🔶 پدیده‌ای «نامیرا» و «اثرگذار» به نام زبان فارسی؛ بخش 2️⃣
2️⃣ حمله مغول
بنای استوار #زبان_فارسی ـ که پس از رنسانی ادبی سامانیان، حیاتی مجدد یافته بود ـ دوباره در دوران حملات مغول مورد تهدید جدی واقع شد. اما در اینجا نیز «نامیرایی» زبان فارسی، مانع از آن شد که با یورش تمدن‌سوز #مغول، این زبان از میان برود؛ بلکه خصیصه‌ی «اثرگذاری» این زبان موجب گردید که به عکس، تأثیری شگرف بر #مغولان گذارد. بر این اساس، حمله‌ی مغول در قرن هفتم نه تنها نتوانست گسستی تاریخی در فرهنگ و #هویت ایرانی ایجاد کند، بلکه این ایرانیان بودند که توانستند رفته‌رفته ادب، تربیت و مدنیت را به مغولان یاد بدهند؛ به دیگر سخن، هجوم و استیلای ویرانگر این قوم باعث مغولی شدن جامعه‌ی ایران نشد، بلکه به‌عکس قوم مغول را ایرانی و بلکه فارسی‌زبان کرد.[3]
ایلخانان مغول اگرچه حدوداً یک قرن بر ایران حکومت کردند، ولی از نسل سوم به بعد، دیگر مغول خالص نبودند، بلکه مسلمان شدند و به کلی در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی مستحیل گشتند؛ به نحوی که حتی پادشاهان مغول‌نژاد به فارسی #شعر هم می‌گفتند.[4]
3️⃣ حمله تیمور گورکانی
در خلال حمله‌ی #تیمور_لنگ به ایران، بازهم وجوه ممیزه‌ی دوگانه‌ی زبان فارسی به کار آمد؛ به نحوی که فرزندان تیمور، حتی بیش از اَخلاف چنگیز، مقهور تمدن و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی شدند و نسبت به خطاطی، نقاشی، کتاب، موسیقی و اغلب هنرها از خود حساسیت فوق‌العاده نشان دادند. به عنوان نمونه #شاهرخ، فرزند تیمور، یکی از معاریف این عرصه بود که نسبت به ادبیات فارسی و هنر علاقه داشت و به امر همسرش گوهرشاد، مسجدِ نام‌آشنای گوهرشاد در جوار #حرم_رضوی (ع) بنا شد.[5]
🔹 نمونه‌های بالا، به خوبی بیانگر دو خصیصه‌ی «نامیرایی» و «اثرگذاریِ» فوق‌العاده‌ی زبان فارسی است و گویای این واقعیت است که زبان فارسی، در طول اعصار و در خلال ناملایمات تاریخ، نه تنها از میان نرفته، بلکه به عکسْ همچون فولادی آبدیده در کوران حوادث، روزبه‌روز سرزنده‌تر شده و اکنون به عنوان میراثی گران‌بها برای ایرانیان به یادگار مانده است. لذا می‌طلبد که به نحوی شایسته و درخور، از کیان ارزشمندش محافظت شود؛ موضوعی که چندی پیش، #مقام_معظم_رهبری نیز به بهانه‌ی دیدار رمضانی با شعرا، به آن گوشزد کرده، فرمودند:
💬 «راجع‌به زبان [فارسی]، بنده حقیقتش [این است که] نگرانم؛ واقعاً نگرانم.... من از صداوسیما گله‌مندم به خاطر اینکه به جای اینکه زبان صحیح را، زبان معیار را، زبان صیقل‌خورده‌ی کاملاً درست را ترویج کنند، زبان بی‌هویّت، گاهی غلط، تعبیرهای غلط و بدتر از همه پُر از تعبیرات فرنگی و خارجی و مانند این‌ها را دارند ترویج می‌کنند.... ما بیخود و مُفتامُفت داریم زبان خودمان را آلوده می‌کنیم به زوائد مضر....»[6]
📚 پی‌نوشت‌ها:
3. حلیمه جعفرپور و محسن معصومی، «ریچارد فرای و روایت پیوستگی فرهنگ ایرانی»، مجله ایران نامگ، بهار 1396.
4. عبدالحسین زرین‌کوب، آشنایی با تاریخ ایران، تهران: سخن، 1395، ص285.
5. پیشین، ص290 و 291.
6. بیانات معظم‌له در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی ع، 30 اردیبهشت 1398.
✍🏻 #محمدمهدی_سلامی_پوریان
#گروه_تاریخ
#مسجد_گوهرشاد
💠اندیشکده برهان💠
@BORHAN_IR
🔶 قیام گوهرشاد، عکس‌العملی طبیعی در قبال تجددخواهیِ آمرانۀ رضاشاه
🔹 «قیام گوهرشاد» در تاریخ تحولات معاصر ایران، به یک رویداد پراهمیت سیاسی ـ اعتقادی بدل شد و در #حافظه_تاریخی مردم ایران چنان جای گرفت که حدود چهل سال بعد، به مثابه یکی از ارجاعات تاریخی #انقلاب_اسلامی مطرح گردید.[1] در #دهه_کرامت و در سالروز ولادت باسعادت امام هشتم (ع) ـ که امسال مقارن با سالگشت این قیامِ سرنوشت‌ساز است ـ مغتنم است برخی ابعاد مهم این قیام، بازخوانی شود...
🔹 #رضاشاه اندکی پس از بازگشت از #ترکیه، اقدامات برای تغییر در ایران را به طور جدی آغاز کرد. به گفته #علی‌اصغر_حکمت، وزیر وقت معارف، شاه در یکی از روزهای تیرماه ۱۳۱۳ از وی خواست که اقدام برای رفع «روپوش زنان» را آغاز کند. در حالی که مقدمات رفع حجاب از زنان در نزد طبقه‌ی نخبه و دولت‌مردان در حال اجرا بود، تغییر کلاه مردان از پهلوی به شاپو، زمینه‌ساز واقعه‌ی #مسجد_گوهرشاد در مشهد شد.[2]
🔹 تمرکز اصلی نوشتار حاضر بر برخی از مهمترین پیامدهای کوتاه‌مدت و میان‌مدت واقعه گوهرشاد است که عبارت بودند از:
❌ کشتار وسیع مردم توسط نظامیان؛
❌ غارت‌گریِ عوامل نظامیِ رژیم در هنگام حمله به زوّار
❌ حمل و دفنِ زندگان به همراه مردگان توسط کامیون‌های انتقال اجساد
❌ سرکوبیِ قیام، پایان‌بخشِ حیات رجال محافظه‌کار در دستگاه رضاشاه
❌ افزایش خفقان بی‌سابقه در میان مردم مشهد و سایر شهرها
❌ تسریع در روند کشف حجاب، مهمترین پیامد سرکوبی #قیام_گوهرشاد
🔹 از یک منظر، می‌توان یک ملت را به مثابه خانواده‌ای بزرگ دانست که رئیس حکومت، در حکم پدر آن است. در چنین قیاسی، پدر خانواده هیچگاه برای خواباندن غائله‌ای درون‌خانوادگی از فشنگ و #سرنیزه استفاده نمی‌کند؛ خاصه آنکه دانسته شود غائله‌ی به‌پاشده، ماحصل زورگویی‌های خلافِ منطق پدر بوده و در این میان، باید حق را به اعضای خانواده داد.
در این بین، تنها در یک صورت است که سرکوب پدرسالارانه به زور نیزه و اسلحه در مقابل فرزندانی بی‌دفاع، توجیه پیدا خواهد کرد و آن حالتی است که پدر، اساساً دل‌بستگیِ قلبی به خانواده‌اش نداشته و دل در گرو رابطه‌ای خارج از محیط خانواده داشته باشد؛ به دیگر سخن، وقتی برایش پایگاه و جایگاهی در دل اعضای خانواده نبود، مجبور می‌شود برای کسب مشروعیت و اقتدار، به منبع قدرتی خارج از محیط خانواده متوسل شود که این نقش خارجی، در #کودتای_سوم_اسفند ۱۲۹۹ برای شخص رضاخان کاملاً مشهود است...
📚 پی‌نوشت‌ها:
1. رحیم روحبخش، «قیام گوهرشاد»، مجله زمانه، ۱۳۸۷، شماره ۷۵ و ۷۶.
2. رضا مختاری اصفهانی، پهلوی اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، بی‌تا، بخش «واقعه مسجد گوهرشاد».
✍🏻 #محمدمهدی_سلامی_پوریان
#گروه_تاریخ
#کلاه_شاپو #کشف_حجاب #تجدد_آمرانه #حرم_رضوی
💠اندیشکده برهان💠
🆔 @BORHAN_IR
🔹 شاید آن روز که #گوهرشاد بیگم، دستور بنای #مسجد_گوهرشاد را در جوار #حرم_رضوی داد، هیچگاه تصور نمیکرد که چنین بنایی که حاصل طبع لطیف دین‌دوستی و هنرپروری وی بوده، روزگاری محمل به خاک و خون کشیده شدن زائران امام رئوف خواهد شد.
🌐 https://twitter.com/borhan_ir/status/1150029745209450496?s=20
💠اندیشکده برهان💠
🆔 @BORHAN_IR
🔹 در #معماری_اسلامی، گلدسته‌ها و سردر مساجد، محل پخش صدای روحبخش #اذان است؛ قداست و حرمت‌اش، اجلّ از آن است که با چند قبضه مسلسلِ خشنِ آهنی آلوده شود؛ آن هم مسلسلی که میخواهد دماء پاک مومنین را روی سنگفرش‌های #مسجد بریزد.
#مسجد_گوهرشاد
🌐 https://twitter.com/borhan_ir/status/1150033712958099456?s=20
💠اندیشکده برهان💠
🆔 @BORHAN_IR
🔶 پدیده‌ای «نامیرا» و «اثرگذار» به نام زبان فارسی؛ بخش 2️⃣
2️⃣ حمله مغول
بنای استوار #زبان_فارسی ـ که پس از رنسانی ادبی سامانیان، حیاتی مجدد یافته بود ـ دوباره در دوران حملات مغول مورد تهدید جدی واقع شد. اما در اینجا نیز «نامیرایی» زبان فارسی، مانع از آن شد که با یورش تمدن‌سوز #مغول، این زبان از میان برود؛ بلکه خصیصه‌ی «اثرگذاری» این زبان موجب گردید که به عکس، تأثیری شگرف بر #مغولان گذارد. بر این اساس، حمله‌ی مغول در قرن هفتم نه تنها نتوانست گسستی تاریخی در فرهنگ و #هویت ایرانی ایجاد کند، بلکه این ایرانیان بودند که توانستند رفته‌رفته ادب، تربیت و مدنیت را به مغولان یاد بدهند؛ به دیگر سخن، هجوم و استیلای ویرانگر این قوم باعث مغولی شدن جامعه‌ی ایران نشد، بلکه به‌عکس قوم مغول را ایرانی و بلکه فارسی‌زبان کرد.[3]
ایلخانان مغول اگرچه حدوداً یک قرن بر ایران حکومت کردند، ولی از نسل سوم به بعد، دیگر مغول خالص نبودند، بلکه مسلمان شدند و به کلی در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی مستحیل گشتند؛ به نحوی که حتی پادشاهان مغول‌نژاد به فارسی #شعر هم می‌گفتند.[4]
3️⃣ حمله تیمور گورکانی
در خلال حمله‌ی #تیمور_لنگ به ایران، بازهم وجوه ممیزه‌ی دوگانه‌ی زبان فارسی به کار آمد؛ به نحوی که فرزندان تیمور، حتی بیش از اَخلاف چنگیز، مقهور تمدن و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی شدند و نسبت به خطاطی، نقاشی، کتاب، موسیقی و اغلب هنرها از خود حساسیت فوق‌العاده نشان دادند. به عنوان نمونه #شاهرخ، فرزند تیمور، یکی از معاریف این عرصه بود که نسبت به ادبیات فارسی و هنر علاقه داشت و به امر همسرش گوهرشاد، مسجدِ نام‌آشنای گوهرشاد در جوار #حرم_رضوی (ع) بنا شد.[5]
🔹 نمونه‌های بالا، به خوبی بیانگر دو خصیصه‌ی «نامیرایی» و «اثرگذاریِ» فوق‌العاده‌ی زبان فارسی است و گویای این واقعیت است که زبان فارسی، در طول اعصار و در خلال ناملایمات تاریخ، نه تنها از میان نرفته، بلکه به عکسْ همچون فولادی آبدیده در کوران حوادث، روزبه‌روز سرزنده‌تر شده و اکنون به عنوان میراثی گران‌بها برای ایرانیان به یادگار مانده است. لذا می‌طلبد که به نحوی شایسته و درخور، از کیان ارزشمندش محافظت شود؛ موضوعی که چندی پیش، #مقام_معظم_رهبری نیز به بهانه‌ی دیدار رمضانی با شعرا، به آن گوشزد کرده، فرمودند:
💬 «راجع‌به زبان [فارسی]، بنده حقیقتش [این است که] نگرانم؛ واقعاً نگرانم.... من از صداوسیما گله‌مندم به خاطر اینکه به جای اینکه زبان صحیح را، زبان معیار را، زبان صیقل‌خورده‌ی کاملاً درست را ترویج کنند، زبان بی‌هویّت، گاهی غلط، تعبیرهای غلط و بدتر از همه پُر از تعبیرات فرنگی و خارجی و مانند این‌ها را دارند ترویج می‌کنند.... ما بیخود و مُفتامُفت داریم زبان خودمان را آلوده می‌کنیم به زوائد مضر....»[6]
📚 پی‌نوشت‌ها:
3. حلیمه جعفرپور و محسن معصومی، «ریچارد فرای و روایت پیوستگی فرهنگ ایرانی»، مجله ایران نامگ، بهار 1396.
4. عبدالحسین زرین‌کوب، آشنایی با تاریخ ایران، تهران: سخن، 1395، ص285.
5. پیشین، ص290 و 291.
6. بیانات معظم‌له در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی ع، 30 اردیبهشت 1398.
✍🏻 #محمدمهدی_سلامی_پوریان
#گروه_تاریخ
#مسجد_گوهرشاد
💠اندیشکده برهان💠
@BORHAN_IR