.
9️⃣2️⃣ «وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتاً فَكَرِهْتُمُوهُ»
📜حکایاتی درباره غیبت
🔥الف. میمون بن شاة بر حسن بصری فخر میفروخت و میگفت من کسی را دیدهام که تو ندیدهای. و داستانش این بود که میگفت: من خواب بودم که یک مردار زنگی سراغم آمد و گفت: ای بنده خدا: [از این گوشت] بخور؟
گفتم: چون غیبت فلانی را نزد تو کردند.
گفتم: به خدا سوگند درباره وی نه سخن نیی گفتم و نه سخن بدی.
گفت: لیکن غیبت را گوش کردی و رضایت دادی [= اعتراضی نکردی].
و میمون بن شاة بعد از آن جریان دیگر اجازه نمیداد کسی نزدش غیبتی بکند.
📚مجمع البیان، ج9، ص206
🔥ب. شخصی به ابن سیرین گفت: غیبتت را کردم. حلالم کن.
گفت: خوش ندارم چیزی را که خدا حرام کرده حلال کنم!!!
✅تبصره:
این حکایت از باب این است که غیبت کردن عادی نشود؛ وگرنه اگر کسی واقعا حلالیت بطلبد و بنایش بر این باشد دیگر غیبت کند توصیه این است که او را ببخشیم.
🔥ج. به حسن بصری خبر دادند که فلانی غیبتت را کرده است. پس هدیهای برای او فرستاد.
وی گفت: من طلبی از تو نداشتم.
گفت: به من خبر دادند که تو حسناتت را برایم فرستادی. خواستم جبران کنم!
📚إرشاد القلوب (للدیلمی)، ج1، ص116
@yekaye
#حجرات_12
.
0️⃣3️⃣ «وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ»
▪️تعبیر «و اتقوا الله» را میتوان عطف به «اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ» دانست
📚المیزان، ج18، ص325
که در این صورت این فراز پایانی ناظر به کل آیه خواهد شد (که در تدبر۳۹ در این باره نکاتی بیان خواهد شد)
▪️اما یک تحلیل دیگر این است که عطف بر جمله محذوفی باشد که عبارت «فکرهتموه» (و فراز «وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یأْكُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیتاً فَكَرِهْتُمُوهُ») بر آن محذوف دلالت دارد.
یعنی تقدیر کلام این طور بوده که: شما از خوردن گوشت برادر مردهتان کراهت دارید، پس همان طور که از آن کراهت دارید، از غیبت کردن او هم کراهت داشته باشید و تقوا پیشه کنید؛ و این سبک در قرآن شواهد دیگری هم دارد؛ مثلا در آیه «أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَك» (انشرح/۱-۲) کلمه «و شرحنا» در تقدیر بوده است و اصل کلام چنین بوده: آیا ما سینه تو را گشاد نکردیم. [گشاد کردیم] و بار تو را از دوش تو برداشتیم.
📚مجمع البیان، ج9، ص206
@yekaye
#حجرات_12
.
1️⃣3️⃣ «وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ»
تعبیر «تقوا» در قرآن هم برای پیشگیری از وقوع در گناه به کار میرود و هم برای درمان گناه؛ و هر دو معنا در اینجا میتواند مصداق داشته باشد؛
بویژه بر این اساس که توبه خدا نسبت به بنده دو گونه است: «توبه قبل از توبه بنده» (که خداوند با عطف توجه خویش به بنده موجبات توبه او را فراهم میآورد) و «توبه بعد از توبه بنده» (که خداوند توبه بنده را میپذیرد).
این دو معنا چنین است:
🌥الف. تقوا به معنای اجتناب از گناهی باشد که اینها مرتکب شدهاند؛ و آنگاه این تقوا همان توصیه به توبه است که در ادامه فرمود «خداوند تواب رحیم است» و در این حالت، مقصود از توبهپذیر بودن خداوند، قبول توبه بعد از عمل است؛ یعنی حال که مرتکب این گناه شدید توبه کنید که خداوند توبهپذیر است و توبه شما را میپذیرد (المیزان، ج18، ص325).
🌤ب. تقوا به معنای اجتناب و خودنگهداری از وقوع در گناه باشد؛ که در این صورت مقصود از تواب بودن خداوند، نه معنای اصطلاحی توبه، بلکه معنای لغوی آن خواهد بود؛ یعنی تقوا پیشه کنید و بدانید که خداوند بسیار به بندگان متقین خود با وجهه هدایتگریاش رجوع [= توبه، بازگشت] میکند و آنان را از وقوع در مهالک بازمیدارد. (المیزان، ج18، ص325 ).
@yekaye
#حجرات_12
.
5️⃣3️⃣ «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ ... وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً»
همانگونه كه آیه نهم این سوره، برای امنیت و حفظ جان مردم، همه مسلمانان را مسئول مبارزه با یاغی و تجاوزگر دانست، این آیه نیز برای حفظ آبروی مردم؛ سوءظن، تجسّس و غیبت را حرام كرده است
📚تفسیر نور، ج9، ص188
@yekaye
#حجرات_12
.
6️⃣3️⃣ «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ»
ایمان، تعهّدآور است؛ یعنی
[کسی که ادعای ایمان دارد]
باید از یكسری افكار و اعمال (سوءظن و تجسّس و غیبت) دوری نماید
و در مجموع تقوا پیشه کند (تقوا یعنی خودنگهداری)
و اگر هم در جایی مرتکب گناه شد هرچه سریعتر توبه کند.
@yekaye
#حجرات_12
.
7️⃣3️⃣ «لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتاً فَكَرِهْتُمُوهُ»
چون در تمثیل «خوردن گوشت برادر مرده» تعلیلی که برای «غیبت» هست عینا برای «تجسس» هم صدق میکند (و تفاوت این دو تنها در این است که غیبت اظهار عیب کسی برای دیگران ویا از راه نقل دیگران به ظهور درآوردن آن عیب است؛ ولی تجسس درصدد عیب دیگران برآمدن از طریق بررسی احوال و آثار شخص است)، بعید نیست که این جمله تعلیلی برای هر دو مطلب (غیبت و تجسس) باشد
📚المیزان، ج18، ص325
@yekaye
#حجرات_12
.
8️⃣3️⃣ «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ»
ترتیب اینها
(ابتدا اجتناب از ظن سپس نهی از تجسس سپس نهی از غیبت و نهایتا توصیه به تقوا و توبه)
و
تفاوتی که در این تعابیر هست
(در خصوص ظن و گمان، هرگونه ظنی را نهی نکرد -به پرهیز از کثیری از ظن توصیه کرد و برخی از ظنون را گناه خواند-، در مورد تجسس به طور مطلق نهی کرد؛ و در مورد غیبت، نهتنها به طور مطلق نهی کرد بلکه با تمثیل خوردن از گوشت برادر مرده، شدت این نهی را بسیار تقویت نمود؛ و در پایان توصیه به تقوا را باز مطلق آورد)
حاوی چه نکاتی میتواند باشد؟
🌴الف. برای جلوگیری از غیبت باید زمینه های غیبت را مسدود كرد. راه ورود به غیبت، اوّل سوء ظن و سپس پیگیری و تجسّس است، لذا قرآن به همان ترتیب نهی كرده است
(تفسیر نور، ج9، ص189).
🌴ب. به نظر میرسد اینها به ترتیب زمینهساز همدیگرند؛ یعنی:
سوء ظن بسیاری از اوقات زمینه آن میشود که انسان اقدام به تجسس نماید؛
تجسس و دانستن عیوب دیگران، انسان را به برملا کردن آن عیوب سوق میدهد.
از این رو، نهیها پشت هم معنای خاصی دارند. گویی میفرماید:
در مورد مومنان مبتنی بر گمانهزنی چیزی نگویید؛
بعدش هم این طور نباشد که به بهانه اینکه میخواهیم از گمان دربیاییم و یقین کنیم به تجسس اقدام کنید؛
اگر هم به هر طریقی (ولو بدون تجسس) بر عیبی از عیوب آنان مطلع شدید آن را افشا نکنید.
به تعبیر دیگر،
اول از سخن گفتن بدون علم نهی کرد؛ سپس از دنبال کردن و طلب علم در این زمینهها و در مرحله آخر هم از بیان آنچه در این زمینهها بدان علم پیدا کردیم (مفاتيح الغيب، ج28، ص111 )؛
و چیزی که موجب میشود انسان بر همه اینها فایق آيد تقوا و خودنگهداری است؛ که توبهپذیر بودن خدا هم مواردی که از این خودمراقبتی دررفت جبران میکند.
🌴ج. هرچه جلو میرویم قبح عمل بیشتر میشود:
خود گمان به خودی خود بد نیست، بویژه که اساس گمانها خود بر دو نوعند: حسن ظن و سوء ظن؛ و حسن ظن در بسیاری از موارد پسندیده است؛ اما در مجموع تکیه بر حدس و گمان خوب نیست (تفصیل بحث در تدبر ۳ گذشت).
اما تجسس از اموری است که اصل بر بد بودن آن است، اما بدیش بیشتر جنبه شخصی دارد؛ یعنی تجسس صرفا سوءظن و بیاعتمادی انسان به دیگران را تقویت میکند و اگر کسی صرفا تجسس کند ولی افشا نکند آثار اجتماعی چندانی بر کارش مترتب نیست.
اما غیبت نهتنها اصل بر بد بودنش است، بلکه آثار اجتماعی بسیار بد و مخربی هم دارد.
🌴د. ظن یک عمل غالبا غیرارادی است؛ و نهی از ظن، در واقع نهی از ترتب آثار بر ظن است (حدیث۵)؛
اما تجسس و غیبت هردو اعمالی ارادی هستند و لذا بد بودنشان بیش از ظن است. در میان این دو نیز، تجسس در بسیاری از اوقات از خصلتهای عادیای همچون کنجکاوی و ... ریشه میگیرد؛ اما انگیزههایی که موجب صدور غیبت میشود بسیار پیچیدهتر از انگیزههای تجسس میباشند و ناشی از رذایل متعددی در عمق وجود آدمی است (تدبر۱۸).
ه. ...
@yekaye
#حجرات_12
.
9️⃣3️⃣ «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ ... وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ ... وَ مَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ ... وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً ... وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ»
در تدبر ۳۰ بیان شد که برداشت اولیه از این آیه این است که توصیه به #تقوا ناظر به فراز آخر باشد (مجمع البیان، ج9، ص206 )؛
اما این تنها برداشت ممکن نیست، بلکه توصیه به تقوا در این آیه میتواند ناظر به تمام فرازهای آیه، و حتی آيه قبل باشد؛
اگر چنین باشد، آنگاه:
نهتنها:
🔥پرهیز از #ظن و #بدگمانی به این و آن، و
🔥پرهیز از #تجسس کردن در کارهای دیگران، و
🔥پرهیز از #غیبت کردن،
بلکه:
🔥پرهیز از #مسخره_کردن، و
🔥پرهیز از #عیبجویی، و
🔥پرهیز از همدیگر را با #القاب_زشت صدا کردن،
همگی از مصادیق #تقواورزیدن است؛
و اگر کسی خلاف آن مرتکب شد باید #توبه کند.
📝تاملی با خویش
🤔آیا ما تقوا را صرفا جانماز آب کشیدن میدانیم؟ یا اموری همچون مسخره کردن، عیبجویی، لقب زشت گذاشتن، بدگمانی و تجسس و غیبت را هم در زمره بیتقوایی میشمریم؟
🤔چقدر در مقام تشخیص تقوا در دیگران این ضوابط را جدی می گیریم؟!
در مورد خودمان چطور: تقوا یعنی مراقبت از خویش در پیشگاه الهی،
🤔چه اندازه مراقبت میکنیم که سخنمان طوری نباشد که کسی را برنجاند؟!
🤔چقدر حواسمان هست که به دیگران بدگمان نشویم؟!
🤔اگر بدگمان شدیم تجسس نکنیم؟!
🤔و اگر هم احیانا از عیب کسی مطلع شدیم آن را نزد دیگران مطرح نکنیم؟!
🤔آیا واقعا ما اهل تقوا هستیم؟! و
😥آیا نمیخواهیم از این رویهای که داشتهایم (چه در مقام قضاوت درباره دیگران، و چه در مورد خود) توبه کنیم؟!
@yekaye
#حجرات_12