@yekaye

🔹لَقَدْ حَقَّ ... لام ابتدای کلام، لام قسم (یا به تعبیر دقیقتر، لام جواب قسم) است که برای تاکید می‌آید، یعنی «سوگند می‌خورم که حتما آن گفته در مورد بیشتر آنان محقق شده...» 📚 (إعراب القرآن الكريم، ج3، ص88). 🔹حَقَّ قبلا اشاره شد که اصل ماده «حقق» را محکم کردن شیء، و یا ثبات و استقرار داشتن و مطابقت و موافقت داشتن با یک امر ثابت و مستقر دانسته‌اند، چنانکه به محور و پاشنه درب که درب با تکیه بر آن و بر مدار آن حرکت می‌کند «حقّ»‌ می‌گویند. 🔖جلسه۳۱۱ http://yekaye.ir/al-hajj-22-6/ @yekaye

🔹«فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ» ▪️حرف «فـ» را غالبا فاء تعلیل دانسته‌اند: «آن گفته در مورد بیشتر آنان محقق شده است، «بدین جهت که» آنان ایمان نمی‌آورند» 📚(مثلا: إعراب القرآن الكريم، ج3، ص88). ▪️اما برخی بشدت با این نظر مخالفت کرده و آن را «فاء تفریع» دانسته‌اند «آن گفته در مورد بیشتر آنان محقق شده است، «پس» آنان ایمان نمی‌آورند» 📚(المیزان، ج17، ص64) ♦️اما به نظر می‌رسد با توجه به قاعده امکان استفاده از یک لفظ در معنا، هر دو معنا در دو فضای مختلف می‌تواند درست باشد؛ و قبول یکی مستلزم رد دیگری نیست. ▪️در تدبر1 که در ادامه خواهد آمد، ▫️بندهای الف و ج بر اساس «ف» تفریع است و ▫️بند ب بر اساس «ف» تعلیل. @yekaye

☀️1) در جلسه 751 (آیه4)‌ در حدیث1 روایتی از امام صادق ع گذشت. 🔖 https://eitaa.com/yekaye/993 در ادامه آن روایت آمده است: «قطعا آن گفته در مورد بیشتر آنان محقق شد» یعنی عذاب بر آنان نازل شد. 📚تفسير القمي، ج2، ص211 قَالَ الصَّادِقُ ع [لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ] عَلى أَكْثَرِهِمْ يعني نزل به العذاب ✅ ادامه روایت ذیل آیه بعد خواهد آمد، ان‌شاءالله. @yekaye

☀️2) ذیل آیه قبل حدیثی از امام صادق ع گذشت: 🔖 https://eitaa.com/yekaye/1040 در ادامه آن روایت در تاویل این آیه آمده است: «قطعا محقق شده است آن گفته در مورد بیشترشان» از آن کسانی که به ولایت امیرالمومنین ع و امامان پس از ایشان اقرار نمی‌کنند «که آنان ایمان نمی‌آورند» به امامت امیرالمومنین ع و جانشینان پس از وی؛ ... 📚الكافي، ج1، ص432؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص476 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع ... «لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلى أَكْثَرِهِمْ» مِمَّنْ لَا يُقِرُّونَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ «فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ» بِإِمَامَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ بَعْدِهِ ... ✅ادامه روایت ذیل آیه بعد خواهد آمد، ان‌شاءالله. 🔖https://eitaa.com/yekaye/1088 @yekaye

☀️ 3) اباصلت حکایت می‌کند که یکبار مامون در مجلس امام رضا ع سوالاتی پرسید. از جمله اینکه گفت: منظور خداوند عز و جل از اینکه می‌فرماید «و اگر پروردگار تو مىخواست، قطعاً هر كه در زمين است همه آنها يكسر ايمان مىآوردند. پس آيا تو مردم را ناگزير مىكنى كه ایمان بیاورند؛ و هیچکس را نرسد که ایمان آورد مگر به اذن خدا» (یونس/99-100) چیست؟ امام رضا ع فرمود: پدرم امام کاظم از پدرشان امام صادق ع از پدرشان امام باقر ع از پدرشان امام سجاد از پدرشان امام حسن ع از پدرشان امام علی ع روایت کرده‌اند که: مسلمانان به رسول الله ص گفتند ای کاش مردمی را که بر آنان قدرت می‌یابی به اسلام آوردن مجبور کنی تا جمعیتمان زیاد شود و بر دشمن قوی شویم. رسول الله ص فرمود: من حاضر نیستم در پیشگاه خداوند با بدعتی حاضر شوم که در آن زمینه سخنی به من گفته نشده است؛ و «من از متکلفین نیستم [= از كسانى نيستم كه چيزى از خود بسازم و به خدا نسبت دهم]» (ص/86). پس خداوند بر او را نازل فرمود که: ای محمد! «و اگر پروردگار تو مىخواست، قطعاً هر كه در زمين است ايمان مىآوردند همه آنها يكسر» بناچار و با اجبار در دنیا؛ همان گونه که ایمان می‌آورند هنگام دیدن [مرگ] و هنگام دیدن شدت‌های در آخرت. و اگر با آنان چنین می‌کردم دیگر از جانب من سزاوار پاداش و ستودن نبودند؛ ولکن من از آنان می‌خواهم که با اختیار و بدون اجبار ایمان آورند تا از جانب من سزاوار نزدیک شدن و کرامت و سرای جاودان در بهشت جاوید شوند «پس آيا تو مردم را ناگزير مىكنى كه ایمان بیاورند» اما اینکه فرمود «و هیچکس را نرسد که ایمان آورد مگر به اذن خدا» این به نحو حرام کردن ایمان بر آنان نیست بلکه بدان معناست که چنین نیست که کسی ایمان آورده باشد مگر اینکه خدا اذن داده باشد؛ و اذن او، امر کردن اوست هرکس را به ایمان مادامی که حالت تکلیف و تعبد [از رغبت خودش] برقرار هست، و ناچار کردن اوست به ایمان هنگامی که تکلیف و تعبد مطرح نیست.[مثلا با دیدن یک خواب] مامون گفت: گِرِهی را بر من گشودی خداوند برایت گشایش حاصل کند. 📚عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج1، ص135؛ التوحيد (للصدوق)، ص342؛ الإحتجاج (للطبرسي)، ج2، ص413 حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ الْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ أَبِي الصَّلْتِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ: سَأَلَ الْمَأْمُونُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى ... ثُمَّ قَالَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا مَعْنَى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ «وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»؟ فَقَالَ الرِّضَا ع حَدَّثَنِي أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ: إِنَّ الْمُسْلِمِينَ قَالُوا لِرَسُولِ اللَّهِ ص لَوْ أَكْرَهْتَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَدَرْتَ عَلَيْهِ مِنَ النَّاسِ عَلَى الْإِسْلَامِ لَكَثُرَ عَدَدُنَا وَ قَوِينَا عَلَى عَدُوِّنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا كُنْتُ لِأَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِبِدْعَةٍ لَمْ يُحْدِثْ إِلَيَّ فِيهَا شَيْئاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهِ يَا مُحَمَّدُ «وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً» عَلَى سَبِيلِ الْإِلْجَاءِ وَ الِاضْطِرَارِ فِي الدُّنْيَا كَمَا يُؤْمِنُونَ عِنْدَ الْمُعَايَنَةِ وَ رُؤْيَةِ الْبَأْسِ فِي الْآخِرَةِ وَ لَوْ فَعَلْتُ ذَلِكَ بِهِمْ لَمْ يَسْتَحِقُّوا مِنِّي ثَوَاباً وَ لَا مَدْحاً لَكِنِّي أُرِيدُ مِنْهُمْ أَنْ يُؤْمِنُوا مُخْتَارِينَ غَيْرَ مُضْطَرِّينَ لِيَسْتَحِقُّوا مِنِّيَ الزُّلْفَى وَ الْكَرَامَةَ وَ دَوَامَ الْخُلُودِ فِي جَنَّةِ الْخُلْدِ أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ وَ أَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَى وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ فَلَيْسَ ذَلِكَ عَلَى سَبِيلِ تَحْرِيمِ الْإِيمَانِ عَلَيْهَا وَ لَكِنْ عَلَى مَعْنَى أَنَّهَا مَا كَانَتْ لِتُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ إِذْنُهُ أَمْرُهُ لَهَا بِالْإِيمَانِ مَا كَانَتْ مُكَلَّفَةً مُتَعَبِّدَةً وَ أَلْجَأَهُ إِيَّاهَا إِلَى الْإِيمَانِ عِنْدَ زَوَالِ التَّكْلِيفِ وَ التبعد [التَّعَبُّدِ] عَنْهَا. فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَرَّجْتَ عَنِّي يَا أَبَا الْحَسَنِ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْك. ... @yekaye

. 1⃣ «لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلى أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ» منظور از آن «گفته‌ای که در مورد بیشتر آنان محقق شده است» چیست؟ 🍃الف. این گفته (قول) همان است که در جای دیگر به عنوان «کلمة ‌ربک» از آن یاد شده است «إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ» (يونس/96) ▪️و این همان وعده عذابی است (حدیث1 https://eitaa.com/yekaye/1058) که خداوند هم در ابتدای آفرینش انسان از آن سخن گفت 🔹«فَالْحَقُّ وَ الْحَقَّ أَقُولُ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكَ وَ مِمَّنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ» (ص/84-85) و هم در پایان کار در جهنم هم از قول جهنمیان بر آن تاکید کرد 🔹«وَ لكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذابِ عَلَى الْكافِرِينَ قِيلَ ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ:» (زمر/72) و «فَحَقَّ عَلَيْنا قَوْلُ رَبِّنا إِنَّا لَذائِقُونَ» (صافات/31) 📚(الميزان، ج17، ص64؛ مجمع‌البیان، ج8، ص651؛ البحر المحيط، ج9، ص50) ▪️و البته این مطلب (قطعی شدن عذاب خدا به عنوان «حق علیهم القول») در آیات دیگری هم آمده است: 🔹« قالَ الَّذينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنا هؤُلاءِ الَّذينَ أَغْوَيْنا ...: و آن کسانی که آن گفته بر آنان محقق شده بود گفتند پروردگارا اینان کسانی‌اند که گمراه کردیم ...» (قصص/63) 🔹«وَ قَيَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ ما بَيْنَ أَيْديهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ في أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ كانُوا خاسِرينَ: و براى آنان همنشینانی قرار دادیم، و آنچه پیش روی ايشان و آنچه در پى آنان بود در نظرشان زيبا جلوه دادند و در ميان امّتهايى از جنّ و انس كه پيش از آنان روزگار به سر برده بودند، آن گفته بر ايشان محقق شد، چرا كه آنها زيانكاران بودند» (فصلت/25) 🔹«أُولئِكَ الَّذينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ في أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ كانُوا خاسِرينَ: آنان کسانی‌اند که در ميان امّتهايى از جنّ و انس كه پيش از آنان روزگار به سر برده بودند، آن گفته بر ايشان محقق شد، چرا كه آنها زيانكاران بودند» (احقاف/18) ▪️و ظاهرا منحصر به عذاب اخروی نیست بلکه عذاب دنیوی را هم شامل می‌شود؛ مثلا: 🔹«وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفيها فَفَسَقُوا فيها فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْميراً» (اسراء/16) 🍃ب. ممکن است منظور همان جمله بعدی آیه (فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ: که آنان ایمان نمی‌آورند) باشد که خداوند قبلا به فرشتگان خبر داده باشد که آنان ایمان نخواهند آورد و این سخن بر آنان محقق شد. 📚(مجمع‌البیان، ج8، ص651) یعنی «ف» فاء تعلیل باشد: این سخن بر آنان محقق شد چون آنان ایمان نیاوردند. 🍃ج. چه‌بسا منظور همان سخن توحید و معارفی است که پیامبران الهی آوردند؛ و خداوند می‌فرماید: [صحت] آن سخنان با برهان‌های متقن بر آنان محقق شد، اما باز هم اکثر اینان ایمان نمی‌آورند. 📚(البحر المحيط، ج9، ص50) 🍃د. ... @yekaye

. 2⃣ «فَهُمْ غافِلُونَ لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلى أَكْثَرِهِمْ» اكثر مردم غافل، به حقّ گرايش ندارند. 📚(تفسير نور، ج9، ص523) @yekaye

. 3⃣ «أَكْثَرِهِمْ ... لا يُؤْمِنُونَ» مخالفت اكثريّت، نبايد مبلّغ و رهبر را دلسرد كند. 📚(تفسير نور، ج9، ص523) @yekaye