🔹فتَنْفَعَهُ
قبلا بیان شد که
▪️«نفع» در مقابل «ضرر» است (لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لا ضَرًّا؛ أعراف/۱۸۸) و به معنای هر آن چیزی است که به وسیله آن به چیزی که خیر و مطلوب است می‌توان رسید؛ ویا به تعبیر دیگر، به معنای خیری است که برای کسی یا چیزی حاصل می‌شود.
▪️در تفاوت «خیر» با «منفعت» گفته‌اند که کلمه خیر فقط در مورد منافعی که اخلاقاً هم خوب باشد به کار می‌رود، اما کلمه منفعت در مورد گناهان و معصیت هم – اگر به نظر شخص سودی در آن باشد – به کار می‌رود چنانکه در قرآن کریم هم آمده است «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما» (بقره/۲۱۹).
▪️همچنین اگر از زاویه مقابلات نگاه شود کلمه «نفع» با «سود» هم تفاوت ظریفی دارد: «نفع» در مقابل «ضرر» است اما «سود» (ربح) در مقابل «زیان» (خسر؛ خسران) است.
▪️ماده «متع» نیز در اصل بر منفعت و بهره‌وری دلالت دارد؛ و در تفاوتش با نفع، برخی گفته‌اند نفعی است که مدتی ادامه داشته باشد و برخی گفته‌اند نفع و منفعتی است که همراه با لذت و رفع حاجت باشد، مخصوصا اگر انسان لذتش را زود درک کند مانند لذت پولدار شدن؛ در حالی که نفع در جایی که برای رسیدن به لذت باید صبر کرد نیز به کار می‌رود.
🔖جلسه ۸۲۳ http://yekaye.ir/ya-seen-36-73/
📖اختلاف قرائت
قرائت این کلمه در آیه ۴ سوره عبس به این صورت که در میان ما رایج است، اصطلاحا از متفردات حفص است؛ یعنی:
▪️در تمام قرائات سبع، حتی در روایت شعبه از قرائت عاصم (البته بر اساس روایت اعشی و برجمی از شعبه)، و نیز برخی قراءات عشر (ابوجعفر و یعقوب) این فعل به صورت مرفوع: «فَتَنْفَعُهُ» قرائت شده است،
یعنی عطف بر «يَذّكّرُ»؛
و ترجمه آیه این گونه می‌شود که: «شاید او ... متذکر شود به نحوی که این تذکر او را فایده‌ای دهد».
▪️اما در طرق مشهور از روایت حفص از قرائت عاصم، و نیز در برخی قرائات غیرمشهور (یعنی قرائت‌های أعرج و أبوحيوة و ابن أبي عبلة و مجاهد و أُبي بن كعب و ابن أبي إسحاق و عيسى و سلمي و زر بن حبيش) به صورت منصوب «فَتَنْفَعَهُ» قرائت شده است؛
که وجهش را این گفته‌اند که این جمله جواب ترجی (لعل) قرار گرفته؛ یعنی جمله ترجی همانند جمله شرط عمل می‌کند که جواب می‌طلبد (معجم القراءات ج ۱۰، ص۳۰۳-304 ؛ التبيان فى تفسير القرآن، ج10، ص267 ؛ مجمع البيان، ج10، ص662 ).
و ترجمه آیه این گونه می‌شود که: «شاید او ... متذکر شود، که در این صورت این تذکر او را فایده‌ای دهد».
📝نکته #علوم_قرآنی:
اصطلاح #متفردات (یا #مفردات) و #شاذ در قراء هفتگانه و راویان چهارده‌گانه
چنانکه قبلا به تفصیل بیان شد قرائات نازل شده بر پیامبر ص که به مردم آموزش می‌دادند قرائات بسیار متنوعی بود؛ و تثبیت این قرائات هفتگانه و کم‌رنگ شدن سایر قرائتها عمدتا با اقدامات ابن مجاهد (م۳۱۴) و دستگاه حکومت در قرن چهارم رخ داد؛ و پس از آن هم بویژه با تلاشهای دانی (قرن ۵ و بویژه در کتاب «التیسیر فی القراءات السبع») و شاطبی (در قرن ۶ و به ویژه در کتاب «حرز الامانی و وجه التهانی»، معروف به شاطبیه) برای هریک از این دو قاری، دو راوی تثبیت شد؛ که حاصلش چهارده روایت می‌شود و همان است که حافظ در شعر خود بدان اشاره کرده است که:
عشقت رسد به فریاد گر خود بسان حافظ
قرآن زبر بخوانی با چارده روایت
این گونه بود که قرائات فراوان دیگر تحت الشعاع این قرائتها واقع شد و هرچند با تلاشهای افراد بعد بویژه ابن جزری (قرن۹) سه قرائت دیگر هم در عداد این قرائات متواتر قرار گرفت، اما همچنان آن قرائات سبعه و دو روایت برای هریک، محور قرائت اغلب مسلمانان قرار گرفت؛ و برخلاف آنچه برخی از معاصران پنداشته‌اند اصلا این گونه نبود که روایت حفص از قرائت عاصم (که امروزه در اغلب بلاد شرق و میانه جهان اسلام رواج دارد) تنها قرائت متواتر از پیامبر ص باشد.
در هر صورت،
این وضعیتی که از قرن چهار به بعد رقم خورد موجب شکل‌گیری دو اصطلاح در خصوص قراء سبعه و راویان اربعه عشر شد که بی‌اطلاعی از معنای دقیق این دو اصطلاح منجر به اظهارات ناصوابی از جانب برخی از معاصران شده است که لازم است این دو اصطلاح را توضیح دهیم:
🔶الف. #مفردات (#متفردات) در #قراءات_سبع یا عشر
مفرداتِ (یا متفرداتِ) یک قاری یا راوی آن فراز از قرائت وی است که ...
@yekaye
#عبس_4
👇ادامه مطلب👇
.
1️⃣ «لَعَلَّهُ يَزَّكَّى أَوْ يَذَّكَّرُ ...»
در این آیه متذکر شدن را به عنوان گزینه رقیب «تزکیه» برشمرد. چنانکه در نکات ادبی اشاره شد ماده «زکو» دلالت بر یک نحوه افزودنی بر جان انسان دارد که همراه با نحوه‌ای طهارت است؛ اما «تذکر» صرفا توجه کردن و جدی گرفتن است.
در واقع،
انسان اول تذکر پیدا می‌کند و وقتی متذکر شد به اقتضای آن عمل می‌کند و پاک می‌شود
📚الميزان، ج20، ص200
پس چه‌بسا می‌خواهد نشان دهد که
ميزان پذيرش افراد جامعه متفاوت است. در برابر ارشاد و دعوت پيامبر، گروهى تزكيه مىشوند و گروهى در حدّ تذكّر سود مىبرند
📚تفسير نور، ج10، ص384
@yekaye
#عبس_4
.
2️⃣ «لَعَلَّهُ يَزَّكَّى أَوْ يَذَّكَّرُ ...»
با اینکه تزکیه علی‌القاعده یک مرحله بالاتر ازتذکر است چرا آن را مقدم کرد؟
🌴الف. چون در مقام مواخذه کسی است که از آن نابینا اعراض کرده، از اثرات بالاتر شروع کرد؛ یعنی می‌فرماید این کسی که تو از او رویگردان می‌شوی، چه‌بسا به تزکیه روی آورد، یا لااقل متذکر شود که آن تذکر یک سودی برایش داشته باشد.
🌴ب. ...
@yekaye
#عبس_4
.
3️⃣ «أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى»
متذکر شدن صرفا یک حالت روانی زودگذر نیست؛ بلکه حتما سودی به انسان می‌رساند.
✅توضیح
از وظایف پیامبر ص (و به تبع ایشان، هرکس که می‌خواهد تعالیم پیامبر ص را ترویج دهد) تذکر دادن است، تا حدی که گویی تنها کار پیامبر ص همین است: «فَذَكِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَكِّرٌ: پس تذكّر ده كه تو تنها تذكّردهندهای» (غاشیه/21).
و وقتی تذکر اثر بگذارد مخاطب متذکر می‌شود، که از این متذکر شدن با واژه «يَذَّكَّرُ» تعبیر می‌شود.
جمله بعدی با حرف «ف» عطف شده که دلالت بر تفریعِ بلافاصله دارد؛ یعنی همین که کسی متذکر شود این تذکر نفعی به وی می‌رساند.
✅تبصره ۱
آقای قرائتی به عنوان برداشتی از این آیه نوشته‌اند: تذكّر دادن، بى‌نتيجه نيست و اثر خود را مىگذارد (تفسير نور، ج10، ص384).
حقیقت این است که این نکته واقعا از این آیه درنمی‌آید؛ چرا که عبارت اول به صورت «يَذَّكَّرُ» است که در خود آن تحت تاثیر واقع شدن اشاره شده است و اگر فرموده بود «ذَكِّرْ» این برداشت درست بود. علاوه بر این، برداشت فوق صریحا در آیه دیگری رد شده است؛ یعنی در آیه دیگری که «ذَكِّرْ» آمده، به جای حرف «ف»، از حرف شرط «إن» استفاده شده؛ یعنی تو تذکرت را بده، اما معلوم نیست که تذکر در هرکسی اثر بگذارد و سودی دهد: «فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى» (اعلی/۹).
✅تبصره ۲
اگر آیه را به عنوان قضیه شخصیه تفسیر کنیم همان نکته ابتدایی هم که اشاره شد قابل استنباط نخواهد بود. یعنی به عنوان یک گزاره شخصیه، آیه در مقام توضیح روحیات آن نابیناست و می‌خواهد بفرماید: ای کسی که از آن نابینا رویگردان شدی؛ تو چه می‌دانی، شاید آن نابینا متذکر شود و از آن تذکرش سودی نصیبش شود. که در این صورت، آیه لزوما نمی‌خواهد بفرماید که هرکس متذکر شد حتما سودی از تذکر خویش می‌برد؛ بلکه می‌خواهد بگوید چه‌بسا این نابینا از آن دسته متذکرانی باشد که از تذکرشان سودی ببرند که به مفهوم مخالف بگوید معلوم نیست هر متذکری از متذکر شدنش نصیبی ببرد.
البته با توجه به دو قرائتی که ذکر شد هر دوی این مطالب جداگانه میتواند مورد توجه باشد؛ یعنی:
از سویی بر اساس قرائت مرفوع «فَتَنْفَعُهُ» که عطف به «یذکر» است، بفرماید که بدانید هر تذکری یک سودی در پی دارد،
و از سوی دیگر بر اساس قرائت منصوب «فَتَنْفَعَهُ» و مطابق با فهم عرفی که گمان می‌کنند برخی از متذکرشدنها خاصیت قابل توجهی ندارد، این را جواب «لعل» قرار دهد و بفرماید که در این مورد خاص چه می‌دانی؛ شاید از آن مواردی باشد که شخص متذکر می‌شود و آن متذکر شدن سودش می‌دهد.
@yekaye
#عبس_4