🔅بسم الله الرحمن الرحیم ▫️یکی از طرق بازشناسی معنا و مفهوم اصطلاح عقلانیت، پیگیری روند پیدایش و تکون این اصطلاح در درون منظومه های دانشی است. ▫️بدین منظور باید جست و جویی را در گستره اندیشه های مدرن غربی پیش گرفت تا بستر ابتدایی پیدایش این اصطلاح را دریافت. ▫️سکه بحث از عقلانیت اجتماعی به نام #مارکس_وبر اندیشمند آلمانی ضرب شده است. وبر که اندیشه او تاثیر به سزایی در دانش جامعه شناسی -هم در خلق مفاهیم تحلیلی و هم روش پژوهش داشت- در تحلیل خود از جامعه و جهان مدرن غربی به منظور اشاره به معیار و متر کنشگری افراد از اصطلاح instrumental rationality یا همان عقلانیت ابزاری استفاده کرد و در نسبت با مفاهیمی چون قفس آهنین خرد تلاش کرد تا به جنبه های حسابگری انسان مدرن در افعال و کنش های اجتماعی اشاره نماید. ▫️در نگاه وبر،عقلانیت ابزاری تنها یکی از مدلهای چهارگانه کنشگری در جامعه است. او به سه گونه و کیفیت ارزشی، احساسی و مبتنی برعادت نیز در تحلیل های خود اشاره و توجه نموده است. ▫️در عقلانیت ارزشی به خلاف عقلانیت ابزاری که معطوف به هدف و ناظر به احتساب سود و زیان است،‌ محور کردار و کنش افراد در جامعه ارزش های اخلاقی است بدین معنا که اصل و اساس هر فعلی ارزش آن فعل است؛ چه اینکه انجام کاری مبتنی بر عقلانیت ابزاری از درجه سود (مراد سود اقتصادی نیست) بالایی برخوردار باشد و غرض را بهتر و سریعتر حاصل نماید ولی همین عمل در عقلانیت ارزشی عملی قبیح و مضمون شناخته شده و انجام آن غیر صحیح دانسته شود. ▫️در کنار این دو، عقلانیت احساسی قرار دارد که مراد از آن انجام فعل برخواسته از هیجانات و احساسات شخصی و جمعی است و درنهایت عقلانیت سنتی و عمل براساس معیارهای جامعه برحسب عادت قسم چهارم خواهد بود. ▫️نتیجه اینکه وبر معیارهای کنشگری افراد در بستر جامعه را در چهار دسته کلی قرار می دهد که عبارت اند از: عقلانیت ابزاری، عقلانیت ارزشی ، عقلانیت سنتی و عقلانیت احساسی. ▫️حال سؤال این است که هدف و غرض وبر از جعل این اصطلاحات چیست؟ وبر برای تحلیل چه واقعیت اجتماعی ضرورت خلق چنین اصطلاحی را احساس کرد؟ ▫️#مانهایم معتقد بود کار ماکس وبر، بر محور این پرسش دور می‌زند که کدام ‌یک از عوامل اجتماعی، معقولیت تمدن غرب را پدید آورده‌اند. به بیان دیگر او به دنبال شناخت علل پیدایش عقلانیت معطوف به هدف (ابزاری) در جهان غرب بود که در نهایت به قفس آهنینی تبدیل می شد و انسان ها در چنین زندان سراپا محاسبه گری گیر خواهند افتاد . به همین خاطر او به آینده سرمایه داری نگاه منفی داشت. نظامی که به نظرش در آیین پروتستانتیزم و اندیشه های کالون ریشه دارد و ارزش های اخلاقی را با ارزش های بازاری جایگزین خواهد نمود. ▫️در نهایت می توان گفت وبر با مقایسه کنش افراد جهان مدرن با انسان های گذشته و یا انسان های جوامع دیگر به این نتیجه رسید که علت خاصی سبب چنین تمایزی در رفتار شده است و اینکه انسان های عصر مدرن براساس چه منطقی دست به عمل می زنند که عمل آنها با اعمال گذشتگان در روح خود تفاوت دارد و کارهایی را درست می دانند که دیگران آن را ناصواب می خوانند و برعکس، در بطن پژوهش های وبر قرار گرفت. ▫️ماحصل کلام اینکه وبر با مقایسه کنش های افراد جهان مدرن با کنش های گذشتگان و یا انسان های جوامع مدرن به تفاوت در منطق کنشگری رسید و تلاش کرد به ملاک های کلی این منطق های عمل برسد، چه اینکه نسبت به منطق غرب مدرن به شدت بیم ناک بود و آن را به قفس آهنین خرد تشبیه کرد که زندان انسان خواهد شد. ▫️براین اساس می توان گفت اصطلاح عقلانیت اجتماعی به منظور اشاره به منطق کنشگری افراد در جوامع مختلف خلق شد و در مصادیق آن به یک عنوان مشیر بسنده شده است. #با_ما_همراه_باشید #عقلانیت_ابزاری #عقلانیت_اجتماعی_انقلاب_اسلامی🇮🇷 🔹مدرسه فرهنگ و علوم اسلامی ضحی @m_zoha