یک نکته‌ات بگویم! الزاماً: به‌اجبار، به‌ضرورت، به‌ناچار لزوماً: برحسب لزوم، فقط، همیشه ✅ بنویسیم: پایین بودنِ تیراژِ کتاب‌ لزوماً عیب نیست. ⛔ ننویسیم: پایین بودنِ تیراژِ کتاب‌ *الزاماً عیب نیست. ✅ بنویسیم: ترمز اضطراری خودرو لزوماً مطمئن نیست. ⛔ ننویسیم: ترمز اضطراری خودرو *الزاماً مطمئن نیست. ✅ بنویسیم: آنچه قرارداد را به‌وجود می‌آورد لزوماً امضا نیست، بلکه قصد انشا است. ⛔ ننویسیم: آنچه قرارداد را به‌وجود می‌آورد *الزاماً امضا نیست، بلکه قصد انشا است. #واژه‌شناسی #ویرایش_زبانی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۴‌/‌۲‌۴‌ سید محمد بصام @Matnook_com

ویراسته: چه دنیای بی‌رحمی! تو می‌خوای مواد غذاییِ تو یخچال‌و از سرما نجات بدی، ولی بهت انگ پرخوری می‌زنن. یک نکته‌ات بگویم! هر فارسی‌زبانی اولین «تو» را /‌to/ و دومی را /‌t‌u‌/ می‌خواند، چون بافت زبانی کاملاً ابهام‌زداست. پس در گفتاری‌نویسی ننویسیم «توو» و نگران نباشیم. #املا_رسم‌الخط #گفتاری‌نویسی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۴‌/‌۲‌‌۶‌ سید محمد بصام @Matnook_com

بخشی از کارگاه‌های ویرایش مؤسسۀ متنوک مدرس: سید محمد بصام دو نکته دربارۀ «کسرۀ خفیف» که شاید ندانید! ویژگی واژه‌های کسره‌خفیف‌دار چیست؟ فاصله‌گذاری آن‌ها چگونه است؟ #دستورزبان #فاصله‌گذاری ۱۴۰‌۲/۰‌‌۴‌/‌۲‌‌‌۷‌ سید محمد بصام @Matnook_com

غزلی زیبا از سیمین بهبهانی به‌مناسبت ۲۸ تیرماه، زادروز وی گفتی که می‌بوسم تو را، گفتم تمنا می‌کنم گفتی اگر بیند کسی، گفتم که حاشا می‌کنم گفتی ز بخت بد اگر ناگه رقیب آید ز در گفتم که با افسون‌گری او را ز سر وامی‌کنم گفتی که تلخی‌های مِی، گر ناگوار افتد مرا گفتم که با نوش لبم آن را گوارا می‌کنم گفتی چه می‌بینی بگو، در چشم چون آیینه‌ام گفتم که من خود را در او عریان تماشا می‌کنم گفتی که از بی‌طاقتی دل قصد یغما می‌کند گفتم که با یغماگران باری مدارا می‌کنم گفتی که پیوند تو را با نقد هستی می‌خرم گفتم که ارزان‌تر از این من با تو سودا می‌کنم گفتی اگر از کوی خود روزی تو را گویم برو گفتم که صد سال دگر امروزوفردا می‌کنم گفتی اگر از پای خود زنجیر عشقت وا کنم گفتم ز تو دیوانه‌تر دانی که پیدا می‌کنم #منهای_ویرایش #ادبیات ۱۴۰‌۲/۰‌‌۴‌/‌۲‌‌‌۸‌ سید محمد بصام @Matnook_com

یک نکته‌ات بگویم! وقتی می‌نویسیم «ویراستار: مصطفی ملکیان»، یعنی مصطفی ملکیان ویراستار است یا ویراستار مصطفی ملکیان است. ولی وقتی بنویسیم «ویراسته: مصطفی ملکیان»، یعنی مصطفی ملکیان ویراسته است یا ویراسته مصطفی ملکیان است! بنابراین اینجا دونقطه اضافی و نادرست است و تنها در صورتی درست است که به‌جای «ویراسته» بنویسیم «ویراستار». در نتیجه، یا ویراستۀ مصطفی ملکیان (بی دونقطه)؛ یا ویراستار: مصطفی ملکیان (با دونقطه). یادآوری: بهتر بود بر روی جلد نوشته می‌شد «ویراستار فارسی: مصطفی ملکیان». #نشانه‌گذاری ‌۱۴‌۰۲‌/‌‌۰‌۴/‌۲‌۹ سید محمد بصام @Matnook_com

🔺مهدیه کوهی‌کار، نویسنده و منتقد ادبی، از ویراستاران مؤسسه 🔰کانال مؤسسه در ایتا: @Matnook_com

#فارسی_چه_بدی_داشت_که_یک_بار_نگفتی! ⛔ ننویسیم: بنر (banner) ✅ بنویسیم: بَرنما* ★ نوعی آگهی که معمولاً به‌صورت مستطیلِ ثابتی در جاهای معینی از صفحهٔ وب نمایان می‌شود. ⛔ ننویسیم: بنر (banner) ✅ بنویسیم: برنوشته* ★ پارچه‌ای بلند که بر آن نوشته‌ای درج شده‌است و آن را از دو سو به‌دست می‌گیرند یا در جایی نصب می‌کنند. ⛔ ننویسیم: بیلبورد (billboard) ✅ بنویسیم: آگهی‌نما ⛔ ننویسیم: پلاکارد (placard) ✅ بنویسیم: شعارنوشته* ★ آگهی یا پوستر یا علامتی که در راهپیمایی‌ها حمل یا برای اعلان عمومی نصب می‌کنند. ⛔ ننویسیم: پلاکارد (placard) ✅ بنویسیم: نقش‌آگهی* ★ آگهی بزرگی به ابعاد بزرگ‌تر از A3 یا به اندازهٔ حدوداً ۲ × ۱ یا ۲ × ۳ متر که بر سردر سینما نصب، و تصویر بازیگران اصلی و نام فیلم و نام دست‏اندرکاران و بازیگران مهم فیلم بر آن نوشته شود. ⛔ ننویسیم: تیزر (teaser) ✅ بنویسیم: آگهی تلویزیونی #واژه‌شناسی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌‌۰۱ سید محمد بصام @Matnook_com

ناویراسته: در واقع می‌توان در عصر حاضر عنوان کرد که بخش قابل توجهی از افکار عمومی متأثر از رسانه و آنچه «دهکده جهانی در عصر اطلاعات» خوانده می‌شود، است. (۲۸ واژه) ویراسته: می‌توان گفت امروزه بیشترِ افکار عمومی از رسانه و، به‌اصطلاح، «دهکدۀ جهانی در عصر اطلاعات» تأثیر می‌پذیرد. (۱۷ واژه) یادآوری: دو اشکال اصلی جملۀ ناویراسته «درازنویسی» و «پیچیده‌نویسی» است. این را هم ببینید: جمله‌های «دیریاب» و «زودیاب». #تمرین_ویرایش #ویرایش_زبانی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌‌۰۱ سید محمد بصام @Matnook_com

🔺معصومه محمودیان، دکتری شیمی، مدیرمسئول نشریۀ «دید برتر» 🔰کانال مؤسسه در ایتا: @Matnook_com

یک نکته‌ات بگویم! یکی از انواع جمله‌های پیرو «جملۀ پیرو نقل‌قولی» است. این جمله معمولاً مفعول فعل «گفتن» است و تنها در صورتی در گیومه می‌آید که نقل‌قول مستقیم باشد. بنابراین نباید «بیا به مردم چشمم دمی نشین» و «من به خانۀ مردم نمی‌روم» در گیومه بیاید، زیرا نقل‌قول مستقیم نیستند (این گفت‌وگوها ساخته‌وپرداختۀ ذهن شاعر است، نه نقل‌قول مستقیم). دونقطه‌ها نیز اضافی و نادرست‌اند: گفتم بیا به مردم چشمم دمی نشین گفتا که من به خانۀ مردم نمی‌روم چه‌بسا برخی بگویند این شیوۀ ماست که چنین عمل کنیم. این سخن البته نادرست و مغالطه‌آمیز است، زیرا نمی‌توانیم به بهانۀ شیوه‌نامۀ ابداعی خود یا دیگران هر روشی را توجیه کنیم و به‌کار ببریم. #دستورزبان #نشانه‌گذاری ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌‌۰‌۲ سید محمد بصام @Matnook_com

دربارۀ «اصطبل» واژۀ عربی «اصطبل» برگرفته از واژۀ لاتینی stabulum (به معنای «توقفگاه، محوطه، طویله») است. واژه‌های انگلیسیِ stall و stable و آلمانیِ Stall و Stelle نیز برگرفته از همین واژۀ لاتینی‌اند. در فرهنگ‌های عربی، به عربی نبودن این واژه اشاره کرده‌اند (← الصحاح جوهری). «اصطبل» سپس از عربی به فارسی راه یافته‌ و با املای «اسطبل» نیز نوشته شده‌است. با استناد به پیکره‌های زبانی فارسی، بسامد «اصطبل» بیشتر است. در فرهنگ روز سخن نیز «اصطبل» مدخل اصلی است و «اسطبل» به آن ارجاع داده شده‌است. بنابراین هر دو املا درست است، ولی «اصطبل» بر «اسطبل» ترجیح دارد. از دیگر نام‌های اصطبل در فارسی: «آخور»، «باره‌بند» («باره» (در فارسی میانه، bārak) به معنای «اسب» بوده‌است)، «ستورخانه»، و «ستورگاه». #واژه‌شناسی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌‌۰‌۳ سید محمد بصام @Matnook_com

احمد صفّار مقدّم، «فاصله‌‌گذاری در خطّ فارسی»، نامۀ فرهنگستان ۴/۹، ص ۱۲۳-۱۳۷ #فاصله‌گذاری ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌‌۰‌۳ سید محمد بصام @Matnook_com

یک نکته‌ات بگویم! «چه ... (و) چه ...» نوعی پیوند است که برای هم‌پایه کردنِ دو یا چند گروه یا جمله‌ به‌کار می‌رود: هر کتابی، چه ترجمه باشد و چه تألیف، نیازمند ویرایش است. ولی «چه ... (و) *یا ...»، که معمولاً در ترجمه‌ها دیده می‌شود، غیرمعیار و نادرست است. نمونۀ غیرمعیار: مشروعیت می‌تواند از طریق تعهدات ایدئولوژیک به‌خوبی تأمین شود، چه دینی باشد و یا ناسیونالیسم سکولار. (از یک کتاب ترجمه‌ای) نمونۀ معیار: مشروعیت می‌تواند از طریق تعهدات ایدئولوژیک به‌خوبی تأمین شود، چه دینی باشد و چه ناسیونالیسم سکولار. #دستورزبان #ویرایش_زبانی ‌۱‌‌۴‌۰‌۲‌/‌‌۰‌‌۵/‌‌۰‌۵‌ سید محمد بصام @Matnook_com

🔺راضیه فانی، پژوهشگر دورۀ پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان و مدرس دانشگاه 🔰کانال مؤسسه در ایتا: @Matnook_com

✅ درست: چه فراقی! ⛔ نادرست: چه فراغی! فراق: جدایی، دوری، هجران فراغ: آسودگی، رهایی، فراغت فراغِ‌بال: آسایش خاطر و خیال 📝 رایج‌ترین غلط‌های املایی #املا_رسم‌الخط ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌‌۰‌۶‌ سید محمد بصام @Matnook_com

⛔ ننویسیم: فارق از ... ✅ بنویسیم: فارغ از ... فارغ: آسوده، خلاص، رهاشده فارغ‌البال، فارغ‌التحصیل، فارغ‌الذهن فارغ شدن: آسوده شدن، زایمان کردن 📝 رایج‌ترین غلط‌های املایی #املا_رسم‌الخط ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/۰‌۶‌ سید محمد بصام @Matnook_com

دو صفحه از یک کتاب، آن‌هم از یک نشر معروف! رسم‌الخط باید در ویرایش صوری مطابق با شیوه‌نامۀ ناشر اصلاح و یک‌دست شود. یکی از کارهای نمونه‌خوان پس از ویرایش اثر اصلاح همین نایک‌دستی‌هاست. فاصله‌گذاری «چه» «چه» با واژۀ بعد از خود بافاصله نوشته می‌شود: به چه علت؟؛ به چه مشغولی؟؛ چه آدم خوبی!؛ چه این‌که؛ چه بهتر!؛ چه چیزها، چه حرف‌ها!؛ چه روزی بود!؛ چه عجب!؛ چه کسی گفته؟. یادآوری: ۱) تنها این واژه‌های «چه»دار با نیم‌فاصله نوشته می‌شوند: چه‌بسا،‌ چه‌جور، چه‌جوری، چه‌سان، چه‌کنم‌چه‌کنم، چه‌ها. ۲) این‌ها بهتر است همیشه سرهم (پیوسته) نوشته شوند: چطور، چطوری، چقدر، چکار، چکاره، چگونه. #فاصله‌گذاری ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/۰‌‌۷‌ سید محمد بصام @Matnook_com

ده کتاب مفید در دستورزبان فارسی که شما را از کتاب‌های رایج و شرکت در کارگاه‌های دستورزبان بی‌نیاز می‌کند (به نظر من، فهرست زیر به‌ترتیب بهترین‌اند. چه‌بسا دیگران کتاب‌های دیگری معرفی کنند): ۱) فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، علاءالدین طباطبایی، فرهنگ معاصر؛ ۲) دستور زبان فارسی، علی‌اشرف صادقی و غلامرضا ارژنگ، به‌زودی ویراست جدید از انتشارات کتاب بهار؛ ۳) دستور زبان فارسی معاصر، ژیلبر لازار، ترجمۀ مهستی بحرینی، با توضیحات هرمز میلانیان، نشر هرمس؛ ۴) دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی، مهدی مشکوة‌الدینی، انتشارات سمت؛ ۵) دستور زبان فارسی ۱، تقی وحیدیان کامیار (با همکاری غلامرضا عمرانی)، انتشارات سمت؛ ۶) دستور زبان فارسی ۱، حسن انوری و حسن احمدی گیوی، انتشارات فاطمی، ویرایش چهارم (همراه با تمرین، پرسش‌های چهارپاسخی، و نمونه‌سؤالات آزمون‌های سراسری). یادآوری: ۱) کتاب اول برای کسانی که نمی‌خواهند همۀ کتاب‌ها را بخرند به‌تنهایی کافی است. ۲) این کتاب‌ها خودخوان‌اند و بیشتر برای اهل قلم به‌ویژه ویراستاران مناسب‌اند. این کتاب‌ها را هم پیشنهاد می‌کنم: ۱) صرف در زبان فارسی، حسین سامعی، انتشارات کتاب بهار؛ ۲) ساختمان واژه و مقولۀ دستوری: تشخیص مقولۀ دستوری واژه‌ها براساس ملاک‌های صرفی، علاءالدین طباطبایی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات؛ ۳) تاریخ زبان فارسی*، محسن ابوالقاسمی، انتشارات سمت؛ ۴) دستور تاریخی زبان فارسی، محسن ابوالقاسمی، انتشارات سمت. ★ تاریخ زبان فارسی پیش‌نیاز دستور تاریخی زبان فارسی است. #کتاب_خوب_بخوانیم #دستورزبان ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/۰‌‌‌۸‌ سید محمد بصام @Matnook_com

🔺ویدا چراغیان، نویسندۀ ۷ رمان چاپ‌شده، ویراستار 🔰کانال مؤسسه در ایتا: @Matnook_com

یک نکته‌ات بگویم! برای هر کاری فعل مناسبی وجود دارد. پس همیشه از یک فعل (مثلاً «پرداختن») برای هر کاری استفاده نکنیم. بنابراین، ننویسیم: او در سال ۲‌۰۰۴ پژوهشی منتشر کرد که به بررسی انتقادی آثار منتشرشده بلافاصله پس از حوادث ۱۱ سپتامبر پرداخته بود. بنویسیم: ۱) او در پژوهشی در سال ۲‌۰۰۴ آثاری که بلافاصله پس از رویداد ۱۱ سپتامبر منتشر شده‌ بودند را بررسی انتقادی کرد. ۲) او در سال ۲۰۰‌۴ آثاری را بررسی انتقادی کرد که بلافاصله پس از رویداد ۱۱ سپتامبر منتشر شده بودند. ننویسیم: هایدگر به تعمق در یادداشت‌های نیچه پرداخت. بنویسیم: هایدگر در یادداشت‌های نیچه تعمق/ ژرف‌اندیشی کرد. ننویسیم: او مدتی در دارالفنون به تحصیل در علوم طبیعی و طب پرداخت. بنویسیم: او مدتی در دارالفنون علوم طبیعی و پزشکی آموخت. یادآوری: کاربرد عبارت «به چیزی پرداختن» هنگامی ناپسند است که به‌جای فعل دیگری استفاده شده باشد. وگرنه، «به چیزی پرداختن» به‌خودی‌خود ناپسند یا نادرست نیست‌. #ویرایش_زبانی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌۰‌‌‌۹‌ سید محمد بصام @Matnook_com

نسبت‌به کاری (چیزی) اقدام کردن (نمودن) نام این فرسته عبارت رایجی است که جمله‌ها را دراز یا دیریاب می‌کند، که با تغییر یا حذف آن می‌توانیم جمله‌ها را کوتاه یا زودیاب کنیم. ⛔ ننویسیم: مرکز توسعهٔ فرهنگ و هنر در فضای مجازی: مجموعهٔ «طاقچه» مکلف است نسبت‌به دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام کند. ✅ بنویسیم: مرکز توسعهٔ فرهنگ و هنر در فضای مجازی: مجموعهٔ «طاقچه» باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز دریافت کند. ⛔️ ننویسیم: گروه‌های علمی جشنواره با تشکیل جلسات متعدد نسبت‌به بررسی و ارزیابی اجمالی آثار ثبت‌شده براساس معیارهای پژوهشی اقدام نمودند. ✅ بنویسیم: گروه‌های علمی جشنواره در چندین جلسه آثار ثبت‌شده را براساس معیارهای پژوهشی بررسی و ارزیابی اجمالی کردند. یادآوری: ۱) هنگامی که می‌توانیم فعل مناسبی را به‌کار ببریم (مانند «بررسی و ارزیابی کردن یا دریافت کردن» در دو نمونۀ بالا)، نباید از آن عبارت قالبی و بلند استفاده کنیم. ۲) گاهی «اقدام کردن» صرفاً به معنای «دست‌به‌کار شدن» یا «کاری را آغاز کردن» است (این معنا در مجموعه‌فرهنگ‌های سخن نیامده‌است): «۵۵ برند پوشاک خارجی که برای ثبت نمایندگی در ایران اقدام کرده‌اند (یعنی دست‌به‌کار شده‌اند، ولی هنوز ثبت نکرده‌اند)». (از اینترنت) ۳) «اقدام کردن» رسمی‌تر از «دست‌به‌کار شدن» است (یا تلقی می‌شود) و برای همین بیشتر به‌کار می‌رود. #ویرایش_زبانی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/‌۱‌۴‌ سید محمد بصام @Matnook_com

«تایپوگرافی» چیست؟ «تایپوگرافی» (typography) یعنی «هنر و فنی که در آن، طراح با تغییر عناصر متن، مانند اندازه و فاصله و شکل حروف، زبان بصریِ خاصی برای حروف‌نگاری به‌وجود می‌آورَد». «نویسه‌نگاری» برابرنهادِ فارسیِ آن است و به کسی که این کار را می‌کند «نویسه‌نگار» (typographer) می‌گویند. یادآوری: ۱) «نویسه» برابرنهادِ فارسیِ character است. ۲) «حروف‌نگاری» و «حروف‌نگار» نیز به‌ترتیب برابرنهادِ فارسیِ type و typist است. ۳) در دهه‌های گذشته، به کسی که حروف سربی را در چاپخانه کنار هم می‌چید و آن‌ها را برای چاپ کتاب آماده می‌کرد «حروف‌چین» می‌گفتند و به این کار «حروف‌چینی». امروزه چون این کار به‌وسیلۀ رایانه و معمولاً با واژه‌پرداز وُرد انجام می‌شود، به آن «حروف‌نگاری» می‌گویند. بنابراین «حروف‌نگار» غیر از «حروف‌چین» است و کارش «حروف‌نگاری» است، نه «حروف‌چینی». #واژه‌شناسی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/۱‌۷‌ سید محمد بصام @Matnook_com

font, typeface برابرنهاد: قلم حوزه: رایانه و فناوری اطلاعات تعریف: مجموعه‏‌ای از نویسه‏‌های تایپی با طراحی و اندازهٔ مشخص منبع: مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی در «سامانهٔ واژه‌یار»: vajeyar.apll.ir #واژه‌شناسی ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/۱‌۷‌ سید محمد بصام @Matnook_com

#فارسی_چه_بدی_داشت_که_یک_بار_نگفتی! ⛔️ ننویسیم: متحدالشکل ✅ بنویسیم: همسان، هم‌شکل، یک‌شکل ۱۴۰‌۲/۰‌‌۵‌/۱‌۸‌ سید محمد بصام @Matnook_com

دربارهٔ واژهٔ «کیک» واژۀ «کیک» را از واژۀ انگلیسی cake گرفته‌ایم که گویا برگرفته از نروژی باستان kaka و آن هم از ژرمنی غربی -kokon* است. این واژه در انگلیسی از سدۀ سیزدهم میلادی رواج یافته‌است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای cup cake, fairy cake, patty cake، «کیک فنجانی» و برای mug cake، «کیک لیوانی» و برای sponge cake، «کیک اسفنجی» و برای cheesecake، «کیک پنیر» را تصویب کرده‌است. (قابل توجه فرنگی‌مآبان: این‌قدر نگویید و ننویسید «چیزکیک»! ) جالب است بدانید «کیک» (نه cake) در فارسی قدیم به معنای «مردمک چشم» بوده‌است: به روز معرکه به انگشت اگر پدید آید/ ز خشم برکَند از دور کیکِ اهریمن (مُنجیک، شاعر سدۀ چهارم). ۱‌۴۰‌۲/‌۰‌‌۵‌/۱‌‌۸‌ سید محمد بصام @Matnook_com