🔅بسم الله الرحمن الرحیم ▫️یکی از طرق بازشناسی معنا و مفهوم اصطلاح عقلانیت، پیگیری روند پیدایش و تکون این اصطلاح در درون منظومه های دانشی است. ▫️بدین منظور باید جست و جویی را در گستره اندیشه های مدرن غربی پیش گرفت تا بستر ابتدایی پیدایش این اصطلاح را دریافت. ▫️سکه بحث از عقلانیت اجتماعی به نام #مارکس_وبر اندیشمند آلمانی ضرب شده است. وبر که اندیشه او تاثیر به سزایی در دانش جامعه شناسی -هم در خلق مفاهیم تحلیلی و هم روش پژوهش داشت- در تحلیل خود از جامعه و جهان مدرن غربی به منظور اشاره به معیار و متر کنشگری افراد از اصطلاح instrumental rationality یا همان عقلانیت ابزاری استفاده کرد و در نسبت با مفاهیمی چون قفس آهنین خرد تلاش کرد تا به جنبه های حسابگری انسان مدرن در افعال و کنش های اجتماعی اشاره نماید. ▫️در نگاه وبر،عقلانیت ابزاری تنها یکی از مدلهای چهارگانه کنشگری در جامعه است. او به سه گونه و کیفیت ارزشی، احساسی و مبتنی برعادت نیز در تحلیل های خود اشاره و توجه نموده است. ▫️در عقلانیت ارزشی به خلاف عقلانیت ابزاری که معطوف به هدف و ناظر به احتساب سود و زیان است،‌ محور کردار و کنش افراد در جامعه ارزش های اخلاقی است بدین معنا که اصل و اساس هر فعلی ارزش آن فعل است؛ چه اینکه انجام کاری مبتنی بر عقلانیت ابزاری از درجه سود (مراد سود اقتصادی نیست) بالایی برخوردار باشد و غرض را بهتر و سریعتر حاصل نماید ولی همین عمل در عقلانیت ارزشی عملی قبیح و مضمون شناخته شده و انجام آن غیر صحیح دانسته شود. ▫️در کنار این دو، عقلانیت احساسی قرار دارد که مراد از آن انجام فعل برخواسته از هیجانات و احساسات شخصی و جمعی است و درنهایت عقلانیت سنتی و عمل براساس معیارهای جامعه برحسب عادت قسم چهارم خواهد بود. ▫️نتیجه اینکه وبر معیارهای کنشگری افراد در بستر جامعه را در چهار دسته کلی قرار می دهد که عبارت اند از: عقلانیت ابزاری، عقلانیت ارزشی ، عقلانیت سنتی و عقلانیت احساسی. ▫️حال سؤال این است که هدف و غرض وبر از جعل این اصطلاحات چیست؟ وبر برای تحلیل چه واقعیت اجتماعی ضرورت خلق چنین اصطلاحی را احساس کرد؟ ▫️#مانهایم معتقد بود کار ماکس وبر، بر محور این پرسش دور می‌زند که کدام ‌یک از عوامل اجتماعی، معقولیت تمدن غرب را پدید آورده‌اند. به بیان دیگر او به دنبال شناخت علل پیدایش عقلانیت معطوف به هدف (ابزاری) در جهان غرب بود که در نهایت به قفس آهنینی تبدیل می شد و انسان ها در چنین زندان سراپا محاسبه گری گیر خواهند افتاد . به همین خاطر او به آینده سرمایه داری نگاه منفی داشت. نظامی که به نظرش در آیین پروتستانتیزم و اندیشه های کالون ریشه دارد و ارزش های اخلاقی را با ارزش های بازاری جایگزین خواهد نمود. ▫️در نهایت می توان گفت وبر با مقایسه کنش افراد جهان مدرن با انسان های گذشته و یا انسان های جوامع دیگر به این نتیجه رسید که علت خاصی سبب چنین تمایزی در رفتار شده است و اینکه انسان های عصر مدرن براساس چه منطقی دست به عمل می زنند که عمل آنها با اعمال گذشتگان در روح خود تفاوت دارد و کارهایی را درست می دانند که دیگران آن را ناصواب می خوانند و برعکس، در بطن پژوهش های وبر قرار گرفت. ▫️ماحصل کلام اینکه وبر با مقایسه کنش های افراد جهان مدرن با کنش های گذشتگان و یا انسان های جوامع مدرن به تفاوت در منطق کنشگری رسید و تلاش کرد به ملاک های کلی این منطق های عمل برسد، چه اینکه نسبت به منطق غرب مدرن به شدت بیم ناک بود و آن را به قفس آهنین خرد تشبیه کرد که زندان انسان خواهد شد. ▫️براین اساس می توان گفت اصطلاح عقلانیت اجتماعی به منظور اشاره به منطق کنشگری افراد در جوامع مختلف خلق شد و در مصادیق آن به یک عنوان مشیر بسنده شده است. #با_ما_همراه_باشید #عقلانیت_ابزاری #عقلانیت_اجتماعی_انقلاب_اسلامی🇮🇷 🔹مدرسه فرهنگ و علوم اسلامی ضحی @m_zoha

🔅بسم الله الرحمن الرحیم #مارکسیسم_انتقادی ▫️اندیشه های وبر در ابعاد مختلف روشی و نظری بر مطالعات اجتماعی اثر گذاشت و در ترکیب با آراء افرادی چون فروید و مارکس ... دستگاه های تفکری جدیدی را سامان داد که یکی از شاخص ترین این چارچوب های فکری مارکسیسم انتقادی است و بعدها مکتب فرانکفورت در امتداد این جریان شکل گرفت. ▫️مارکسیسم انتقادی با نام سه اندیشمند گره خورده است: 1-لوکاچ 2-گرامشی 3- آلتوسر ▫️دغدغه اصلی این سه تن پرسش از چرایی عدم وقوع انقلاب پروتاریا بود. مارکسیست ها سالها در انتظار یک انقلاب کارگری با افزایش تضاد طبقاتی در نظام سرمایه داری بودند اما این چنین نشد و جبر تاریخی خوب و به موقع عمل نکرده بود. ▫️با روی کار آمدن دولت های ناسیونال (هیتلر و موسیلینی) تجدید نظر دراندیشه مارکس درکانون توجه قرار گرفت و در نهایت با بازگشت به هگل و ترکیبی نو از مارکس و هگل، آگاهی (ایدئولوژی) از یک عنصر تبعی در ساختارهای اجتماعی به داخل چرخه چند سویه (اقتصاد، سیاست و فرهنگ) غلتید. ▫️با ورود آگاهی به چرخه ساختارهای اجتماعی و پذیرش اثر گذاری آن توسط روشنفکران انتقادی سؤال از نحوه تاثیر گذاری آن پررنگ شد . 1- ایدئولوژی چگونه عمل می کند؟ 2- دولتهای سرمایه داری چگونه از ایدئولوژی استفاده می کنند؟ 3-اثر ایدئولوژی سرمایه داری چیست؟ ▫️شاید بتوان گفت این پرسش ها همان چالش های ذهنی وبر باشند اما سالها بعد از وبر به صورت تفصیلی مساله جریان مارکسیسم انتقادی شد و هرکدام از این سه اندیشمند به یک پرسش به صورت تفصیلی پرداخت کرد. ▫️گرامشی با طرح مفاهیم هژمونی و مقاومت چارچوب عمل ایدولوژی به عنوان یک ساختار فعال را تئوریزه کرد و کتاب آموزش و فرهنگ را نوشت. ▫️آلتوسر با کتاب دولت و سازوبرگ های ایدئولوژیک از نحوه استفاده نظام سرمایه داری پرده برداشت و در نهایت لوکاچ با کتاب تاریخ و آگاهی طبقاتی، آثار ایدئولوژی سرمایه داری را روشن نمود. ▫️او که به طور مستقیم از وبر متاثر بود با کنار هم قرار دادن مفاهیمی چون بت‌وارگی و از خود بیگانی و کالایی شدن در نهایت به شی شدگی رسید و به صورت انضمامی به قفس آهنین خرد و#عقلانیت معطوف به هدف (عقلانیت ابزاری) در تحلیل جامعه شناسی اشاره نمود. ▫️به اعتقاد لوکاچ انسان ها در نظام سرمایه داری از خود بیگانه هستند و درجهانی که کالاها هویت مستقل از ارزش های ذاتی خود دارند، روابط انسانی نیز رنگ و بوی کالا به خود گرفته و با خالی شدن از حقیقت ارزشی خود به یک کالای مصرفی دارای ارزش مالی خرید و فروش فروکاسته شده اند و تا بازار دارد سکه آن ضرب می شود و زمانی که بازار این رفتار کساد شد دیگر باید آن را به کناری نهاد. 📌ما حصل کلام اینکه مفهوم #عقلانیت_ابزاری وبر در کنار نگاه های مارکسی-هگلی سبب شکل گیری جریانی شد و در آراء شاگردش لوکاچ در قالب مفهوم شی شدگی به یک مفهوم انضمامی برای تحلیل جامعه سرمایه داری نمود یافت. #با_ما_همراه_باشید #عقلانیت_اجتماعی_انقلاب_اسلامی🇮🇷 🔹مدرسه فرهنگ و علوم اسلامی ضحی @m_zoha

🔰عقلانیت اجتماعی 🔅بسم الله الرحمن الرحیم الحمدالله علی الدوام والصلات و السلام علی رسوله و اهل بیته الکرام ▫️بررسی اجمالی سیر طرح دو مفهوم #عقلانیت_ابزاری و #عقلانیت_ارتباطی در اندیشه های جامعه شناسی حاکی از آن است که اصطلاح عقلانیت اجتماعی به عنوان یک مفهوم جامع و کلان نگر در اندیشه های جامعه شناختی مصطلح نیست. ▫️توجه به این امر پرسشی را پیش میکشد، آیا امکان تصویر یک مفهوم جامع از درون مصادیقی چون عقلانیت ابزاری و ارتباطی امکان پذیر است؟ ▫️آیا امکان تسری دادن این دو مولفه تحلیل جامعه مدرن به جوامع پیش و پس از مدرنیته وجود دارد یا اینکه امکان طرح این مولفه در جوامع چند رگه ای چون جامعه ایرانی، اسلامی، مدرن وجود دارد؟ ▫️در اندیشه های تحلیلی مدرن ابتدا تحت تاثیر غلبه رویکرد پوزیتویستی در علوم انسانی و اجتماعی ، مولفه های کلان نگر در کانون توجه بودند و هر محققی تلاش داشت تا با یک تحقیق ساده به یک قانون و دستگاه تحلیلی کلان دست یابد که نگرش های خطی به تاریخ بشری از نمایان ترین مصادیق این نوع نگرش است. ▫️برعکس جامعه شناسی، در نگرش های انسان شناسی با محوریت قوم نگاری توجه به بستر و زمینه تولید محتوی اهمیت پیدا کرد و همواره خاص بودگی یک اصل تلقی می‌شد . ▫️این رویکرد تحلیلی بعدها با پیدایش اندیشه های هرمنوتیکی، زبان شناختی، ساختارگرایی و.... به رویکرد هژمون و غالب در مطالعات اجتماعی تبدیل شد. البته در اندیشه های پسا مدرن این هر دو نفی می شوند. ▫️بنابر آنچه گذشت اگر در سده های گذشته به چنین مطالعه ای دست می‌زدیم به راحتی می توانستیم از دل مطالعه وبر یا هابرماس به مولفه های عامی چون عقلانیت اجتماعی برسیم که هم بر گذشته و هم بر جوامع در عرض مدرنیته قابل صدق بود، اما در حال حاضر خاص بودگی ویژگی مطالعات اجتماعی مانع از سخن گفتن در مورد مفاهیم عامی چون عقلانیت اجتماعی است و مصادیقی چون عقلانیت ارتباطی و ابزاری به عنوان مشخصه های مدرنیته (یک جریان تاریخی خاص در اروپا) قابل طرح و بررسی هستند. __________________ ▫️با عبور از نگرش های مدرن به مفاهیم تحلیلی به نظر نگارنده میتوان از تراث اسلامی برای دست یابی به یک ملاک و معیار استمداد گرفت. ▫️مرحوم علامه طباطبایی نخستین کسی بود که میان ادراکات (نه موجودات) انسانی فرق نهاد و دسته ای را از جنس باید ها و نبایدها و گونه ای را از ذات هست و نیست برشمردند . ▫️اصلی ترین شاخصه گزاره های حقیقی (هست و نیست) ضرورت است که کلیت و رابطه تولیدی (برهان) محصول آن است. برعکس گزاره های اعتباری که از قانون ضرورت پیروی نمی کنند و تابع اغراض معتبر هستند و به همین جهت نه کلیت دارند و نه برهان پذیر هستند. ▫️اندیشه اعتباریات اگرچه با یک رویکرد فلسفی سابقه اندکی دارد ولی به صورت تطبیقی و ارتکازی صدها سال در مباحث اصولی پیگیری شده است که به جهت زاویه دید عقلایی از حیث تحلیلی بر رویکرد فلسفی ارجحیت دارد. ▫️بهترین بحثی که میتوان برای پاسخ به پرسش های فوق الذکر از آن استفاده کرد مباحث مرتبط با جامع صحیح و اعم است. ▫️در مباحث جامع (فارق از نزاع ها بر سر الفاظ) پرسش محوری امکان تصویر جامع میان مصادیق مختلف صلات است که یک طیف از اندیشمندان که در راس آنها محقق نایینی قرار دارند مخالف اشتراک معنوی و جامع هستند و طیف دیگر که در راس آن محقق خراسانی و مرحوم امام اندیشه ورزی می کنند موافق اشتراک معنوی و جامع هستند. ▫️به بیان دیگر سوال اصلی در بحث جامع اصول این است که آیا در اعتباریات که خاص بودگی یک شاخصه است امکان تصویر جامع بین مصادیق وجود دارد؟ اگر وجود دارد ملاک آن چیست؟ #با_ما_همراه_باشید #عقلانیت_اجتماعی_انقلاب_اسلامی 🇮🇷 *مراد از اعتباری در این متن اعتباریات عقلایی است که غیر از اعتبارات عقلی ضرورت پذیر است. 🔹مدرسه فرهنگ و علوم اسلامی ضحی @m_zoha