#ادامه‌ی_آموزش_عروض
امیدوارم کثرت مطالب شما را مکدر نکند زیرا این‌ها فقط مروری بود بر آنچه را که مفصل به هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت.
لذا با مرور کلی که نیازمند پیش آگاهی شما عزیزان است با مفاهیم آشنا شوید تا مباحث بعدی را بهتر دریابید.
تا اینجا با مختصری از مبانی و قالب‌های پرکاربرد آشنا شدید البته دیگر قالب‌ها را پس از آموزش عروض آشنا خواهید شد.
#نکته‌ی_مهم :
بهترین و شیرین‌ترین راه برای یادگیری وزنِ شعر، خواندنِ شعر است. پس تا می‌توانید شعر بخوانید و تلاش کنید همراه با شعر خواندن به وزن شعر نیز فکر کنید. در اینجا درست خواندنِ شعر مهم‌ترین اصل است.
بسیار مفیدتر خواهد بود اگر شعرها را بلند بلند بخوانید تا علاوه بر چشم و ذهن‌تان، گوش‌تان نیز با عروض و قافیه و وزن شعر، به صورت سماعی خو بگیرد.
همچنین تلاش کنید هر شعر را بر اساس همان ریتم و وزن، برای خودتان بخوانید.
نکاتی کلیدی راجع به تقطیع را عرض می‌کنم.
ابتدا توجه داشته باشید مهم خوانش درست شما از شعر است تا بتوانید درست تقطیع کنید.
یعنی آنطور که خوانده می‌شود، نه نگارش معمول شعر؛ که اصطلاحاً : #خط_عروضی نامیده می‌شود.
همچنین یک قاعده‌ی کلی راجع به #نون_ساکن
هرگاه قبل از #نون_ساکن هجای بلند (آ ـ ایـ ـ او) باشد (ن) از تقطیع ساقط است، مانند:
مصوت بلند ( آ ) جان ـ خزان
مصوت بلند ( او ) خون ـ جنون
مصوت بلند (ایـ ) این ـ دین
توجه داشته باشید که این قاعده در حروف ساکن دیگر لحاظ نمی‌شود.
قاعده‌ی دیگر این‌که بنا بر ضرورت که در ادامه با (اختیارات شاعری) و (اضطرارات شاعری) آشنا خواهید شد بعضاً مصوت کوتاه را بلند تلفظ می‌کنیم مانند مصوت کوتاه (ز) در مصراع زیر، واژه‌ی #روز
من از روز ِ ازل دیوانه بودم
مَ/نز/رو/زِ/ = مفاعیلن
ا/زَل/دی/وا/ = مفاعیلن
نِ/بو/دم/ = فعولن
#تمرین 1 :
✅ ابیات ذیل را تقطیع فرمایید.
هر دم از عمر ، می‌رود نفسی
چون نگه می‌کنم نمانده بسی
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
تا کی غم دل گفتنم در خانه با دیوارها
خواهم زد از بی‌طاقتی فریاد در بازارها
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
پس از تقطیع ابیات فوق، تقطیع‌تان را با نمونه‌های ذیل تطبیق کنید تا متوجه اشکالات احتمالی خود شوید. 👇
آموزش عروض وقافیه
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ پاسخ تقطیع ابیات فوق👇
هر دم از عمر ، می‌رود نفسی
چون نگه می‌کنم نمانده بسی
هر /د/مز/عم/ر/می/ر/ود/ن/ف/سی
- ن - -/ن - ن - / ن ن -
چن/ن/گه/می/ک/نم/ن/مان/د/ب/سی
- ن - - / ن - ن -/ ن ن -
فاعِلاتُن مَفاعِلُن فَعِلُن
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
تا کی غم دل گفتنم در خانه با دیوارها
خواهم زد از بی‌طاقتی فریاد در بازارها
تا/کی/غ/م/دل/گف/ت/نم/در/خا/ن/با/دی/وا/ر/ها
- - ن - / - - ن - /- - ن - / - - ن -
خا /هم/ ز /دز/ بی /طا/ ق/ تی/ فر/ یا /د/ در/ با/ زا/ ر /ها
- - ن - / - - ن - / - - ن - / - - ن -
مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#هجای_کشیده
قبلا راجع به هجای کوتاه و بلند عرض کردم اما هجای دیگری وجود دارد که #هجای_کشیده گفته می‌شود با علامت (- ن)
البته از این هجا به جهت تطابق با ارکان نمی‌توان استفاده کرد
بنابرین هرگاه به واژگانی برخوردیم که هجای کشیده دارد می‌باید آن را تبدیل به یک #هجای_بلند و یک #هجای_کوتاه کرد تا علایم هجایی با ارکان همخوانی داشته باشد.
#مانند :
کار، داد، ماه، دید، پیر، شیر، برگ، نام و...
علایم هجایی : ( - ن )
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#حذف_همزه (ا)
چنانچه قبل از همزه ی آغاز هجا حرف صامتی قرار گیرد، طبق اضطرارات شاعری که مفصل به آن خواهیم پرداخت، حذف می‌گردد.
مانند:
(از این/ - -) را به صورتِ:
(اَزین/ ن -) می‌خوانیم تا هماهنگی بین هجاهای دو مصراع ایجاد شود.
در آن/ - -
درآن/ ن -
از آن/ - -
ازآن/ ن -
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن
در آن نفس که بمیرم در آرزوی تو باشم
بدان امید دهم جان که خاک کوی تو باشم
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#نکته :
✅ حرف #تا (چیست) و #دال (کارد) و #کا (پارک) و...
: قاعده‌ی حرف (ت ، د ، ک)
گاهی بعد از مصوت بلند اگر دو ساکن باشد؛ دومین ساکن #ساقط از #تقطیع است.
مانند :
کیست، چیست، نیست، زیست، بیست ، کاشت ، برداشت ، گوشت ، دوست ، پوست و...
آن کیست کز روی کرم با ما وفاداری کند
بر جای بدکاری چو من یک دم نکوکاری کند
"حافظ"
معشوقه دلم به آتش انباشت چو شمع
بر رویم زرد گل بسی کاشت چو شمع
"مسعود سعد سلمان"
همه گوشت بازو به دندان بکند
همی ریخت بر تخت خاک نژند
"فردوسی"
چو شد گرسُنه ، تیز پر آن عقاب
سوی گوشت کردند هر یک شتاب
"فردوسی"
از آزاد و از نیک دل بردگان
شهنشاه را سر به سر دوست وار
"فردوسی"
من ز ازل پاک تو پست و پلید
دوست نگردند فقیر و غنی
"پروین اعتصامی"
فقرم چو گشت دوست شنیدم ز دوستان
آن طعنه ها که چشم ز دشمن نداشتم
"پروین اعتصامی"
چند نمونه در مورد #دال که #ساقط از #تقطیع است.
کارد ، یارد ، بگذارْد و...
بپوشی همان پوستین سیاه
یکی کارد بستان و بنورد راه
"فردوسی"
چون کارد زدیش آنگه پیش تو بیفتد
مانند دو کاسه که بوَد پر ترحلوا
"ناصرخسرو"
با من چو گلِ شکفته باشی گه گه
گاهی باشی چو کارد با گوشت تبه
"فرخی سیستانی"
فرخش باد عید آنکه به عید
کارد بنهاد بر گلوی پسر
"فرخی سیستانی"
گیری اگرم دست در امروز بگیر
چون کارد به استخوان رسیده‌ست مرا
"صابر همدانی"
سر ِ نیزه بگذارد ، بر ران او
که از درد آزرده شد جان او
"عیوقی"
چند نمونه در مورد #کـ که از تقطیع ساقط است
پارک بنا کرده از تو رفته خراسان
هرچه که بوده در آن دهات خریده
"میرزاده عشقی"
تو از اداره‌ی مالیّه ، مالیات مخواه
که صرف ساختن پارک های عالی شد
"میرزاده عشقی"
آموزش عروض و قافیه
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#اوزان_دوری
وزن دوری یا (متناوب)، وزنی است كه هر مصراع آن از دو قسمت تشكیل شده و قسمت دوم، تكرار قسمت اول است ، یعنی در وزن دوری، هر نیم مصراع ، حكم یک مصراع را دارد.
#مثال 1 :
زاهد خلوت نشین دوش به میخانه شد
از سر پیمان برفت با سر پیمانه شد
(مفتعلن فاعلن/ مفتعلن فاعلن)
قابل توجه:
مصراع دوم رکن فاعلن اول، طبق قاعده‌ی وزن دوری، تبدیل به فاعلات شده است.
#مثال 2 :
از خوان خون گذشتند صبح ظفر سواران
پیغام فتح دارند آن سوی جبهه یاران
(مستفعلن فعولن/ مستفعلن فعولن)
مصراع اول رکن فعولن طبق قاعده‌ی وزن دوری، تبدیل به فعولات (مفاعیل) شده است.
آموزش عروض و قافیه
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ کانال آموزش مبانی شعر
در ایتا
🎶( عروض ، قافیه و...) 🎶
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#تمرین 2 :
✅ ابیات زیر را تقطیع بفرمایید سپس با پاسخ زیر تطبیق کنید.
ای ساربان آهسته ران با ناتوانان صبر کن
تو بار جانان می‌بری من بار هجران می‌برم
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
عمرم به آخر آمد ، عشقم هنوز باقی
وز می چنان نه مستم کز عشق روی ساقی
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
به طاعات پیران آراسته
به صدق جوانان پیراسته
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
گفت گفتم آن شکایت‌های تو
با گروهی طوطیان هم‌پای تو
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
مرا نام باید در اقلیم فاش
دگر مرکب ناموَر گو مباش
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
کز این پس به کنجی نشینم چو مور
که روزی نخوردند شیران به زور
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
ای گل خوش نسیم من بلبل خویش را مسوز
کز سر صدق می‌کند شب همه شب دعای تو
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
✅ پاسخ صحیح تقطیع ابیات فوق 🔽
ای/سا/ر/با/نآ/هس/تِ/ران/با/نا/ت/وا/نان/صب/ر/کن
تُ*/با/رِ/جا/نان/می/ب/ری/من/ با/ر/هج/ران/می/ب/رم
مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن
* بلند تلفظ کردن هجای کوتاه، طبق قاعده‌ی : #اشباع
عُم/رَم/ ب/آ/خ/رآ/مد/ عش/قم/هَ/نو/ز/با/قی
وز/می/چُ/نان/نَ/ مس/تم/ کز/ عش/قِ/رو/یِ/سا/قی
مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن
ب/طا/عا/ت/پی/را/ن/آ/را/س/تِ
ب/ صد/قِ*/ج/وا/نا/نِ/ نَو/خا/س/تِ
* بلند تلفظ کردن هجای کوتاه #اشباع
فعولن فعولن فعولن فعل
گف/ت/ گف/تم/ آن/ش/کا/یت/ها/ی/تُ
با/گ/رو/هی/طو/طِ/یان/هم/پا/ی/تُ
فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
م/را/نا/م/با/ید/د/رِق/لی/م/فاش
د/گر/مَر/ک/بِ*/نا/م/ور/گو/م/باش
*بلند تلفظ کردن هجای کوتاه : #اشباع
فعولن فعولن فعولن فعل
ک/زین/پس/ب/کن/جی/ن/شی/نم/چُـ/مور
ک/رو/زی/ن/خُر/دَن/د/شی/ران/ ب/زور
فعولن فعولن فعولن فعل
ای/گُ/ل/خُش/نَ/سی/م/من/بل/بُ/ل/خی/ش/را/م/سوز
کز/س/ر/صد/ق/می/ک/ند/شب/ه/م/شب/د/عا/ی/تُ
مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
سلام دوستان عزیز
امیدوارم درسنامه‌های فوق مورد استفاده‌تون قرار گرفته باشه
به درخواست اعضای محترم با ادامه‌ی مبانی در خدمت‌تونم
لطفا با دقت مطالعه و تمرین بفرمایید.