💠استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته نقد نویسنده: آیت الله ابوالقاسم علیدوست ، آقای محمد عشایری منفرد تعداد بازدید : ۲۰۷۳ مذاق شریعت از نهادهایی است که به صورت گسترده، ولی پراکنده در دو سده اخیر در متون فقهی و استدلال های فقیهان به کار گرفته شده است. با وجود گستردگی استناد به مذاق شریعت، این نهاد به صورت مستقل کمتر مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. نوشتار حاضر در صدد است موارد و چگونگی به کارگیری مذاق شریعت را اعم از استقلالی (مبین اراده شارع) و ابزاری (مانند تفسیر مقصود شارع) در نوشته های فقهی بررسی کند. افزون بر این،مقاله حاضرمی کوشد ضمن پرداختن به چیستی مذاق شریعت و تحلیل آن، مولفه های این نهاد را واکاوی کند و آن را با مقاصد شریعت بسنجد. نقد و ارزیابی نهاد مذاق شریعت در استدلال های فقیهان و پیشنهاد نهادهای جایگزین، موضوع دیگری است که نوشتار حاضر به آن می پردازد. 💠حجیت و کارآمدی مذاق شریعت در اجتهاد (۱) آقای مهدی کرمی ۳ اسفند ۱۴۰۰ شبکه اجتهاد: با نگاه به روش استنادهای فقهائی همچون صاحب جواهر که در مواردی حکم مستفاد از مذاق شریعت را از ضروریات و قطعیات شرع می‌‌شمارد[۱]، و یا مرحوم آیت‌الله خوئی[۲]، که در به دست آوردن فتوا، آن را برآیند مذاق شرعی می‌دانند که یقینی و یا نزدیک به یقین است و این یقینی بودن را در آنها لحاظ نموده‌‌اند، می‌توان به اعتبار مذاق شریعت فی‌الجمله پی برد تا جایی که مرحوم امام خمینی مستند حجیت بناء عقلاء را نیز همین کشف از مذاق شرع می‌‌داند[۳] و حتی بعد از پذیرش حجیت می‌توان تقدم آن بر اماراتی مانند خبر ثقه نیز ادعاء نمود کما اینکه می‌‌بینیم مرحوم خوئی در بحث جواز و عدم جواز نظر به نامحرم مذاق شریعت را بر سایر ادله مقدم فرموده است[۴]. https://www.m-feqhi.ir/index.php/2015-08-03-12-56-32/ 💠 حجیت و کارآمدی مذاق شریعت در اجتهاد (2) نویسنده : آقای مهدی کرمی در بخش اول مقاله، حجیت مذاق شریعت در اجتهاد مورد بررسی قرار گرفت و به تبیین یکی از کاربردهای آن تحت عنوان کاشفیت از علت حکم پرداخته شد. در ادامه شش مورد دیگر از کاربردهای مذاق تبیین می‌گردد. http://m-feqhi.ir/index.php/2015-08-03-12-56-32/ 💠 حجیت مذاق شریعت و چالش های پیش روی آن نویسنده : آقای ابوالفضل علیشاهی، نورمگز 💠از مناسبت‌ تا مذاق‌ فقه‌، راه هایی‌ به‌ مقاصد شریعت نویسنده: حسین صابری پرتال جامع علوم انسانی 💠 مذاق شریعت و کارکردهای آن با تأکید بر فقه جزایی امامیه نویسندگان : آقایان عادل ساریخانی1؛ مسعود نیک پرور* 2 چکیده   فقیه گاه در مقام استنباط احکام به نصوص و ادلّه شرعی به صورت منفرد و تک­گزاره­ای استناد می­نماید و گاه در اثر ممارست و انس با نصوص شرعی، روش و سیره­ی شارع در جعل احکام و روح کلی شریعت را در می یابد و با این بینش مجموعه نگر، ادله شرعی را ارزیابی می­کند. بدین سان مذاق شریعت نه تنها مبین اراده ی تشریعی شارع است بلکه در مقام تفسیر اراده­ی شارع نیز دست­مایه­ی فقها قرار می­گیرد. در عرصه فقه جزایی امامیه در حوزه­های مختلف به مذاق شریعت استناد شده است؛ فقیهان نسبت به کاربست این مفهوم در زمینه موضوعات فاقد سابقه تنصیصی، شیوه تحلیل موضوع حکم، رفع تزاحم احکام و تفسیر ادلّه شرعی مبادرت نموده­اند. در نوشتار حاضر نیز ضمن پرداختن به مفهوم مذاق شریعت و اعتبارسنجی آن، کارکردهای آن در عرصه تشریع جزایی (جرم­انگاری)، شیوه­ی تفسیر موضوعات کیفری و رفع تزاحماتی که ممکن است در این عرصه عارض شود تبیین شده است. https://journals.iau.ir/article_544665.html #مذاق_شریعت #مذاق_شارع #روح_شریعت #معرفی_مقاله #اصول_فقه

❇️ مذاق شریعت و گسترده آن در فقه خلاصه بیانات استاد حسینی فقیه (استاد خارج مشهد) - عرائض بنده فقط طرح مساله است و حرف آخر نیست. - اولین کسی که به این بحث پرداختند آسید جمال عاملی در مفتاح الکرامه ج ۶ . بعدشان در دو سده ی اخیر در فقه به آن پرداختند ولی در کتب اصولی بحث مستقلی ندارد. اول صاحب جواهر سپس ازجمله مرحوم آیات الهی خوئی و امام و حکیم و سبزواری. - مذاق در لغت چشیدن ( از طریق تجربه بدست می آید) و در اصطلاح (که در چند مقاله بصورت محدود به آن پرداختند) یعنی آگاهی از سبک و سیاق شارع در جعل احکام که از راههای متعددی حاصل میشود و فقیه بوسیله آن توانا بر درک و فهم حکم شرعی میشود که چند مولفه دارد ... - در کل فقه کاربرد دارد از جمله ... - دلائل حجیت تمسک به آن : اگر قطع آور (یا اطمینان آور : قطع عرفی) بود که ادله ی حجیت قطع شامل آن میشود. (مرحوم خوئی آنرا بر سائر ادله ی مساله ترجیح دادند) و اگر ظن آور بود اگر قائل به ظن انسدادی بودیم(مثل صاحب قوانین) ، حجت است و الا (ظن انفتاحی) از چند راه ممکن است دلیل آورد : ۱. #استقراء (استنتاج قانونی که شامل بررسی جزئیات است ) ... بیان چند مورد دیگری که از استقراء بدست آمده است :.... ۲. از راه #ادله_تشکیل_حکومت (در عصر غیبت بر فقیه): این بحث اختلافی است. ۳. #حق_الطاعه و حسن احتیاط : شهید صدر مفصل بیان کردند و قاعده قبح عقاب بدون بیان را جاری نمی دانند و می فرمایند احتمال تکلیف، تکلیف آور است. ۴. از باب ظهور ( مذاق شریعت ظهور ساز است در روایت ) ۵. ارتکاز قطعی متشرعه : ۶. روش شارع در جعل احکام و قانون گذاری (تقنین) - کاربرد مذاق : گاهی ابزاری(خودش سند نیست ، برای تفسیر سندی بکار میرود) است گاهی استقلالی (خودش سند است) - راههای وصول به مذاق شارع : ۱. از مجموعه احکام . ۲.از طریق آثار . ۳. از حکم عقل ۴. از صفات شارع ۵. از #قیاس_اولویت عناوین بعدی : در حد اشاره بعلت ضیق وقت جلسه - مصادیق آیت الله حکیم در مستمسک و فقه الصادق - کارآیی مذاق شارع : ۱. کشف از علت حکم ۲.مرجحیت در تعارض : صاحب مهذب الاحکام ج ۱ ۳. مرجحیت در تزاحم برای شناخت اهم از مهم ۴. شناخت موضوع حکم ۵. تقیید اطلاقات ۶. تخصیص عمومات : آیت اراکی مکاسب محرمه ۷. ظهور سازی - اشکالات : ۱. با تعبد گرایی چگونه جور میشود (با توقیفیت خصوصا در عبادات ) ۲. لازم می آید تاسیس فقه جدید ۳. استنباط احکام ضابطه دارد و شما خروج از ضابطه مندی حکم می کنید. ۴. تفاوت آن با اجتهاد به رای چیست ۵. در موارد مذاق شریعت معمولا یک دلیل شناخته شده وجود دارد، پس آن دلیل است نه این. و... پاسخ همه ی اشکالات موجود است. - سه اصطلاح دیگر که به گفته آیت الله ایروانی همان مذاق شریعت است یا به این بر می گردند : ۱. #روح_شریعت ۲. #نقض_غرض ۳. مقاصد شریعت (بنده سومی را قبول ندارم ، از اصطلاح اهل تسنن است ). - تفاوت مذاق شریعت با #قیاس - جایگاه #مناسبت_حکم_و_موضوع با مذاق شریعت پرسش و پاسخ جلسه : از دقیقه ۶۷ به بعد : - این بحث مذاق شریعت بازگشت به #مصالح_مرسله و #استصلاح اهل تسنن ندارد چراکه... - بحث #منطقه_الفراغ ( برای فقیه جواز حکم است در مواردی که شارع خودش حکمی جعل نکرده) را شهید صدر در اباحه ی لااقتضائی مطرح کردند و میتواند به مذاق شارع ارتباط داشته باشد . - در #مقاصد_شریعت (غایات و حکمتهایی که شارع برای بندگان در قواعد و قانون گذاری خود رعایت کرده) اول دسترسی به غایت و غرض میکنیم سپس استخراج حکم. اما در نحن فیه لزوما اینطور نیست + کاربرد مقاصد فقط در استنباط حکم است. خلاصه نویسی تا دقیقه ۸۲ انجام شد. جهت استماع تمام صوت 👇 https://eitaa.com/Moghaddemat/2311 #مذاق_شریعت #مذاق_شارع #روح_شریعت #اصول_فقه #مهم

«روش‌شناسی کشف مذاق شارع» کرسی علمی ترویجی ۱۸ بهمن ۱۴۰۱ با سخنرانی استاد واسطی و نقد.... عناوینی مثل روح شریعت یا مذاق شارع در فقه ما زیاد به کار می‌رود و به آن استناد می‌شود. با این وجود در کتاب اصول فقه عنوان مستقلی برای بحث مذاق شارع و ارائه مبانی آن ذکر نشده است. البته در #کتاب_الفائق گفت‌وگوهایی پیرامون مذاق شارع صورت گرفته است. کاری که در این مقاله تلاش شده انجام شود این است که چگونه مذاق شارع را اکتشاف کنیم. در پیشینه این بحث غیر از کتاب الفائق، یک کتاب مفصل و چند مقاله نگارش شده است. فرضیه ما این است که مذاق شارع را از باب تراکم قرائن منجر به ظن اطمینانی پیگیری می‌کنیم و مبنای اهل سنت مورد نظر ما نیست که آن را دلیل مستقل در نظر می‌گیرند. در این مسیر فرضیه ما این است که باید چهار مرحله طی شود؛ یکی اینکه موضوعی که می‌خواهیم حکمش را به دست بیاوریم به اشباه و نظائرش ارجاع داده شود، البته نباید منجر به قیاس شود. دوم اینکه موضوع به آیات الاحکام و قواعد فقهی ارجاع شود و تک تک آیات و قواعد مرتبط با آن موضوع بررسی شود و میزان تناسب به دست بیاید. سوم باید موضوع به مقاصد شریعت و اهداف دین عرضه شود و همچنین به مصالح و مفاسد ارجاع شود، آن هم بر مبنای شیعی. چهارمین مورد هم عرضه به اولویات است یعنی آن چیزهایی که در شریعت اولویت‌دار هستند. پاسخ به یک پرسش فقهی با استفاده از مذاق شارع : .... در ادامه این نشست دکتر محمود حکمت‌نیا و حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی به عنوان ناقد سخنرانی کردند.... http://iict.ac.ir/share #روش_شناسی_اجتهاد #مذاق_شریعت #روح_شریعت

ادامه خلاصه بیانات آیت الله شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی در نقد و بررسی نظریه مقاصد شریعت 🔵 بخش دوم : نتائج و آثار مقاصد الشریعه : 🔸 مقاصد را فوق ادله اربعه قرار دادند (یعنی حاکم بر آنها قرار داده) نه در عرض آن. برداشت من این است که میخواند شریعت را خودشان مهندسی کنند. با مقاصد دیگر آیه محکمی در قرآن نداریم ، هیچ حکم ثابتی نداریم حتی وجوب نماز. 🔹دایره مقاصد را از شریعت به تفسیر قرآن کشاندند : انا له لحافظون یعنی کلیات را حفظ میکنیم نه احکام جزئی ! 🔺بحث تاثیر زمان و مکان در اجتهاد (نظریه #مقتضیات_زمان_و_مکان ابداعی مرحوم امام ) ربطی به مقاصد ندارد. آن بحث در یک ضابطه مشخصی است. 🔸 اگر امروز توفیق رسیدن خدمت امام زمان بود و از حضرت درباره مقاصد سوال میشد ، صدها برابر آن چیزی که امام صادق در برخورد با ابوحنیفه درباره قیاس داشتند ، برخورد می کردند. 🔵بخش سوم : قاعده ترابط 🔸 اساس نظریه مقاصد الشریعه روی این قاعده است که از اول فقه تا آخر فقه بین تمام احکام ترابط وجود دارد . تمام احکام مثل دانه های تسبیح اند که نخ آن مقاصد است. 🔹این قاعده از کجا آمد؟ برخی احکام بر اساس تسهیل است و برخی عقوبت و برخی یسر و برخی مشقت . هیچ دلیلی بر قاعده ترابط نداریم. 🔵 بخش چهارم :مقاصد را کجا بدست می آورند : قرآن ، سنت ، استقراء #استقراء یعنی ده آیه ، بیست آیه را کنار هم بگذاریم تا یکی از مقاصد شریعت بدست بیاد. ۵۰ تا ، ۱۰۰ تا روایت . کثیری از آنها میگویند قطع به مقصد میخواهد ، برخی میگویند ظن کافی است. غزالی می گوید مقاصد را یا باید قرآن معین کند یا سنت یا اجماع اما از زمان بخصوص شاطبی به بعد می گویند عقل هم بیاید مقاصد را معین کند. مهمترین راه آنها استقراء است. اینها در مسائل مستحدثه گیر کردند، ۶۰ هزار روایتی که ما از امام باقر و امام صادق دادیم را ندارند ، با #قیاس و #استحسان نمی توانند درست کنند ،پناه آوردند به مقاصد . 🔹 گاهی اوقات به جای مقاصد الشریعه، #مصالح_مرسله می گویند و مصالح را سه قسم می کنند : معتبره، غیر معتبره، مرسله و رها (که خدا درباره ی این مصالح اظهار نظر نکرده). باقی اشکالات مقاصد در شب آینده گفته خواهد شد. 🔸تقریبا ۵۰ سال است که هر ساله علمای اهل تسنن حدود ۲۰ جلد کتاب و رساله ها و پایان نامه های دانشگاهی درباره مقاصد می نویسند ولی متاسفانه یک کتاب در رد اینها ما ننوشتیم. باید حوزه های ما آنها را نقد کنند. 🔵 بخش پنجم :بیانات استاد معظم آشیخ محمد حسن ربانی بیرجندی: دقیقه ۶۷ در این جلسه استاد در مقام ناقد مقاصد بودند ، لازم است کسی بیاید در مقام بیان آن ؛ #کتاب_تجدید_علم_اصول_فقه نوشتم و در آن بیست موضوع جدید که نیاز داریم را مطرح کردم یکی از آنها مقاصد شریعت است. در مقاصد دو نگاه است : ۱. بر همه چیز هیمنه دارد ۲.اما نگاه خیلی از فقهای اهل تسنن کنونی برای برون رفت از مسائل مستحدثه است (نه حاکم بر ادله). لازم است در اصول درباره مقاصد موضوع شناسی کنیم. چه اشکال دارد در مصادیق خاص از مقاصد استفاده کنیم و حدودش را مشخص کنیم. #صدها_فرع میتوانم مثال بزنم که فقهای ما انجام داده اند. عباراتی داریم که به مقاصد نزدیک است : اولین بار ابن ادریس #اصول_مذهب را به کار برد ، بعد در #کتاب_المناهل سید محمد مجاهد به استقراء اشاره کردند. شهید ثانی تعبیر به #قواعدکلی می کنند. صاحب جواهر تعبیر به #مذاق_شریعت ، مرحوم امام تعبیر به #روح_شریعت . #اجتهادکبروی را مرحوم آیت الله فاضل می گفتند یعنی منظومه فقه در ذهن تان باشد . مخالفت با اجماع با کمک مقاصد شریعت اشکالی ندارد. نقد مقاصد را باید کسیکه در تراز ابن عاشور است بنویسد مثل استاد فاضل. مثالها و توضیحات استاد در خلاصه نیامده است هرچند به فهم فرمایشات کمک می کند. جهت استماع تمام صوت 👇 https://eitaa.com/ircmashhad/492 #اصول_فقه #مقاصد_شریعت

استاد محمد سند (استاد حوزه علمیه نجف) بیان فرمودند: مکاسب ظاهرش فقه فردی، ولی تار و پودش فقه اجتماعی است/ می‌توانیم از فقه سنتی تبویب جدیدی ارائه دهیم/ سه مکتب تولید فقه نظامات سه مکتب تولید فقه نظامات : بحثی به نام #اصول_قانون داریم. اصول قانون با تعریف مختصر در مقابل #فقه_مقاصد و #روح_شریعت است یعنی سه مکتب برای فقه نظامات به معنای اعم داریم. این اصول قانون یک فقه منظومه دارد، یک فقه نظام دارد، یک فقه جمعی دارد. چطور می‌گوییم دین برای همه بسترها و دوران‌ها پوشش دارد، باید روشن کنیم ضابطه این مسئله چیست. فقه مقاصد خوب است ولی یکی از اشکالاتش این است که ضابطه‌مند نیست. روح شریعت هم خوب است ولی آن هم ضابطه‌مند نیست اما اصول قانونی ضابطه‌مند است. به طور مثال فرض کنید بین قانون اساسی با قانون پارلمانی، بین قانون پارلمانی با قانون وزارتخانه‌ها چه نسبت و ارتباطی برقرار است؟ دیباچه قانون اساسی با قانون اساسی چه ارتباطی دارد؟ قانون پارلمانی با قانون وزارتخانه چه ارتباطی دارد؟ این ارتباطات را باید کشف کرد. این بحث اصول قانون در اصول و فقه است. در اصل یک روش منطقی است یعنی همیشه فرمول‌های بالا سیطره دارند و از این‌ها قوانین بعدی تولید می‌شود. این اصول قانون از ده قرن علمای شیعه تغذیه می‌شود و از مبادی احکام سرچشمه می‌گیرد. جهت مطالعه فرمایشات استاد به اینجا مراجعه فرمائید. --------------- به گفته ی یکی از شاگردان استاد مددی، این مقدار از بحث اصول قانون که ذکرشده، اجمال دارد ولی احتمالا مرادشان همان بحث #روح_قانونی استاد مددی است و ظاهرا ایشان شاگرد استاد مددی هم بوده اند.

💢کرامت انسان؛ دیدگاه عمیق آیت‌الله سیستانی ✍️استاد محمد عندلیب همدانی برخی از صاحب نظران محترم حوزوی بر اساس دغدغه‌هایی که اصل آن را درک می‌کنم، تصریح فرموده‌اند که ما قاعده‌ای به نام کرامت انسان نداریم. من این بحث را مفصلا و با مستندات قرآنی و روایی مطرح کرده‌ام و اینجا فقط به نظر آیت‌الله سیستانی اشاره می‌کنم که ایشان کرامت انسان را روح شریعت می‌دانند و حتی آن را مثل عدالت محک رد یا قبول روایات می‌شمرند. 📚ر،ک: تقریرات خبر واحد، ص ۲۵ و تقریرات تعادل و تراجیح ، ص ۴۸۱. 📝 بخوانید: پاسخ به مناقشاتی نسبت به کرامت ذاتی انسان: http://ijtihadnet.ir/?p=71785 🆔 https://eitaa.com/ijtihad #روح_شریعت