#فولکلور،ائل بیلیمی،دانش عامه
#غذاهای دهقانی وچوپانی
#چنگلی
قبلاً درباره برخی از غذاهای مورد استفاده دهقانان و چوپانان ازقبیل جونممه،قاتیق اشکنه،مولام علی و اججیتمه(کورماست)سخن به میان آورده ویادآور شده ایم که دهقانان و چوپانان به دلیل ضیق وقت، اقدام به تهیه ی غذاهایی می نمودند که اولآً درکمترین زمان ممکن قابل پخت باشد ثانیاً دارای انرژی کافی برای کاری سخت و مداوم را،ایجاد نماید لذا کربوهیدراتها نقشی پررنگ در غذاهای مصرفی آنان داشت.
یکی دیگر از غذاهای مخصوص دهقانان در زمان نسق #چنگلی بود این غذا بسیار ساده چیزی جز قدری روغن و نان نبود که البته در وهله اول #روغن_زرد و پس از آن #روغن_دنبه مناسب ترین روغن برای تهیه ی این غدا بود بدیهی است #فطیر_مسکه و #قتلمه نیز، در گروه همین غذاها قرار می گیرند بخصوص چوپانان که در مراسم #قوچگذار از آن بهره مند می شدند اما هیچ یک از این غذاها توسط خود آنها تهیه نمی شدند بلکه بانوان در منزل تهیه می کردند آنگاه به مراسم می آوردند لذا منظور ما از غذاهای دهقانی و چوپانی آن دسته از غذاهایی هستند که توسط خود دهقانان یا چوپانان دربیابان تهیه می شد.
برای تهیه ی چنگلی فقط کافی بوددهقان قدری روغن و نان در اختیار داشته باشد تا یک غذای پرکالری در اسرع وقت مهیا کند و پس از صرف آن بلافاصله مشغول کار شود.
برای تهیه ی چنگلی ابتدا روغن را،در داخل ظرفی از قبیل #یغلو(ماهیتابه) #پتیله(پاتیل کوچک) #پئتی(قابلمه کوچک) #بگگه(تاس،کاسه فلزی) و ... ذوب می کردند آنگاه نان محلی، دست پخت بانوان حمام قلعه را،از هر نوع آن که بود در داخل روغن خورد می کردند و به روغن می آلودند برخی شکر یا نمک هم می افزودند قبل از آن که روغن سرد و جامد شود صرف می کردند.
درنبود روغن زرد و روغن دنبه روغن های نباتی جامد هم سالار بود اما معمولاًبرای غنی سازی غذا، ماده ای دیگر نیز، بر روغن های نباتی می افزودند اگر قورمه داشتند که فبهاالمراد و اگرنه ماده دیگری همچون چوکلی یا پنیر و ... اضافه می کردند که در آن صورت به غذا نام دیگری مانند #جونممه اطلاق می شد.
بانوان حمام قلعه نیز، گاهی چنگلی را به عنوان غذای سر دستی در منزل تهیه می کردند و به خوراک کودکان و اعضای خانواده می رساندند که البته آنها نیز، جهت ایجاد تنوع غذایی یا وقتی که با محدودیت زمان روبرو می شدند اقدام به تهیه ی چنگلی می نمودند با این تفاوت که ملات چنگلی های خانگی از مواد مختلفی مانند مغزگردو،تخم مرغ،قورمه ریزه،پنیر و ... تشکیل می شد که صدالبته به ذوق و هنر آشپزی مادران هم آراسته شده بودلذا تفاوت فاحشی با چنگلی دهقانان داشت.
#یادآوری غذاهای دهقانی و چوپانی علاوه بر سادگی در نوع و پختشان،همچنین پرکالری بودنشان، از مشخصه ی جالب توجه دیگری که سالم بودن آنها بود برخوردار بودند زیراکه از مواد اولیه ی سالم تهیه می شدند همین ویژگیهای غذایی و در کنارآنها فعالیتهای جسمانی به همراه هوایی پاک در طبیعت، کافی بود که دهقانان از سلامتی جسمانی نسبی برخوردار باشند تا بتوانند از پس کارهای سخت و توانفرسای کشاورزی برآیند آن هم در نبود تکنولوژی پیشرفته با وسایل ابتدایی،محصولات خود را،جمع آوری نمایند.
✍علی کوهستانی اسیق سو🌹
موزه مجازی حمام قلعه
۱۴۰۲/۱۱/۷
https://t.me/hammamghaleh
https://eitaa.com/moozehmajazi
#فولکلور،ائل بیلیمی،دانش عامه
#اصطلاحات_چوپانی
#قیشلاق و یایلاق
قشلاق وییلاق چیست؟
هردو واژه ترکی و از اصطلاحات چوپانی و عشایری می باشند که با قدری تفاوت در تلفظ وارد زبان فارسی شده اند قشلاق به معنی #زمستانگاه و ییلاق به معنی #تابستانگاه است یعنی عشایر برای زمستان گذرانی دام های خود، به مناطق گرمسیری و برای تابستان گذرانی دامهایشان، به مناطق سردسیری و ییلاقات کوچ می کنند.
در گذشته مردم حمام قلعه، به دو صورت یکجا نشینی و کوچندگی به دامداری می پرداختند یکجانشین ها، دهقانان و دامدارانی خرده پا بودند که در روستا باقی می ماندند و با ادغام دامهای خود،گله ای دو چوپانه را، که حدود چهارصد راس دام بود،تشکیل می دادند این گله به #قله_قویئه معروف بود اما کوچندگان اکثراً دامدارانی عمده مالک بودند که بعضی از خرده پاها نیز، درجهت کامل شدن نصاب گله، دامهای خود را، باآنها ادغام می کردند.
دامداران عمده،معمولاً درقشلاقگاه ها وییلاقات حمام قلعه منطقه خاصی را،دراختیار داشتند که یا مالک آن بودند یا پروانه چرا دریافت کرده بودند یا از عمده مالکان به اجاره می گرفتند که در زمستان دامهای خود را،درمحلی به نام #یاتاق مستقر می نمودند وبه زمستان گذرانی می پرداختند پس از سپری شدن زمستان وفرارسیدن بهار #محلی را،برای برپاکردن #قاراچادئر(سیاه چادرها)درنظرمی گرفتندکه #ملله گفته می شد.
معمولاًدراول بهار ملله ها،درهمان منطقه ای قرارداشتند که #قشلاق بود این مناطق در حمام قلعه شامل قاراکمرچه، آق نهه، متل، گئنگ دئره، پیسره، قاراکول، تاشلی دئره ایده، آغ بورون،آغ سو،لوککه مسکه،کوللر، بغچه، قوزلوق،گون گورمس، داملر، بوآخاپی، چققیرتیکان، تالخان بیک، مدخان بیک، مئییملی ته شوری، گول بوتته،شخ، قارادئره، الچه، آزقن،حصار،رمضان بیک،اسماعیل بیک،ئیری آریق،نوءیرکچه،گئی وایسپیدال بودند مواردی نیز،قشلاقگاههای اجاره ای بودند که ملله ها در اوایل بهار نیز درهمان جا،مستقربودند مانند مناطقی از یکه توت مثل میدان عسگرخان،شئرو و باغچه قولی.
دامداران دراواخر بهار با گرم شدن هوا، پس از #شیربر کردن بره ها، مزدچوبانان را با نصاب هر ده راس دام یک بره پرداخت می کردند در اوایل تابستان، اقدام به پشم چینی دامها می نمودند که به این کار #قیریخیم گفته می شد معمولاً بعد از قیریخیم، اقدام به کوچ می نمودند و برای تابستان گذرانی به #ییلاقات حمام قلعه، اسیق سو شامل کاتاسیچانلی یورت،سیدزویی بئش قوز، مئییملی اسیق سو،قوری چای،بست اوستی،غازبئی یا کیچی یایلاق و کاتا یایلاق می رفتند.
دامداران حمام قلعه پس ازیک دوره دوماهه تابستان گذرانی،برای تجدیدقراداد یاتعویض چوپانان،در یک روزخاص کلیه گله ها را،در نزدیکی روستادر #مغل می خواباندند و مراسمی تحت عنوان #قوچگذار اجرا می نمودندکه بانان #قتلمه ازچوپانان وحضار پذیرایی و قراردادهای جدیدبسته می شدکه به این پیمان #قرارقورولماق،گفته می شد.
برخی ازدامداران عمده در حمام قلعه همچون شادروان حاج رمضانعلی رحمانی، به تنهایی صاحب گله ای شش چوپانه یعنی حدود هزار ودویست راس،میش بوده است که قشلاقگاه شخصی اش #آزقن و ییلاقش #سربان_یورتی واقع در بغچه بوده است.همچنین شادروانان حاج غلامحسین صلاحی،حاج عباسعلی فرودی،حاج نوروزعلی رشیدی،حاج یوسف آراسته هرکدام به فراخور خود صاحب گله ای چهارچوپانه یا دوچوپانه بوده اندکه بعدهاکسان دیگری همچون شادروانان بختیارواسفندیاررشیدی،حاج عباس صفایی،حاج حسنقلی سالاری، حاج محمدفیضی،حاج اسماعیل محمدی و ... از دامداران نسبتاً عمده حمام قلعه به شمارمی آمدند.
آن روزها درقشلاقگاه ها ساختن #گاش چندان مرسوم نبودبلکه شب هنگام و در سرماهای شدید روزانه گله را، در سیاه چادرها نگهداری می نمودند وروزهای دیگر در صحرا،به چرا می بردندبرای امنیت بیشتر، دور سیاه چادر را،سنگچین می کردند برای بره ها و بزغاله ها، درسراشیبی زمین گودالی را،می کندند و سقفش را،می پوشاندند و باچیدن ورودی آن با سنگ و گذاشتن درگیر،آنهارا از گزند سرما و جانوران شکاری حفظ می کردند به این مکانها #چاله گفته می شد برای استراحت وخواب #یاتاقچی ها بنایی را،می ساختند که #مردخنه می نامیدند گاهی این مکان را،در داخل سیاه چادر به صورت تخت بالاتر از سطح زمین،می ساختند تا محل خواب چوپانان باشد بره وبزغاله های کوچک و نوزاد را درچاله ای مجزا نگه داری می کردند یا اینکه در داخل سیاه چادر،باچوب در کنار اجاق چوپان، محلی را جدامی کردند که #چپ گفته می شد.سگهای گله نیز، در جلو درب ورودی سیاه چادرها که دورهم برپاشده بودندمی خوابیدند ساختن گاش در سه چهار دهه اخیر رایج شده است که اقدام به ساخت بنا می نمایند البته در گذشته نیز، بناهای مشابهی را،معمولاً در حاشیه روستا می ساختند که #باهاربند گفته می شد.
✍علی کوهستانی اسیق سو🌹
موزه مجازی حمام قلعه
۱۴۰۳/۱/۱۸
https://t.me/hammamghaleh
https://eitaa.com/moozehmajaz
#فوتشالی
به بازی ومسابقه ای گفته می شود که فوتبال را، درزمینهای باتلاقی شالیزار برگزارمی کنند بنابرگزارش خبرگزاری"ایرنا"مردم بخش هزارمسجد شهرستان کلات،درروزجمعه گذشته مورخه ۱۴۰۳/۱/۳۱ مسابقه جالب توجه #فوتشالی برگزار کردند.
مردم شهرستان کلات،ازجمله مردم حمام قلعه از قدیم الایام،به شکرانه جمع آوری محصولات کشاورزی،باغی ودامی جشنهایی را،برگزارمی کردند دراجرای مراسمهااقدام به برگزاری مسابقات مختلف می نمودندمقادیری از محصولات را،برای کمک به مستحقان و خیرات درنظرمی گرفتند آیین #قوچگذار، #جشن_خرمن، #کوه_سهم، #قونشوپایئ و ... ازجمله آنهاست.
دراین آیینها،مسابقات اسب دوانی کشتی و...برگزارمی شده است هنوزهم دربرخی ازروستاهای کلات،دست کم درآیین #قوچگذار ضمن پذیرایی از حضار،با #قتلمه و #فطیرمسکه مسابقه نیز،صورت می گیرد.
گرچه انجام مسابقه #فوتشالی در کلات اکتسابی بوده،برای اولین بار است که برگزارمی گرددلیکن می توان گفت:حداقل اثرانجام چنین مراسماتی،یادآوری واحیای آیینهای ارزنده فراموش شده بومی ومحلی است.
✍علی کوهستانی اسیق سو🌹
موزه مجازی حمام قلعه
۱۴۰۳/۲/۳
https://t.me/hammamghaleh
https://eitaa.com/moozehmajazi