دستگیری یعنی از سال 1307 تا سال 1316، در تبعید به سر برد و در نهایت به دستور رضاشاه توسط فردی به نام جهانسوزی به قتل رسید. http://yon.ir/Qi4Am @iichs_ir

✳️ سرنوشت ریل‌‌هایی که با مانع انگلستان مواجه شدند؛ راه حل انگلیس برای نرسیدن قطارهای ایرانی به هندوستان ایجاد راه آهن در ایران همواره یکی از آرزوهای ملی محسوب می‌شد، اما در زمان ایجاد آن در دوره رضاخان، بحث‌های بسیاری درباره مسیر آن شکل گرفت؛ به گونه‌ای که #شهید_مدرس دراین‌باره گفت: «راه‌آهن در مملکت حکم شریان را دارد اما اگر مسیر آن درست نرفت، ممات را می‌آورد». با وجود تمام مخالفت‌ها مسیر این راه آهن شمال به جنوب شد. روزنامه « #تجدد_ایران » ضمن اشاره به اینکه «رضاشاه از مهم‌ترین حامیان طرح شمالی ـ جنوبی راه آهن بود»، بر این نکته تأکیده کرده است که «به‌زعم بسیاری از کارشناسان سیاسی و نظامی، چنین طرحی منافی منافع کشور بود و بهترین طرح راه آهن برای ایران طرح شرقی ـ غربی به شمار می‌رفت». این روزنامه در بررسی علت انتخاب این مسیر به یکی از بحث‌هایی اشاره کرده است که در مجلس عوام انگلستان مطرح شد: «مسلما طرح شمالی ـ جنوبی در راستای سیاست انگلستان تعریف شده بود. [چرا که] لرد کرزن، نایب‌السلطنه هندوستان، در سال 1291ش در مجلس عوام انگلستان درباره طرح راه آهن ایران و منافع هندوستان چنین می‌گوید: "در مدت بیست سال تصدیق شد که هندوستان باید محاط باشد، در یک حلقه جبال و صحاری که بدون تلفات زیاد و پول، غیرقابل عبور باشد. ... این سیاست، هندوستان را از هر حمله‌ای حراست کرده ... اما اگر راه‌آهن غربی ـ شرقی ایران ساخته می‌شد، آن وقت تمام آن سیاست به خطا بود و به ما گفتند: این اصول را نپذیرید».1 1. محمد فرهمند، روزنامه تجدد ایران، 6 دی 1320. https://instagram.com/iichs.ir @iichs_ir

✳️نقش نخبگان سیاسی در ساخت دوره پهلوی اول #سارا_اکبری ، مورخ درباره «دولت‌سازی در دوره پهلوی اول» طی سخنانی عنوان کرد: در میان عواملی که در تأسیس یک دولت و جریان تثبیت یا فروپاشی آن مؤثر است می‌توان به ساختار سیاسی دولت و چگونگی شکل‌گیری این ساختار اشاره کرد؛ بحثی که فرایند دولت‌سازی نام دارد. گفته می‌شود فرایند دولت‌سازی از سوی نخبگان جامعه صورت می‌گیرد و این مسئله در زمینه تأسیس دولت #پهلوی_اول به‌خوبی آشکار است.   وی در ادامه افزود: در بحث نقش نخبگان سیاسی در دوره پهلوی اول باید گفت که ما باید یک نگاه زمان‌مند داشته باشیم؛ یعنی عقب‌گرد تاریخی به سال‌های 1287 تا 1299 که در این سال‌ها به واسطه ناکامی مشروطه در تحقق اهداف خود که برقراری یک نظام سیاسی مبتنی بر دموکراسی پارلمانی و تأسیس مجلس ملی و ایجاد مجلس محدود به قانون است، مشروطه ناکام ماند و دخالت قدرت‌های بیگانه هم به حدی رسید که به تسخیر مناطقی از ایران رسید.   اکبری اظهار داشت: در این شرایط اوضاع ایران به لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دچار نابسامانی و هرج‌ومرج برآمده از زوال سلطنت قاجار و ناکامی مشروطه و دخالت بیگانگان شد. این امر باعث شد که یک چرخش در گفتمان نخبگان سیاسی ایجاد شود که به تأسیس یک دولت مقتدر مرکزی برسد.   وی با اشاره به نقش و تأثیر قدرت‌های بیگانه در شکل‌گیری گفتمان داخلی گفت: #انگلیس به عنوان مهم‌ترین قدرت بیگانه در ایران از زمانی که نتوانست قرارداد 1919 را اجرا کند، در خیلی زمینه‌ها در ایران ناکام ماند و به دنبال یک راه حل تازه بود. سرانجام هم با پیش آمدن وضع مذکور این قدرت راه حل را در اجرای یک برنامه‌ای که بتواند دولت ضعیف قاجار را براندازد و یک دولت مقتدر و کارآمد اما نظامی روی کار بیاورد، دید.   این پژوهشگر اظهار داشت: در این شرایط که هم نیروهای داخلی و هم خارجی خواهان تأسیس قدرتی مقتدر در ایران بودند، بین نخبگان سیاسی و جریانات روشنفکر بر سر ساختار قدرت در آینده ایران نوعی انشقاق ایجاد شده بود؛ به گونه‌ای که سه جریان اینجا قابل ردیابی است: جریان اول همان مشروطه‌طلبان سابق هستند که همچنان بر تأسیس نظام سلطنت #مشروطه تأکید دارند، اما اینها به انفعال کشیده شدند؛ چون گزینه و راهکار مناسب برای بازگرداندن اصول مشروطه در ایران را نداشتند. جریان دوم کسانی بودند که جریان مشروطه ایرانی را مطرح می‌کردند و این تز متأثر از فکر افرادی مثل آخوند خراسانی و میرزای نائینی هم بود.   وی ادامه داد: جریان سوم هم خواهان پیاده‌سازی الگوی تجدد آمرانه در ایران بودند و اینها توانستند در سطح جامعه هژمون ایجاد و به تأسیس دولت جدید در ایران تحت عنوان پهلوی اول اهتمام کنند. گام اول این نخبگان عضویت در کمیته آهن در سال‌های منتهی به کودتای 3 اسفند بود که توسط انگلیسی‌ها سامان‌دهی شده بود.   اکبری با بیان اینکه طیفی از نخبگان بنام و برجسته مثل #مصدق و #شهید_مدرس هم در این جریانات به مخالفت با اقدامات رضاخان و نخبگان غرب‌گرا اهتمام ورزیدند، گفت: اما در این برهه تاریخی کفه ترازو به نفع گروه دوم چربید و آنها توانستند تا حد زیادی اقدامات خود را ساماندهی کنند؛ اشخاصی همچون تیمورتاش و #علی‌اکبر_داور در اینجا نقش مهمی بازی کردند.   وی همچنین توضیح داد: آنچه در یک روند تاریخی اتفاق افتاد یک جریان معکوسی بود طی آن، نخبگان همچون لیبرال‌ها و غرب‌گراهای اوایل مشروطیت با تندروی‌ها و تأکید بر غربی‌سازی ایران و نادیده انگاشتن زمینه تاریخی هویتی و فرهنگی ایران با صرف پرداختن به الگوی پیشرفت غربی در جامعه مذهبی، نتوانستند اقبال عمومی را کسب و میدان اجتماعی را با میدان سیاسی هماهنگ کنند. بنابراین اگرچه به‌ظاهر ما شاهد یک دولت مقتدر و مرکزی در ایران هستیم و مجلس ملی و مطبوعات داریم، اما آنچه بعد از سال‌های 1305 اتفاق می‌افتد چنبره یک دیکتاتوری آهنین در ایران است که دیگر رضاخان را از حالت منجی و قهرمان سیاسی به شخصی مستبد تبدیل می‌سازد که تنها خودش باید در مرکز هرم قدرت باشد. https://instagram.com/iichs.ir @iichs_ir