خرید- وحید ـ سفید-سپید- سعید پلید
حمید- کلید- رمید- دمید- تپید- چشید- کشید- شهید- شنید- ندید- دوید- خمید- پدید- چکید- برید- پرید- گزید- وزید- آرمید- عید- بید- چید- مرید - خورشید- امیّد- جاوید- توحید- تشدید- تهدید- تمدید- ترسید- تردید- خندید- پرسید- تابید- چرخید- بارید- نالید- بالید- خوابید- تبعید- تقلید
سمند ـ کمند ـ بخند- پسند- گزند- چرند نژند- بلند- سپند – پند- بند- زند- گند- قند- سوگند- خرسند- پیوند- اسفند- لبخند- دلبند
کرد- سرد- درد- طرد- ورد- زرد- فرد- مرد- گرد- نبرد- نورد- نقد- عقد- عمد- قصد- عهد- شهد – عبد
برد- خرد- خورد- مرد- طرد- سپرد- آزرد- آورد
آید- شاید- باید- - رباید- سراید-گشاید- نماید- بیاید- فرماید
معبد- مقصد- احمدـ مرقد- مسند- مرتّدـ سرمد- آمد- داند- سازد- بازد- خواهد- دارد- ماند- بارد- خواند- ارشد- ایزد
ابد- صمد- مدد- احد- ولد- خرد- عدد- بلد- رسد- رود- کشد- نهد- دهد- بود- درد- شود- سبد- سند- چشد- برد- پرد- زند- کند- قد- رد- زد- بد- حد- سد- مد
#ـر
یار- بار- سار- جار- هار- زار- نار- خار- خوار- مار- تار- کار- عار- غار- غبار- سوار- فرار- خمار- ندار- هوار- قرار- نهار- نوار- بهار- کنار- نثار- دچار- شمار-حصار- فشار- شعار- وقار- دیار- انار- مزار- هزار- شکار- نگار- گوار- گذارـ عذارـ چنار- حمار- انتظار- افتخار- اعتبار- ابتکار- دادگار- یادگار- روزگار- آشکار- رستگار- ذوالفقار- کردگار- سایه دار- جویبار- شهریار- پرده دار- اختیار- استوار- اعتذار- اقتدار-
رفتار- تکرار- اخطار- گفتار- دلدار- ایثار- اجبار- آثار- پیکار- انکار- هشیار- دیدار- بیدار- دشوار- آزار- آوار- بیزار- اخبار- اسرار- افکار- اظهار- اقرار- بسیار- گلزار- دیوار- معمار- مسمار- یکبار- دستار- بازار- پرگار- بیمار- مختار-امرار- اصرار- ابرار- انبار- زنهار- زنگار- هموار- سردار- افسار- هنجار- رخسار- پدیدار- گرفتار- طلبکار- بدهکار- هوادار- علمدار- سزاوار- خریدار- عزادار
شرر- خبر- ضرر- سحر- هدر- هنر- پدر- سفر- گهر- اثر- ثمر- نظر- گذر- شکر- قمر- فنر- ظفر- کمر- بشر- خطر- حذر- سپر- مختصر- مفتخر- منتظر- معتبر- معتذر- زر- در- بر- سر- پر- خر- شر- گر- هر – کر- ترـ زیور- سرور- کشور- عنبر- خواهر- اکبر- اصغر- یاور- باور- ساغر- داور- لشکر- افسر- گوهر- دیگر- پیکر- مادر- دختر- ابتر- لنگر- سنگر- جوهر- مظهر- معبر- اختر- کافر- بنگر- دلبر- آذر- پرور- مضطّر- محضر- آخر- کیفر- خنجر- محشر- منبر-رهبر- گستر- اخضر- دفتر- انور- حیدر- خیبر- کوثر- قنبر- معطر- منور- محقر- مظفر- سراسر- ستمگر- برابر- مقدر- مکدر- مقرر- مصور- مذکر- برادر- پیمبر – توانگر- مسخر- انگشتر- پیغمبر
پور- حور- کور- دور- شور- نور- مور- گور- زور- سور- تور- جور- طور- بلور- غرور- سرور- شعور- قطور- صبور- تنور- حضور- مرور- بلور- قصور- زبور- ظهور- فکور- عبور- کرور- غیور- غفور- زنبور- مشهور- کافور- دستور- عصفور- معمور- معذور- مغرور- منصور- مبرور- مسرور- مسحور- مجهور- مقدور- معجور- مستور- مأمور- منظور- مهجور- رنجور- مشکور- مطهور- محشور- مزدور
پیر- شیر- سیر- دیر- گیر- زیر- بیر- تیر- حقیر- نقیر- فقیر- اسیر- نظیر- امیر- وزیر- کویر- کبیر- ضمیر- صغیر- کثیر- تفسیر- تقریر- تقدیر- زنجیر- تصویر- تصدیر- تأخیر- تأثیر- تقصیر- تزویر- دلگیر- تعمیر- تدبیر- تعبیر- اکسیر –شبگیر- تسخیر- نخجیر- تکفیر-
شکر- کفر- ظهر- یسر- عسر- مهر- عذر- طهر- شور-
نزر- ابر- شهر- قدر- حفر- صبر- قعر- دهر- بهر- بحر- چتر- نهر- زهر- قبر- زجر- قهر-مکر- امر- قصر- چبر- حشر- نشر- فجر-
شعر- خیر- ذکر- فکر- سیر- غیر- مهر- هچر- کبر- صغر- سحر
قادر- ظاهر- نادر- ماهر- قاهر- طاهر- ساحر- خاطر- موثر – مدبّر – معبر- مقصّر- مصور- محیّر- مخیر
پر- آجر- تلنگر- تبحر- تمسخر- تحجر- تحیر- تصور- تبدر- تذکر- تشکر- تکسر- تکبر-تفاخر- تظاهر-
#ـز
خیز- میز- تیز- ریز- هیز- عزیز- بریز- کنیز-گریز- پرهیز- پرویز- لبریز- آمیز- آویز- انگیز
راز- باز- ناز- گاز- ساز- دلنواز- احتزاز- احتراز نیاز- نماز- فراز-گداز-دراز- گراز- غماز- تراز- طراز- حجاز- آغاز- پرواز- ایجاز- پرداز- انباز- بزاز- افراز- ابراز- احراز- اعجاز-آواز- ممتاز-
روز- دوز- سوز- تموز- هنوز- فروز- بروز- عجوز- مجوز اندوز- افروز- آموز- دیروز- امروز- نوروز- پیروز- فیروز
#سـ
ترس- درس- یأس- عکس- لمس- نحس- شمس- نفس- حبس- حدس
یاس-التماس- اقتباس- قیاس- حواس- هراس- شناس- لباس- حماس- سپاس- الیاس-احساس- عباس
نفس- هوس- عبس- جرس- قفس- قبس- فرس- پس- کس- بس- خس- رس- دلواپس
ملتمس- مجلس- مفلس- نرگس- مونس- موسوس - مدرس- مهندس –موسس- حس- مس
مأیوس- محسوس- منحوس- افسوس- فانوس- ملبوس- قاموس- محبوس- مأنوس- ناموس- طاووس- کابوس- بوس- لوس- فوس-اتوبوس- عروس- عبوس- نفوس-ملوس - فسوس – مجوس - خلوص - جلوس- شموس
#شـ
آسایش - آلایش - آرام - پیدایش ـ پیرایش
افزایش- آرایش ـ گنجایش- رزمایش - دانش- خواهش-رانش- تابش- کاهش- بارش- زایش- خارش- سرکش- چرخش- ترکش- بخشش- رنجش- ارتش- کوشش- جوشش- رویش- جنبش- ستایش- نیایش ـ نوازش ـ ستایش- گشایش-
پوش- هوش- موش - نوش- کوش- گوش- جوش- دوش- آغوش- خاموش- مخدوش- پاپوش- بهنوش- مدهوش- فراموش - فروش- خروش – سروش- نقوش
کیش- ریش- نیش- خویش- بیش- تشویش- تجریش ـ میش ـ اتریش
فاش- کاش- باش- خفاش- کفاش- نقاش- بشاش- فحاش- فراش- اوباش- عیاش- فراش- خراش- بپاش- تلاش- قماش
عرش- فرش- بخش- پخش- وحش- نقش- رخش- کفش
#جـ
علاج ـ حراج- مزاج- سراج ـ خراج ـ رواج ـ باج ـ تاج- کاج- تاراج - اخراج ـ معراج ـ محتاج ـ حجاج
#حـ
ضریح- صریح- ملیح- مسیح- کریح- ذبیح- مریح- قبیح
#فـ
اعتراف ـ انحراف ـ اعتکاف ـ اکتشاف- ائتلاف ـ اعتلاف - انعطاف ـ صاف - ناف - باف - قاف - طواف ـ انصاف ـ الیاف ـ کشاف ـ الطاف ـ اصراف ـ اهداف ـ اوصاف
کف - صف – دف - هدف – صدف – شرف – شعف- علف – طرف- خلف – تلف – نجف
حریف – ضعیف – نحیف – ظریف – کثیف – حنیف- شریف – سخیف- خریف- لطیف – عفیف-
برف- صرف- ظرف- وصف- سقف- کشف- ضعف- حذف- طرف- ژرف
#قـ
عاشق- شایق- صادق- لایق- خالق- ناطق- سابق- قایق- رازق- مشرق- منطق- خلایق- حقایق- شقایق- دقایق- موافق- مصدق- مشوّق-
رواق- سیاق- وفاق- نفاق- فراق- اطاق- عراق- طلاق- اتفاق – اشتیاق- انشقاق- اختناق- انطباق- احتراق
عشاق- رزاق- میثاق- مشتاق- اخلاق- آفاق- اوراق- اغراق- طاق- ساق
#کـ
اشک ـ رشک ـ مشک ـ کشک
پاک – خاک – باک- ناک – چاک – خاشاک- غمناک- پژواک- افلاک- املاک- هلاک – پلاک – مغاک – فداک- ملاک
مبارک ـ تبارک ـ انارک ـ قارقارک ـ کنارک ـ اتابک ـ ازبک ـ بابک ـ بعلبک ـ بک ـ تنبک ـ چوبک ـ سبک ـ شابک ـ فلاش‌کوچک ـ شک ـ پوپک ـ حک ـ موشک ـ اترک ـ مستدرک ـ پاتک ـ منفک ـ کامک ـ اینک ـ کورک ـ میخک ـ تنبک ـ بختک اندک ـ سالک ـ غلتک ـ پشمک ـ کرچک ـ سمعک ـ کالک ـ مدرک ـ شهرک ـ دلقک ـ طفلک ـ پوشک ـ قلک ـ قلهک ـ جیرجیرک ـ عینک ـ سنگک ـ سیبک ـ پیچک ـ شیشک ـ ـ مارمولک ـ مسلک ـ انگولک ـ لاینفک ـ پولک ـ کشکک ـ روروئک
#گـ
مرگ – برگ – رنگ- سنگ- چنگ- زنگ- ننگ- تنگ- جنگ-درنگ- نهنگ- پلنگ- زرنگ-شرنگ- فرنگ- فهنگ- آذرنگ- نیرنگ
#عـ
جمع- شمع- نفع-رفع- قطع- خلع- سبع- طبع- زرع-شرع
طلوع- شروع – رکوع- خضوع – خشوع – فروع – دموع - شیوع
#غـ
دماغ- سراغ – چراغ – فراغ- کلاغ- باغ- داغ – راغ – زاغ- ایاغ
#لام
عدل- عقل- سهل- جهل- اهل- عزل- اصل-وصل- قتل- جعل- رذل- دخل- نسل- رمل- رحل-حمل
عمل- بدل- ازل- غزل- مثل- بدل- جدل- امل- عسل- محل- جمل- اجل- خلل- علل
گل- دل ـ خجل- زبل- کسل- سجل- کامل- سائل- مایل- زایل- عادل- غافل- عاقل- ساحل- جاهل- نازل- قاتل- حامل- باطل- واصل- آطل- حاصل-عامل- شامل- قائل- حائل- خازل- عاجل- منزل- محفل- محمل- مشکل- مقابل- مستعجل-مسائل- مشاکل- شمایل
تحمل- توکل- توسل- تجمل- تنزل- تزلزل- تفأل- تکامل- تغزل- تساهل- تبادل- تغافل- تحول- تبدل- تخیل- تعلل- گل- پل
مال- سال- قال- فال- حال- کال- بال- زال- یال- خال- لال- چال- شال- کمال- جمال- محال- خیال- وصال- طلال- هلال- حلال- جلال- بلال- تعال- مجال- زوال- نهال- سفال- ملال- مثال- سوال- وبال- خصال – اشکال- اشغال- اقبال- ابطال- اعتدال- آل- ابتذال- اختلال- اشتغال- احتمال- اتصال
تبدیل- تعجیل- انجیل- قابیل- هابیل- تحمیل- تقلیل- فامیل- تفضیل- تجلیل- تمثیل- تعدیل- تعطیل- تحصیل-
مقتول- مسئول- مشغول- محلول- مدلول- معقول- موصول- مقبول- مشمول
قبول- رسول- عقول- بتول- عدول- ملول- حصول- اصول
#مـ
خام- رام- کام- جام- بام - سام- دام- نام- وام- گام- فام- سلام- کلام- حرام- دوام- عوام- مقام- صیام- پیام- نظام- تمام- مدام- مرام- خرام- غلام- طعام- مشام- سحام- همام- امام- کدام- نیام- الهام- پیغام- فرجام- اندام- آرام- اعلام- اطعام –احرام- انعام- اسلام- اوهام- دشنام- انجام- اقدام- اعدام- اصنام- خیام- ارحام- احترام- التیام- مستدام- انتقام – ازدهام- اهتمام- احتشام- التزام-
گم - مردم- هفتم- هشتم- پنجم- سوم- دوم- گندم- تبسم- تجسم- ترحم- ترنم- تیمم- تلاطم- تکلم- تراکم- تفاهم- توهم- تحکم
غم- هم- کم- نم- خم- رم- جم- دم- بم- سم- محرم- مرهم- آدم- مبهم- خاتم- حاتم- ماتم- اعظم- عالم- پرچم-شبنم- خرّم- مریم- مقدم- محکم- مقدّم- مجسم- مصمم- فراهم- منظم- محرّم- معمم- مسلّم- مکرم- معظم- متهم- حرم- قدم- عجم- حرم- الم- عدم- قلم- رقم- ستم- کرم- حشم- خدم- صنم-
عظیم- رجیم- وخیم- کریم- رحیم- نعیم- سقیم- شمیم- جحیم- قدیم- نسیم- مقیم- صمیم- یتیم- سهیم- کلیم- حریم ـ تقسیم- تعظیم- ترسیم- تفهیم- تقدیم- تقویم- تسلیم- تصمیم- تکریم- تسنیم- اقلیم- ترحیم- تحریم- تحکیم
رسم- رحم- شرم- گرم- نرم- بزم- نظم- خشم- وهم- چشم- سهم
نجوم ـ هجوم ـ لزوم ـ علوم ـ عموم ـ سموم ـ موهوم ـ زوم ـ شوم ـ بوم ـ مغموم ـ محروم ـ محکوم ـ مرحوم ـ مرسوم ـ مسموم ـ مصدوم ـ مظلوم ـ معدوم ـ معصوم ـ معلوم ـ مفهوم ـ منظوم ـ مکتوم - محکوم ـ مخدوم - مختوم
#نون
آهن- سوسن- دامن- ماندن- گفتن- گلشن- مردن- بودن- میهن- روشن- کندن- معدن- گشتن- دیدن- چیدن- بردن
خرمن- گردن- روزن- روغن- دشمن- متقن- ایمن- شکفتن- شنفتن- سپردن- شکستن- نشستن- من- تن- زن- چمن- سخن- وطن- کهن- شکن- کفن- بدن- مزن- انجمن- یاسمن- پیراهن- بوسیدن- پوسیدن- پرسیدن- اهریمن-
فزون- نگون- شگون- درون- برون- فسون- عیون- جنون- مصون- ستون- کنون- رهنمون- اندرون- خون- مجنون- محزون- بیرون- قارون- قانون- مضمون- افسون- کان
ون- هامون- مرهون- مصنون- ممنون- میمون- افزون- مدیون- مفتون- مقرون- خاتون- مکنون- اکنون- موزون
برین- نگین- چنین- همین- مبین- زمین- نشین- یقین- گزین- ثمین- جبین- حزین- پسین- یمین- لعین- کمین- متین- امین-– مومنین- آفرین- بهترین- انگبین- نمکین- آخرین- مرسلین- آتشین- دفین- دین- زین- چین- کین- مین- بین- تین - راستین- آستین- غمگین- چرکین- تسکین- تلقین- آئین- مسکین- سنگین- مشکین- ننگین- رنگین- تمکین- آذین- آمین- آگین- شیرین- دیرین-بالین- زرّین- تحسین- پروین- شاهین- تضمین- چندین
توان- جوان- روان- زمان- جهان- اذان- دوان- امان- کمان- نشان- کشان- خزان- نهان- عیان- چنان- بمان- همان- عنان- زنان- زبان- مکان- کیان- گمان- زیان- کران- گران- فشان- میان- دهان- بیان- کنان- بخوان- بدان- مران- خران- جان - دیگران- کهکشان- بیکران- خیزران- امتحان- آسمان- مهربان- سایبان- آشیان- قهرمان- عنفوان- جاودان- دلستان- رایگان- کاروان- ارمغان- برسان- بکشان- بچشان- بستان- نگران- ستارگان
شیطان- طوفان- سامان- گلدان- آبان- باران- درمان- حیران- کرمان- تابان- چوپان- حیوان- آسان- بی جان- دامان- ویران- ایمان- سلطان- ایران- خندان- قرآن- فرقان- پیمان- ریحان- دوران- بنیان- بستان- سبحان- عریان- گریان- پنهان- انسان- عصیان- نسیان- پایان- برهان- افشان- جولان- رحمان- احسان- کوهان- مژگان- چشمان- عنوان- مستان- قربان- دیوان- میزان- پیشان- فرمان- زندان- رندان- رخشان- ارزان- نتوان- گردان- مهمان- کنعان- رمان – جبران- میدان - مرجان- پیکان- ارکان- جنبان- یزدان-دکان- عرفان- بهتان- فتان- پوشان- امکان-اسکان- ترسان- پشیمان- پریشان- مسلمان- فروزان- بیابان- گریبان- سلیمان- شبستان- نیستان- گلستان- نگهبان- مگردان- نمکدان- سخندان- سخنران- گریزان- بمیران- جهان بان- دبستان- دلیران- بهاران- فراوان- جوانان-
بطن- رهن- صحن- شأن – قرن- جشن- امن- لحن- وزن
#هـ
تباه- گناه- پناه- کلاه- رفاه- پگاه- گیاه- سپاه- مباه- سیاه- گواه- نگاه- بخواه- چاه- راه- جاه- ماه- شاه- گاه- کاه- آه- گمراه-کوتاه- الله – دلخواه- اکراه – اشتباه
دیوانه- افسانه- پروانه- بیعانه- مهرانه- پیمانه- کاشانه- دردانه- رندانه- شاهانه- ویرانه- تازانه- فرزانه- بیگانه- مستانه- میخانه- گلخانه- خانه- دانه- لانه- شانه- گانه- جوانه- فسانه- روانه- ترانه- بهانه- نشانه- یگانه- شبانه- زمانه- میانه- کرانه-کمانه - پیمانه- شرمانه- مردانه – تازیانه- زیرکانه- محرمانه
کوه- روح- ستوه- شکوه- گروه- اندوه- انبوه
خنده- زنده- بنده- آکنده- پرونده- سازنده- زیبنده- جوینده- پوینده- یابنده- تابنده- بخشنده- گوینده- کوبنده- سوزنده- افکنده- شرمنده- رزمنده- آینده- پاینده- رخشنده- رونده
#واو
بانو- ابرو- دارو- پهلو- گیسو- آهو- هندو- بازو- نیکو- جادو- پهلو- آبرو- او- رو- بو- خو- مو- جو- گو- کو- قو- سو- هلو-کدو- عمو- عدو- وضو- سبو- فرو- نکو- ترازوـ هیاهوـ پرستو
معجزه- مائده- نامده- برهمه- عاطفه- واصله- نافله- قافله- میکده
#یـ
کوی- جوی- سوی- خوی- بوی- روی- سبوی
آموزش عروض، قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
سلام عزیزان علاقه‌مند به سلسله مباحث درس #عروض
طاعات و عبادات‌تون مقبول درگاه الهی
بنا به درخواست یکی از اعضای محترم، ابیات ذیل را تقطیع نموده و تقدیم می‌دارم.
حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح
ورنه طوفان حوادث ببرد بنیادت
#وزن:
فعلاتن* فعلاتن فعلاتن فعلن
#بحر :
(رمل مخبون محذوف)
حا/ف/ظز/ دس/ت/ م/دِ/ دَو/ل/ت/ این/ کش/تِ/یِ/ نوح/
(ـ ن- -/ن ن - -/ن ن - -/ن ن -)
ور/نَ/ طو/فا/ن/ ح/وا/دث/ب/ب/رد بن/یا/دت
✅ #اختیارات_وزنی *
اگر شعری با فعلاتن شروع شود
مانند:
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
و یا:
فعلاتن مفاعلن فعلن
می‌توان تنها در رکن اول بجای #فعلاتن از #فاعلاتن استفاده کرد یعنی در رکن اول، بجای هجای کوتاهِ اول، از هجای بلند استفاده کرد اما عکس این قضیه درست نیست.
این اختیار وزنی بسیار رایج است، حتی ممكن است در تمام مصراع‌های اول شعر نیز صورت بگیرد
ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن)
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
(رمل مثمن مخبون محذوف)
یا :
آصف عهد زمان جان جهان تورانشاه
که درین مزرعه جز دانه‌ی خیرات نکشت
ناف هفته بد و از ماه صفر کاف و الف
که به گلشن شد و این گلخن پر دود بهشت
مشاهده می‌شود گاه در رکن اول بجای #فعلاتن از #فاعلاتن استفاده شده است.
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
بدو گفت ار ایدون که رستم تویی
بکشتی مرا خیره بر بد خویی
(شاهنامه)
#وزن :
فعولن فعولن فعولن فعل
#بحر :
(متقارب مثمن محذوف)
#تقطیع :
ب/دو/گف/تَ/ ری/دون/ کِ/رُس/تم/ تُ/یی
(ن - -/ ن - -/ ن - -/ ن -)
ب/کُش/تی/ مَ/را/ خی/رِ / بر/ بَد/ خُ/یی
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
هر آدمِیی که او ثنا گفت
هر چ آن نه ثنای تو خَطا گفت
#وزن :
مفعول مفاعلن فعولن
#بحر :
(هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)
#تقطیع :
هر /آ/د/مِ/یی/ کِ/ او/ ثَ/نا /گفت
(- - ن/ ن - ن -/ ن - -)
هر/چآن /نَ/ ثَ/نا/ی/ تُ/ خَ/طا/ گفت
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#تعریف_زحافات_عروضی
#زحاف، تغییری است که به رکن وارد می‌شود تا از آن رکن، یک رکن دیگر منشعب شود.
(10 اصطلاح مهم زحافات به شرح ذیل)
1- مقبوض 2- اخرب 3- مطوی 4ـ مکشوف 5- مخبون 6- مکفوف 7-محذوف 8- مشکول 9- منحور 10ـ مجبوب
1- #مقبوض: تبدیل رکن مفاعیلن به مفاعلن(یعنی تبدیل هجای بلند سوم(هجای ماقبل آخر) به هجای کوتاه
2- #اخرب: الف- تبدیل رکن مفاعیلن به مفعولُ(=فاعیلُ) (یعنی حذف یک هجای کوتاه از اول رکن مفاعیلن و تبدیل هجای بلند آخر رکن مفاعیلن به هجای کوتاه)
ب- تبدیل رکن مستفعلن به فعولن( یعنی حذف هجای بلند اول رکن مستفعلن و جابه جا کردن هجای بلند دوم با هجای کوتاه سوم در رکن مستفعلن)
3- #مطوی : تبدیل مستفعلن به مفتعلن(=مستعلن) (یعنی تبدیل هجای بلند دوم رکن مستفعلن به هجای کوتاه)
4- #مکشوف : الف- تبدیل مفتعلن به فاعلن(=مفعلن)(یعنی حذف هجای دوم از رکن مفتعلن)
ب- تبدیل مفعولاتُ به فاعلن(یعنی تبدیل هجای دوم رکن مفعولاتُ که بلند است به هجای کوتاه و حذف هجای آخر رکن که کوتاه است.)
5- #مخبون : الف- تبدیل رکن فاعلاتن به فعلاتن(یعنی هجای بلند اول رکن فاعلاتن به هجای کوتاه تبدیل می شود.)
ب- تبدیل مستفعلن به مفاعلن(=متفعلن) (یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن مستفعلن به هجای کوتاه)
ج- تبدیل فاعلن به فَعَلُن( یعنی یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن فاعلن به هجای کوتاه)
6- #مکفوف : الف- تبدیل رکن مفاعیلن به مفاعیلُ ( یعنی تبدیل هجای بلند آخر رکن مفاعیلن به هجای کوتاه)
ب- تبدیل رکن فاعلاتن به فاعلاتُ (یعنی تبدیل هجای بلند آخر رکن فاعلاتن به هجای کوتاه)
7- #محذوف : الف- تبدیل رکن فاعلاتن به فاعلن(=فاعلا) ( یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
ب- تبدیل رکن فعولن به فَعَل(=فعو) (یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
ج- تبدیل رکن فعلاتن به فَعَلُن(=فعلا) (یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
د- تبدیل رکن مفاعیلن به فعولن(=مفاعی)(یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
8- #مشکول : تبدیل رکن فاعلاتن به فعلاتُ(یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن به هجای کوتاه و تبدیل هجای بلند آخر رکن به هجای کوتاه)
#نکته :
از جمع مخبون و مکفوف در یک رکن، مشکول به وجود می آید.
یعنی فاعلاتن اگر مخبون شود می شود: فعلاتن. و اگر فعلاتن (که مخبون است) تبدیل به فعلاتُ (که مکفوفِ رکن فعلاتن است) شود مشکول می‌شود.
9- #منحور : تبدیل رکن فاعلاتُ به فع (یعنی حذف تمام هجاهای یک رکن به غیر از هجای اول)
10- #مجبوب : تبدیل رکن مفاعیلن به فَعَل(=مفا) (یعنی حذف دو هجای بلند آخر رکن مفاعیلن)
#آموزش_مبانی_شانزده
آموزش عروض، قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#منظومه‌ی_اجمالی_عروض
ای‌که خواهی در سخن گویا شوی
شاعری شوریده و شیدا شوی
باید آموزی : (فنون وزن) را
که بوَد بسیار در آن نکته ها
(وزن) اگر چه ابتدای شاعری‌ست
گوش کن اکنون که گویم (وزن) چیست؟
شش (مُصوّت) هست (کوتاه و بلند)
گر بدانی چیست، گردی سربلند
( اَ ) ـ ( اِ ) ـ ( اُ ) با هم همه کوتاه هست
( آ ) و (ایـ) و (او) ، بلند و دلکش است
سه (هجا) داریم (کوتاه) و (بلند)
وآن دگر باشد (کشیده) چون کمند
چون (کشیده) ، قابل (تقطیع) نیست!
بگذر از آن تا (هجا) دانی که چیست؟
هر صدایی که رسد بر گوش ما
هست در (تقطیع) ، عنوان هجا
چون (هجاها) را (نمادی) نیز هست
این (ــ) بلند و این یکی (U) کوتاه است
(من) بلند و (ما) بلند و (او) بلند
(بِه) وُ (کِه) کوتاه ، در یادت ببند
تا بدانی (وزن) این اشعار چیست؟
(رکن) آن ، در زیر شعر مولوی‌ست
«هرکسی از ظنّ خود شد یار من»
فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلن
هست وزن (مثنوی) این (رکن) ها
که بوَد (معیار سنجش) ، نزد ما
نام (اوزان عروضی) ، (بحر) هست
که از آن‌ها هرچه‌ات گویم کم است
نام (بحر) مثنوی ، باشد (رَمَل)
که بوَد شیرین‌تر از قند و عسل
هست ارکانش (مُسدّس) در (شمار)
(رکن آخر) هست ، (محذوف و قصار)
هست (ده بحر) دگر بشنو چه هست؟
که به راحت ، می‌توان آری به دست
(مُجتَث) است و (مُنسَرح) وآنگه (خفیف)
هم (بسیط) و هم (سریع) است ای ظریف
هم (تقارب) ، هم (مضارع) ، هم (هَزَج)
هم (رَجَز) هم (مُقتضب) شد رج به رج
(رکن اوزان) نیز باشد در (شمار)
مختلف؛ آن را به گوش جان سپار
هم (مُسَدّس) هم (مُثَمّن) نیز هست
که (زحافاتش) ، ملال انگیز هست
🔲
بعد از این‌‌ها ، (اختیار شاعری) است
گر چه گاهی (اضطرار شاعری) است
(آخر مصرع) ، چه (کوتاه) و (بلند)
یا (کشیده) ، آن (هجا) گردد (بلند)
(قافیه) ، تکرار اگر شد ناگزیر
بگذر از تقصیر عذرم ای خبیر
خوانش اشعار را باید درست
اینک آموزید، از بیت نخست
گاه باید خواند با (تخفیف) نیز
آنچه می‌باشد (مشدّد) ای عزیز
گاه هم (طبق ضرورت) ، در بیان
خو‌انده میگردد (مشدّد) ، واژگان
گاه حرف ساکن (ت) مثلِ (چیست)
می‌شود (ساقط) که گویی هیچ نیست
همچنین (دو) (ساکن) از بعدِ (بلند)
گاه (یک) (ساقط) شود بی‌چون و چند
می‌توان بینی درین مصرع عیان
(کارد) را که گشته ساقط (دال) آن
یا شود (ادغام) ، بعضی واژگان
در تلفظ می‌شود (در آن) ، (دران)
یا که (خواهر) ، وقت (تقطیع) کلام
طِبق خوانش هست (خاهر) والسلام
اولین رکن (فعلاتن) ، توان ،
(فاعلاتن) گردد ای آرام جان!
طِبق (ضرباهنگ) خاص شعر ها
می‌شود (تقطیع) هر گونه (هجا)
حرف (نون ساکنه) ، بعد از (بلند)
خارج از (تقطیع) هست ای هوشمند
مثل (جان) و (این) و (آن) و هرچه هست
جمله از (تقطیع) شعری ، (ساقط) است
هست (تسکین)، قاعده که می‌توان
(دو هجا) که هست (کوته) همزمان
(دو هجا) را (یک هجا) اِعمال کرد
تا که (دو کوتاه) ، گردد (یک بلند)
(قلب) ، یعنی: (جا به جایی هجا)
که بوَد مخصوص بعضی (رکن‌ها)
که شود: (مُفتعلن) ، (مفاعلن)
یا شود: (مفاعلن) ، (مفتعَلن)
بعد از آن ، (اِشباع) باشد در زبان
که به شدّت می‌شود (کوته) ، بیان
مثل حرف (به) ، که بی‌شک در هجا
هست (کوته) ، دان (بلند)ش مثل (با)
وآن دگر (ابدال) ، نوعی دیگر است
در خصوص ِ (سه هجای) آخر است
که (فَعَلُن) ، می‌شود (فع لُن) ، عزیز
بیش ازین با خود مکن جنگ و ستیز
زآنکه هرچه بوده لازم ، گفته‌ام
گوهر (بحر عروضی) ، سفته‌ام
تا همین‌جا را اگر خوانی به جِدّ
می‌شوی در شعرگویی ، مستعد
وزن را (ساقی) به نظم ساده گفت
غنچه‌ی (وزن عروضی) را ، شکفت
گر که هستی طالب شعر وزین
باش ازین خرمن به همت، خوشه‌‌چین
سید محمدرضا شمس (ساقی)
✅ کانال آموزش عروض، قافیه و...
https://eitaa.com/arozghafie