🔶 روش تدریس در حوزه علمیه، از بهترین روشهای تدریس در جهان است!
🎙 استاد محمد باقری شاهرودی
✂️ برش هایی از متن:
🔺 بروش تدریس در حوزه علمیه، از بهترین روشهای تدریس در جهان است!
🔸 به گزارش روابط عمومی «سایت اندیشه ما» به نقل از شبکهاجتهاد، روس خارج عالیترین سطح آموزشی در حوزه علمیه است که ثمره سالها تلاش و زحمت طلاب در این دروس به بار مینشیند. سالهاست که شیوه تدریس در این دروس، به بوته نقد گذاشته شده است. این نقدها هم از جانب نواندیشان حوزوی مطرح است و هم در میان طلاب جوان، طرفداران زیادی دارد. با وقوع انقلاب اسلامی و لزوم پیشرانی حوزه در این میان، برخی معایب دروس خارج به خصوص به لحاظ محتوایی بیشتر نیز به چشم آمده است. در این خصوص، با استاد محمد باقری شاهرودی، از قدیمیترین و باتجربهترین اساتید حوزه عملیه قم گفتگو کردیم. او که سالها دروس سطح را تدریس میکرد چند سالی است که در زمره اساتید دروس خارج قرار گرفته است و مورد احترام اساتید و طلاب حوزه قم است. باقری شاهرودی اما معتقد است که شیوه قدیمی تدریس در حوزه، از بهترین شیوههای تدریس در جهان است. او ضعفهای فعلی حوزه را ناشی از روشها و کتب جدیدی است که در بیست سال گذشته به حوزه آمده است. با او در رابطه با مزایا و معایب دروس خارج فعلی حوزه گفتگو کردیم. مشروح سخنان وی در گفتگو با نشبکه اجتهاد»، به قرار زیر است:
🔹 اجتهاد: بایستههای درس خارج معیار در فقه معاصر، چه اموری هستند؟
🔸 باقری شاهرودی: روش تدریس در حوزه علمیه یکی از بهترین روشهای تدریس موجود در جهان است. از نکات قابلتوجه در این روش میتوان به رابطه شاگرد و استاد، شیوه تدریس و ارجاع دهی اشاره کرد. در این میان البته نکات دیگری نیز وجود دارد که بدانها اشاره میشود:
۱. استادی که درس خارج تدریس میکند باید مشکلات جامعه اسلامی ازجمله مشکلات فرهنگی و دینی، کلامی و کاستیهای احکام شرعی را در نظر بگیرد؛ چراکه اسلام قصد دارد جامعه بشریت را در مسیری که خداوند متعال در نظر گرفته و اراده کرده قرار دهد و اجازه ندهد از هدفی که خداوند برای بشریت مدنظر دارد تنزل کند، لذا باید توجه داشته باشد مسائلی که جامعه با آن درگیر است موردبحث جدی قرار گیرد. البته نباید از این نکته غافل شد که بعضی از مسائل از صدر اسلام تاکنون مورد بحث بوده است؛ چراکه نباید اجازه دهیم احکام شریعت مندرس شود، حتی احکامی که امروزه موضوعیت ندارد. به هر حال، اسلام همه این احکام را جعل کرده و لذا باید به آنها پرداخته شود؛ چراکه افراد یا در حال حاضر به این احکام مبتلا هستند یا در آینده مبتلا میشوند. حکومت اسلامی برای ما روشن کرد اگر در گذشته مباحث حکومتی بحث میشد امروز اینقدر کاستی نداشتیم.
۲. یکی دیگر از بایستههای درس خارج، موضوع شناسی مناسب است. در این راستا باید دقت نظر خاص صورت بگیرد و با متخصصین مشورت شود تا دقیق و عمیق موضوعات شناخته شود.
۳. نکته دیگر این است که اساتید باید در تدریس درس خارج، به کتب قدما توجه داشته باشند. بعضاً دیده میشود اساتید ما کمتر به کتب قدما ارجاع میدهند. مثلاً به کتاب جواهر و کتب علامه خیلی کم ارجاع داده میشود. این کافی نیست. دیدن کتب دیگران و ارجاع مطالب به آن کتب، باعث تقویت و غنای دروس خواهد شد.
🔻 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/ravesh-tadris-dar-howze/
#روش_تدریس
#حوزه_علمیه
#بهترین
#محمد_باقری_شاهرودی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
🔹 اعلام نظر آیتالله العظمی شبیری زنجانی در خصوص برنامه آموزشی جدید حوزههای علمیه صحیح نیست که به هر قیمتی، تحوّل در نظام آموزشی صورت پذیرد.
🔸 مقام علمی مرحوم شیخ انصاری تا بدانجا بود که بزرگانی همچون میرزای شیرازی گوشزد میکردند که نمیتوان بهآسانی از کنار نظرات ایشان عبور کرد. مؤسّس حوزۀ علمیّۀ قم، مرحوم آیتالله العظمی حائری، ضمن نقل داستانی از مرحوم میرزای شیرازی اشاره کردند که: «میرزا به توضیح عبارتی از بحث طهارتِ شیخ انصاری پرداخت که ما آن را نفهمیده بودیم.»
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/elam-nazar-ayatollah-shobayri-zanjani-nezam-amozeshi-jadid/
#برنامه_آموزشی
#حوزه_علمیه
#تحول
#آیت_الله_شبیری_زنجانی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
✅ خودسامانی و استقلال حوزه های علمیه
🎙 کاظم تقوی
✂️ برش هایی از متن:
🔸 نظم دهی حوزه های علمیه و روز آمدسازی برنامه های تحصیلی و تحقیقی و تبلیغی آن از اهداف مورد اهتمام علما و مدرسین روشن اندیشی بوده که در قرن اخیر پی گیر آن بوده اند.
امام خمینی از عصر مرجعیت آیت الله بروجردی اقداماتی برای این هدف انجام داده که قرین توفیق نبوده است تا این که در فرصت پس از پیروزی انقلاب اسلامی آن آرمان مورد پی گیری قرار گرفت و برنامه های خاصی توسط مدرسین بزرگ حوزه علمیه قم برای سامان دادن امور حوزه به اجرا گذاشته شد. تأکید حضرت امام بر درون زا بودن این اقدامات حائز اهمیت و شایسته پی گیری مستمر می باشد.
🔸 در قرنی که هفته ها و روزهای پایانی آن در حال اتمام است و جهان اسلام و جوامع شیعی اتفاقات، حوادث و تحولات گوناگونی را از سر گذرانده و تجربه کرده اند، حوزه های علمیه شیعه که مرکز و مسئول اسلام شناسی و تبلیغ و ترویج معارف و احکام اسلام بوده نیز، برای خود تاریخ وقایع و اتفاقات و کارنامه ای دارد. حوزه علمیه قم به دست فقیه و زعیم خبیر آیت الله حائری یزدی(رضوان الله علیه) تجدید بنایی تأسیس گونه داشت و نتایج و ثمرات عینی و علمی این حوزه نه تنها در گستره ایران، که در جهان تأثیرگذار گردید. این حوزه در این دوره مدیریت ها و برنامه هایی متنوع را تجربه کرد، چنانکه در همین قرن در حوزه هزار ساله نجف برای سامان مندتر کردن و روز آمد شدن حوزه علمیه برای تحصیل ثمرات بهتر و بیشتر و توان پاسخگویی افزونتر به نیازها و پرسشها، نیز قدمهای ارزشمندی برداشته شده است.
🔸 شیخ عبدالکریم حائری در حالی که با تهدید سنگین رضاخانی مواجه و اساس حوزه علمیه را با خطر مواجه میدید، از نگاه اصلاحی و روز آمدسازی حوزه غافل نبود و مشخصاً برنامه تخصصی شدن فقه و فراگیری زبانهای خارجی توسط طلاب را مطرح کرد. گرچه این اندیشه سازنده تحقق نیافت! ولی در تلاش برای فراهم کردن زمینه لازم برای فراگیری علوم عقلی در کنار علوم نقلی و دعوت و استقبال از اساتیدی که به قم می آمدند و پذیرایی از آنها با آغوش باز، فی الجمله کامیاب بود، چنانکه تدریس و تحقیق فلسفه و عرفان در حاشیه فقه و اصول رونق نسبی داشت.
🔸 زمینه سازی و دعوت مصرانه از فقیه و زعیم بزرگ آیت الله بروجردی(قدس سره) برای این بود که بر بنیاد استوار مؤسس حوزه، قدمهای بزرگتر و مؤثرتری برداشته شود. امام خمینی و تعدادی دیگر از فضلا و اساتید بزرگ آن دوره تلاشهایی برای نظم بخشیدن به حوزه ها و ساماندهی آن، انجام دادند که متأسفانه چندان قرین توفیق نبود. اما فکر اصلاح و روزآمد کردن حوزه های علمیه چه در عرصه تحصیل و چه در ساحت تبلیغ و تبیین حقایق اسلامی، همچنان باقی و جدی بوده است.
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/khodsamani-va-esteghlal-howze-elmiye/
#خودسامانی
#استقلال
#حوزه_علمیه
#کاظم_تقوی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ حوزه علمیه؛ چیستی، گذشته، حال، آینده» از دیدگاه استاد علیرضا اعرافی
🎙 استاد علیرضا اعرافی
✂️ برش هایی از متن:
🔹 کتاب «حوزه علمیه؛ چیستی گذشته حال آینده» برگرفته از بیانات و نظرات استاد علیرضا اعرافی و با تدوین محمد آزادی از سوی مؤسسه اشراق و عرفان منتشر شده است. اثر حاضر از چهار بخش اصلی با عناوین «چیستی حوزه علمیه»، «گذشته حوزه علمیه»، «وضعیت کنونی حوزه» و «تحول حوزه علمیه» تشکیل شده است.
🔹 به گزارش شبکه اجتهاد، رسالت و هدفی که برای تدوین کتاب حوزه علمیه در نظر گرفته شده، تبیین ماهیت و چیستی حقیقی حوزه علمیه و روشن کردن رسالتهایی است که از این نهاد عظیم و مقدس انتظار میرود. به همین سبب، این کتاب در چهار فصل اصلی تدوین شده است:
🔹 بخش نخست این کتاب از سه فصل با عناوین «تعریف و ماهیت حوزه»، «رسالت و کارکرد حوزه علمیه»، «تعاملات و ارتباطات» تشکیل شده است.
🔹 در فصل اول بعد از تبیین کلیات آورده شده است، وقتی سخن از چیستی و ماهیت حوزههای علمیه به میان میآید، ماهیت حوزههای علمیه از ابعاد گوناگون بررسی میشود. البته در میان باید توجه داشته باشیم که حوزهها علمیه نهاد اجتماعی محسوب میشوند و به همین علت، امری اعتباری و تعریف آن به حد تام غیر ممکن است؛ بر همین اساس، مراد ما از ماهیت حوزه علمیه سخن گفتن از جنس و فصل این نهاد نیست؛ بلکه با بررسی برخی از ارکان و عناصر اصلی در قوام آن، به تحقیق درباره چیستی این نهاد در بخش نخست کتاب پرداخته شده است؛ همچنین برای شناخت کامل این نهاد و پدیده اجتماعی از انواع دیگر تعریف استفاده شده است.
🔹 در فصل نخست این کتاب به بررسی رسالتها و کارکردهای این نهاد پرداخته شده است تا با روشن شدن غایتی که از این نهاد اجتماعی انتظار میرود؛ به تصویر روشنتری از آن دست یابیم. در ادامه نیز با بررسی تعاملات و نسبتهای حوزه با سایر نهادهای اجتماعی و قرآن و حدیث، ابعاد و ویژگیهای دیگری از آن نهاد روشن شده است.
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/howze-elmiye-chisty-gozashte-hal-ayande/
#حوزه_علمیه
#چیستی
#حال
#آینده
#علیرضا_اعرافی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ حوزه نگرش های منصحانه و آسیب شناسانه برای رفع مشکلات جامعه داشته و آنها را ارائه می نماید و این وظیفه تمامی حوزویان است.
🎙 استاد مرتضی جوادی آملی
✂️ برش هایی از متن:
🔸 به گزارش خبرنگار« سایت اندیشه ما» به نقل از پایگاه اطلاع رسانی اسرا،حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی، صبح امروز در پایان جلسه درس امروز خود (17 آبان ماه) بیان داشت: حوزه نگرش های منصحانه و آسیب شناسانه برای رفع مشکلات جامعه داشته و آنها را ارائه می نماید و این وظیفه تمامی حوزویان است و اگر این نگرش خیرخواهانه در حوزه وجود نداشته باشد و احیانا در جهت رفع مشکلات جامعه ارائه طریق ننماید، حوزه زنده و پویا نخواهد بود.
🔸 وی بیان داشت: گاهی ما در مقام اثبات نظام جمهوری اسلامی و اصول قانون اساسی و اصل ولایت فقیه و شخص «مقام معظم رهبری» و اصول و ارزش های انقلاب هستیم که ما در این مباحث پیش از دیگران و بیش از دیگران راجع به این مسائل صحبت کرده و تحلیل داده ایم و این نظام را بر اساس اصول حاکم بر آن و اصل مسلم ولایت فقیه، استوار دانسته ایم و در این موارد کسی نباید شک و تردیدی به خود راه دهد.
🔸 وی ادامه داد: ولی گاهی نگرش ما که اقتضای بعضی از مصاحبه ها و گفتگوها هست، نگرش آسیب شناسانه است و باید این گفتگوها را در همین ساحت دید که از جایگاه نصح و خیرخواهی و نگرش حوزوی و اندیشه دینی ارائه می شود و با چنین رویکردی دنبال و تحلیل کرد، انتظار این است که حرف هرکسی را واقعا خوب بفهمند، خوب بدانند و از هرگونه تفسیر به رأی و قضاوت بر اساس برداشت های غلط شخصی پرهیز نموده و مطلب و حرفی گفته نشود که در اصل «ما لا یرضی صاحبه» است.
🔸 وی بیان داشت: در نگرش های آسیب شناسانه که بسیاری از بزرگان و شخصیت ها نیز بازگو می کنند، در عین حالی که بر اصل نظام و قانون اساسی کشور توجه دارند، معتقدند باید دو کار برای برون رفت از مشکلات انجام شود: یکی اینکه منشأ آسیب ها شناسایی و دیگری اینکه راهکار لازم ارائه شود.
🔸 وی با بیان اینکه نباید از اصول قانون اساسی و رهنمودهای امام راحل دور شویم، اظهار داشت: از جمله آن اصولی که امام راحل بر آن تاکید داشتند مساله «وحدت» بود، وحدت بین همه افراد و اقوام، خصوصا شخصیت های ممتاز حوزوی و دانشگاهی و صاحبان فکر و اندیشه و مشارکت آنها؛ چرا که اگر بزرگان و شخصیت ها حضور نداشته باشند، نمی توانند در زمان بروز مشکلات و آسیب ها نقش آفرینی کنند!
🔸 وی اظهار داشت: یکی دیگر از اصولی که امام بر آن تاکید داشتند مساله «انتخابات» و رأی مردم بود که همواره باید توجه داشت تا آراء مردم به درستی دیده شود.
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/howzeh-asibshenasi-jamee/
#حوزه_علمیه
#جامعه
#آسیب_شناسی
#مرتضی_جوادی_آملی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
✅ خطر افول اخلاق در حوزه به بهانه انتشار بيانيه اساتيد و پژوهشگران حوزه درباره حوادث اخير
🎙 استاد سید جواد ورعی
✂️ برش هایی از متن:
🔹 واقعيت اين است که طيفي از قشر مذهبي و انقلابي بر اين باورند که براي حفظ نظام سياسي هر کاري، هر چند گناه و ناروا، مباح و حتي واجب است. از اين رو موازين اخلاقي و احکام شرعي را زير پا ميگذارند. طرفه آنکه خود را هم انقلابي ميدانند درحالي که با اين روش به انقلاب اسلامي و نظام برآمده از آن لطمه ميزنند. انقلاب اسلامي، براي جايگزين کردن “ارزشها” بجاي “ضدارزشها” بود.
🔹 خداوند شهيد مظلوم آيتالله بهشتي را رحمت کند که معتقد بود “يکي از مصيبتهاي زمان ما اين است که اشخاص دارند، کم کم جانشين ارزشها ميشوند. اين خطرناک است، انقلاب ما انقلاب ارزشهاست
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/khatar-ofol-howzeh/
#خطر
#حوزه_علمیه
#اخلاق
#سید_جواد_ورعی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
✅ حوزهها نتوانستند فقه کارآمد در حکمرانی و مدیریت جامعه امروز را تولید کنند
🎙استاد محمد کاظم تقوی
✂️ برش هایی از متن:
🔸 یکی از پرسشهایی که این روزها ذهن علاقهمندان به انقلاب اسلامی را به خود مشغول ساخته این است که دلیل وضعیت موجودی که در کشور مشاهده میشود چیست و آیا این نتیجه پیادهسازی و اجرای اندیشههای امام خمینی(ره) است یا اینکه در این چهار دهه، به نحوی از اندیشههای راستین رهبر کبیر انقلاب فاصله گرفته و مشکلات و آسیبهای امروز جامعه زاییده این انحراف آشکار از اندیشههای حضرت امام(ره) است.
🔸 برای یافتن پاسخ این سؤال با حجتالاسلام محمدکاظم تقوی، مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) همصحبت شدیم که بخش اول حاصل این گفتوگو را در ادامه میخوانید؛
🔻 قرائت امام خمینی(ره) از اسلام
🔸 در اینکه جامعه ما دچار چالشهایی است و مشکلات عدیدهای دارد تردیدی نیست و همه این را قبول دارند اما چرا به این وضعیت رسیدیم؟ آیا از اندیشه و افکار حضرت امام(ره) تخطی شده است که به این وضعیت رسیدیم؟ اگر تاریخ را مطالعه کنیم درمییابیم که حضرت امام در آغاز شکلگیری نهضت با زبان نصیحت به راهنمایی رژیم شاه پرداخت و به او تاکید کرد خواستههای ملت را در نظر داشته باش و مبانی و اصول و احکام دین مردم را محترم بشمار. شاید اگر شاه به این نصیحتها گوش میداد به درگیریهای بعدی منجر نمیشد. نهایتا مبارزات شکل جدیتری به خود گرفت و حضرت امام با یک برداشتی از اسلام پا به عرصه اجتماع گذاشت یعنی گفتمان امام خمینی(ره) یک گفتمان خاصی بود. وقتی میگوییم امام خمینی، یعنی امام خمینی و روحانیون نواندیش پنجاه سال اخیر مثل شهید بهشتی و شهید مطهری. این طیفی که رهبریاش به لحاظ اجتماعی و مبارزاتی و علمی در اختیار امام بود، اسلامی را مطرح کردند که هم به ابعاد فردی انسان توجه داشت، هم ابعاد اجتماعی، هم به بعد دنیایی انسان توجه داشت، هم بعد معنوی و آخرتی؛ این خیلی مهم است.
🔻 امام دنیای جدید را میشناخت
🔸 نگاه امام به اسلام چنین نگاهی بود؛ وقتی شاه، امام و فعالین نهضت را مورد هتاکی قرار میداد و میگفت اینها مخالف پیشرفت و تمدن هستند امام فرمودند «ما با مظاهر تمدن مخالف نیستیم، با مفاسد تمدن مخالفیم». این فقط یک شعار نبود. ایشان در ارتباط با دانشگاهیان و دانشجویان پیشگام بود و اقتضائات زمان را به خوبی میشناخت. بر این اساس امام توجه جدی به چالش اساسی سنت و تجدد داشت که چالش دو قرن اخیر کشور است. فهم ایشان از سنت و شناختشان از تجدد این است که ارکان این دو با هم قابل جمع است. امام دنیای جدید را میشناخت و با منطق قوی که داشتند تفسیری از اسلام ارائه دادند که انقلاب به پیروزی رسید. من میخواهم بر این مطلب به عنوان یکی از مبانی و محورهای اندیشه امام تاکید کنم. یکی دیگر از مسائلی که مورد توجه ایشان بود استفاده از تجربه متفکرین دنیا و عقلای عالم در نوع حکمرانی بود. بر همین اساس امام با تاکید گفتند؛ نظام جایگزین ما جمهوری اسلامی است.
میخواهم بگویم اسلامی که امام بوسیله آن وارد مبارزه شد و نظام طاغوتی را سرنگون کرد فهم خاصی از اسلام بود. همینجا تاکید کنم هرگاه این فهم مبنایی از اسلام کمرنگ یا فراموش بشود، با حسن نیت یا سوء نیت، راه را گم میکنیم. سخنرانی تاریخی امام در بهشت زهرا یک سخنرانی سیاسی متعارف نبود، بلکه ایشان به عنوان یک فقیه انگار در مسجد شیخ انصاری نجف نشسته و بحث استدلالی و فقهی مطرح میکند. محور آن سخنرانی این بود؛ هر ملتی حق تعیین سرنوشت دارد. این خیلی مهم است. اینکه ملت آزاد باشد سرنوشت خود را رقم بزند یعنی چه؟ یعنی رشد اجتماعی ملت، احساس مسئولیت، آسیبشناسی جلوگیری از انحرافات و مفاسد .....
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/howze-ha-natavanestand-feghh-karamad-dar-hokmrani-emroz-tolid-konnand/
#حکمرانی
#حوزه_علمیه
#فقه_کارآمد
#حکمرانی
#مدیریت_جامعه
#محمد_کاظم_تقوی
🌐 تهیه شده توسط تیم اندیشه ما
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ ضرورت تحول در نظام آموزشی حوزههای علمیه
🎙 استاد محمد تقی مناقبی
✂️ برش هایی از متن:
🔻 گزیده مقاله
🔸 فقه، در غیر عبادات به صورت عمده دانشی است برای تنظیم روابط حقوقی افراد و در عبادات نیز دانشی است برای تنظیم روابط فرد با خداوند. با وجود این که انسان در موضوع و مسائل فقهی بیشترین حضور را دارد، در عمل حقوق انسان تحت تأثیر عظمت توجه به خداوند متعال قرار گرفته و محور مسائل و مباحث فقهی به جایی این که انسان باشد، بیشتر تلاش برای یافتن حد اکثری رضایت خداوند متعال است. این امر در مواردی فقه را در تقابل با یافته های حقوق بشری مدرن قرار داده است؛ در حالیکه می شود با اندک توجه و نگاه متعادل به انسان، در مطالعات فقهی بسیاری از این تقابل ها را حتی با همین قواعد موجود حل و فصل کرد. به هر حال دین برای سعادت انسان است و انسان موجودی مرکب از جسم و جان و دارای کرامت ذاتی که همه این ها اهمیت دارند. در فقه اهل سنت توجهی خاصی به فقه مقاصدی یا مقاصد الشریعه صورت گرفته است. افرادی مانند غزالی، شاطبی، علال الفاسی، ابن عاشور و غیره شماری از مشکلات مهم را از این طریق حل کرده اند؛ این در حالی است که فقهای امامیه بیشترین تمرکز را بر متون و تفسیر و تحلیل آن ها دارند و مقاصد شریعت حتی در مناطق فراغ جایگاهی در آرای ایشان ندارد. به نظر می رسد توجه به این حوزه نیز می تواند بخشی از مشکلات را رفع سازد.
7- یکی از مشکلات عمده بر سر نوآوریهای علمی در حوزه فقه و اصول، شجاعت علما در بیان قواعد اصولی به صورت تئوریک و ترس ایشان در مقام فتاوای فقهی است. مرحوم شیخ انصاری در مجموعه فرائدالاصول از ده ها قاعدهی راهگشا مانند اصالة الطهارة، اصالة الاباحة، اصالة الصحة، اصالة الحلیة و غیره نام میبرد و آن ها را تبیین مینماید؛ اما در مقام بیان احکام فقهی اغلب آنها را کنار گذاشته به احتیاط روی میآورد که خود مبنای آن را قبول ندارد. با کنارگذاشتن بسیاری از این احتیاطات غیر لازم، میشود بخشی از مشکلات و تقابل میان فقه و دانش حقوقی نوین و از جمله حقوق بشر را حل کرد. در علم الحدیث نیز وضعیت تقریبا به همین شیوه است. یکی از مشکلات این احتیاطها به خصوص در حوزه عبادات آن است که فقیه همیشه جانب حق الله را میگیرد و برای احتیاط بار مکلفین را سنگین میسازند. این سنگینیها گاه به افراط منجر میگردد، در حالی که میشود قضیه متعادل و یا حتی برعکس در نظر گرفته شود.
🔻 ج) نتیجه
نتیجهای که از این گفتار به دست میآید این است که نظام آموزشی حوزه به خصوص در دوره درس خارج فقه و اصول نیاز به بازنگری و تحلیل دقیق وضعیت دارد که مطابق با آن در روشها بازنگری صورتکیرد. متدلوژی و روش آموزشی هیچ نوع تقدس ندارد، بنابراین، لازم است مطابق با نیاز و ظرفیت دنیای امروز به تحولات روشی نیز اهمیت دهد. کیش شخصیت پروری و تابو سازی نقد به بالندگی هر علمی از جمله فقه آسیب غیر قابل جبران وارد مینماید؛ از این رو، لازم است آزاد اندیشی علمی و نه لاقیدی مورد حمایت جدی قرارگیرد. به طلبه مدرک تحصیلی که نشانگر میزان تحصیل و تجارب وی باشد، داده شود. حوزه علمیه امروز، تنها مرکز انحصاری تولید دانش نیست؛ از اینرو لازم است باب مراوده را با نهادهای علمی دیگر به خصوص در حوزه نقد و نظر به دیده باز بگشاید. از ابتدای ورود طلبه به حوزه، مکانیسم استقلال مالی و استقلال علمی برای وی مد نظر قرارگیرد. آینده حوزه علمیه به تلفیق آموزش و پژوهش، استفاده از روشهای روزآمد آموزشی، باز کردن باب مراودات و تضارب آرا بدون تکفیر و تفسیق و دادن مدارک تحصیلی بستگی دارد. به نظر میرسد ادامه دادن به روش کهن، باعث بسته شدن دروازههای پربرکت این مراکز کهن علمی خواهد شد. آن چه شرط بلاغ به نظر میرسید، همین بود ورنه صلاح مملکت خویش خسروان دانند .....
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/zarorat-tahavol-dar-nezam-amozesh-howze-elmiye/
#آموزش
#تحول
#حوزه_علمیه
#محمد_تقی_مناقبی
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ امام صادق علیه السلام تنها بر تشکیل حوزه علمیه و بیان حکم فقهی بسنده نکردند بلکه .....
🎙 آیتالله العظمی عبدالله جوادی آملی
✂️ برش هایی از متن:
🔸 امام صادق علیه السلام تنها بر تشکیل حوزه علمیه و بیان حکم فقهی بسنده نکردند بلکه ایشان با ملحدان از یک سو و با مشرکان و با امویان و عباسیان از سوی دیگر به مبارزه برخواستند و ضمن معرفی نظام اسلامی با استقامت و پایداری این نظام را حفظ کردند.
🔸 به گزارش سایت اندیشه ما»، آیتالله عبدالله جوادی آملی در سخنانی به تشریح پارهای از ویژگیهای علمی و عملی ایشان پرداخت و گفت: وجود مبارک امام صادق(سلام الله علیه) که رئیس مذهب ماست، مشابه همان کار و برنامهای را که رسول گرامی (علیه و علی آله آلاف التحیه والثناء) در زمان خود انجام داد، بر عهده داشته است.
🔸 ایشان ادامه داد: وجود مبارک رسول گرامی(صل الله علیه وآله و سلّم) قیام کرد، هم مشکلات محلّی و ملّی را و هم مشکلات منطقهای را و هم مشکلات جهانی را حل کرد. همان مشکلی که وجود مبارک پیامبر داشت و مشکلگشایی که به دست رسالت رسول اکرم انجام شد، همان مشکل در زمان امام صادق(سلام الله علیه) بود و همان مشکلگشایی به دست امام صادق(سلام الله علیه) حل شد.
🔸 معظم له با گستردگی مشکلات اعتقادی مردم در زمان امام ششم علیه السلام بیان داشت: مشکلات اعتقادی مردم حجاز، مجاوران حجاز و جهان معاصر در ابتدای بعثت پیامبر اسلام، الحاد، شرک و مشوبیت اعتقادی و مانند آن بود؛ در عصر امام صادق(سلام الله علیه) هم همین مشکلات محلّی و ملّی از یک سو، منطقهای از سوی دیگر و بینالمللی از سوی سوم وجود داشت.
🔸 ایشان با بیان این مطلب که استقامت و پایداری امام صادق علیه السلام اصل اسلام را حفظ کرد، فرمود: این نبود که امام صادق علیه السلام تنها حوزه علمیه داشته باشد و رئیس مذهب باشد و حکم فقهی بیان کند؛ او با ملحدان از یک سو، با مشرکان از سوی دیگر، با کسانی که مشوبیت اعتقادی و اخلاقی داشتند از سوی دیگر، با امویان و عباسیان از سوی دیگر به مبارزه برخواست و ضمن معرفی نظام اسلامی، با استقامت و پایداری این نظام را حفظ کرد.
🔸 آیتالله جوادی آملی در ادامه با اشاره به برخی از توصیههای امام صادق در اداره امور اخلاقی و اجتماعی مسلمین اظهار داشت: از وجود مبارک امام صادق(سلام الله علیه) سؤال کردند که اینکه شما فرمودید خدای سبحان همه کارها را در اختیار بشر قرار داد «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ کُلَّهَا وَ لَمْ یفَوِّضْ إِلَیهِ أَنْ یذِلَّ نَفْسَهُ» یعنی چه؟ ایشان فرمودند: خدا به افراد اجازه نداد که خودشان را ذلیل و فرومایه کنند. اگر چیزی را امضا کنند که ذلّت ملت در اوست، در حالی که دولت و ملّت و رهبری امت با این کار مخالف هستند، بر اساس همین منش است؛ این مکتب امام صادق است که دارد کشور را اداره میکند. فرمود آن تعهّد، آن کنوانسیون، آن میثاق، آن پیمان، آن «انپیتی» و آن کاری که باعث ذلّت یک مملکت است را انجام ندهید، خدا چنین کاری را اجازه نداده است ......
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/emam-sadegh-tanha-baar-tashkil-howze-basande-nakard/
#حوزه_علمیه
#امام_صادق
#آیت_الله_جوادی_آملی
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ بررسی تاثیرگذاری علمی امام خمینی بر حوزه علمیه قم
🎙استاد محمد کاظم تقوی
✂️ برش هایی از متن:
🔻 یا حاج آقا مسیح بروجردی از قول پدربزرگش که از دوستان امام بود نقل می کرد که امام یک شب رفقا را در منزل خود جمع کرد، نامه ای نوشت تا آنها از روی نامه، به علمای بلاد نامه های متعددی بنویسند، فقط اسامی را امام وارد و امضا می کرد. حاج آقا مسیح می گفت در یک شب ۳۰۰ نامه نوشته شد.
🔸 همچنین سید حسین خمینی فرزند حاج آقا مصطفی در مصاحبه ای گفت که امام یک روز از قم ماشین دربست گرفت و به اراک رفت، در آنجا یکی از علما را دید و به وی گفت که شما به بروجرد برو و به آیت الله بروجردی بگو که الان زمان مناسبی است که به حوزه علمیه قم برود. خلاصه حضرت امام این گونه تلاش سنگینی داشت.
🔻 پرتال امام خمینی(س): گفتگوی ۷۳/ محمد کاظم تقوی
🔸 حجت الاسلام والمسلمین محمد کاظم تقوی نویسنده، پژوهشگر و مدرس درس انقلاب اسلامی در دانشگاهها است. بمناسبت گرامیداشت یکصدمین سالگرد تاسیس حوزه علمیه قم، گفتگویی با ایشان در باره نقش و تأثیر حضرت امام در تأسیس حوزه علمیه قم و همراهی علما با امام راحل در مباحث مختلف از جمله تاسیس و ارتقاء علمی حوزه علیمه قم انجام شد که از نظر می گذرد:
🔸 ضمن تشکر از جنابعالی که در گفتگوی با پرتال امام خمینی(س) شرکت کرده اید، بحث ما درباره نقش و تأثیر حضرت امام در تأسیس حوزه علمیه قم است. در ابتدا درباره ورود مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری به قم و همراهی حضرت امام با ایشان بگویید.
**با تشکر از شما در ابتدا نکتهای را یادآوری میکنم. یکی از لقبهای معروف حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، "آیت الله مؤسس" است. در تعبیرات و توضیحات میگویند که ایشان حوزه علمیه قم را تأسیس کرد. شاید به ذهن بیاید که اگر ایشان تأسیس کرد، پس در جوار حرم حضرت معصومه(س) در طول قرون، حوزهای نبود؟ جواب این است که بله حوزهای بود، دورههای مختلفی را طی کرد اما مثل جاهای دیگر دارای فراز و فرود بوده است. در اواخر دوره قاجاریه جامعه ایران و حوزههای عمومی کشور اوضاع نامطلوب و در حالت فرود و به همریختگی قرار داشت، حوزه علمیه قم نیز از این اوضاع بد بینصیب نبود.
🔸 مرحوم آیت الله حائری قبل از هجرت به قم، به دعوت علمای اراک در دو مقطع به مدت ۱۵ سال در این شهر اداره حوزه را بر عهده گرفت و طلاب و فضلای ارزشمندی را تربیت کرد. اولین دوره، دورۀ هفت یا هشت ساله قبل از واقعه مشروطه بود که به خاطر حوادث مشروطه، حاج شیخ نخواست در ایران جزء موافقان یا مخالفان مشروطه باشد، لذا از ایران به عراق برگشت و در کربلا اقامت گزید. نجف مرکز منازعات و جبههگیریهای طرفداران و مخالفان مشروطه بود لذا حاج شیخ در این شهر حضور پیدا نکرد و به دلیل اقامت در جوار حرم اباعبدالله الحسین(ع)، به حائری منسوب به حائر شریف معروف شد. حاج شیخ در سال ۱۲۹۲ شمسی حدود هشت سال قبل از هجرت تاریخی به قم، دوباره به اراک برگشت و جمعاً به مدت ۱۵ سال در اراک حضور داشت. ایشان نوروز سال ۱۳۰۱ شمسی برای زیارت به قم آمد و در دید و بازدیدهایی که علمای قم با آیت الله حائری داشتند، علمای متقی و با اخلاص قم از ایشان دعوت کردند که شما به قم بیایید. علمای قم وقتی قابلیت و صلاحیت آیت الله حائری را از نزدیک لمس کردند از ایشان دعوت کردند .....
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/barrasi-tasirgozari-elmi-imam-khomeini/
#امام_خمینی
#حوزه_علمیه
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ متأسفانه در حوزههای علمیه هنوز قدر علمی امام روشن نیست.
🎙 آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی
✂️ برش هایی از متن:
بسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحيمْ
الْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِينْ وَصَلَى الله عَلَىٰ سَيِّدَنَا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينْ
🔻 من با اینکه یک دوره اصول 23 ساله گفتهام و حرفهای امام را جمله به جمله به دقت مورد بررسی قرار دادهام بااینحال هر چه زمان میگذرد اعتقادم به علمیت امام واقعاً بیشتر میشود و هر چه بیشتر توجه میکنم به نوآوریها و حرفهای تازه امام در اصول و فقه بیشتر میرسم.
🔸 حوزههای علمیه همانطور که باید با همه مردم در مسائل انقلاب و مسائل سیاسی همراه بوده و در خیلی از امور اجتماعی هم پیشگام باشند که بحمدالله هستند، ولی متأسفانه در حوزههای علمیه هنوز قدر علمی امام روشن نیست.
🔸 من مظلومیت علمی امام را در حوزهها میبینیم و این حرفی از روی تعصب و علاقه مفرط به امام نیست. هر چند علاقه بنده به امام مفرط است و بر این افراط هم افتخار میکنم اما خدا می داند این قضاوتم در مورد مسائل علمی روی تعصب نیست. روی این است که انسان میبیند این مرد چه مقدار عمیق و دقیق بوده و چه مقدار حرف دارد و چقدر از معاصرین خودش جلوتر بوده اما بهگونهای در حوزه وانمود کردهاند که امام نسبت به اقران خودش از جهت علمی عقبتر بوده است.
🔸 یکی از بزرگان مشهد که از شاگردان مرحوم آقای خوئی بودند و به بنده نیز خیلی محبت داشتند و من هم متقابلاً به ایشان خیلی ارادت داشتم در اواخر عمرشان فرمودند من مجدداً یک دوره اصول شروع کردم و عدهای هم مشغول نوشتن تقریراتش هستند. گفتم در این دوره اصولتان نمیخواهید مبانی امام را بیان کنید؟ ایشان گفت مگر آقای خمینی اصول دارد؟ من خیلی تعجب کردم، با اینکه شخصیتی بود که با امام و انقلاب هم بیارتباط نبود اما عین این سؤال را پرسید. گفتم این چه حرفی است که شما میزنید؟ وقتی به قم برگشتم به دفتر نشر آثار امام پیغام دادم که اصول امام را برای ایشان بفرستید. سفر بعد که خدمتشان رفتم گفت من از اصول امام هیچ خبر نداشتم.
🔸 غرض آنکه متاسفانه مسئولین حوزه توجه لازم را ندارند، البته من حمل بر غفلت میکنم! چون مسئولین حوزه ما همه انقلابیاند ولی یا از این مسئله غفلت دارند یا از مبانی اصولی امام اطلاع ندارند. من هر چه بیشتر روی کتاب مناهج امام کار میکنم در مییابم امام این کتاب را به عنوان یک متن درسی نوشتهاند چون قلم شان در مناهج با قلم شان در کتاب البیع خیلی فرق میکند، اما در ذهن آقایان نمیآید که یک بار این مناهج را باز کنند، یا به گروهی بدهند آن را ببینند و متن درسی قرار دهند. متأسفانه در اثر این بیتوجهی مسئولین حوزه اصلا محلی از اعراب برای مکتب قم باقی نمانده! قم مرحوم آقای حائری را دارد، آقای حائری در اصول خیلی حرف دارد، قم مرحوم آقای بروجردی را دارد، آیا مبانی فقهی و اصولی این بزرگان نباید در حوزه ما مطرح باشد؟ امروز غالب درسهای خارج بر پایه مبانی بزرگان نجف است، البته همه ما ریزهخوار اساتید و بزرگان نجف هم هستیم ولی چرا باید این بخش فراموش شود؟
🔸 برای رفع مظلومیت علمی امام هر کسی به سهم خودش باید کار کند، خیلی از شماها استاد کفایه و بعضی هم خارجگو هستید، برای درسهای خود مبانی امام را ببینید، من کتاب البیع امام را از وقتی مکاسب میخواندم میدیدم، خدا رحمت کند استاد بزرگوار ما مرحوم آیتالله پایانی(رضوان الله تعالی علیه) را که من خیارات مکاسب را با دو نفر از دوستانمان در ایام تعطیلات، پنجشنبه، جمعه، دهه محرم، ماه رمضان، و مقداری از تابستان را قبل از آنکه به اردبیل بروند، نزد ایشان خواندم. این مرد با آن تواضع فراوان و روحیه شاگرد پروری خیلی به ما لطف داشت ......
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/motasefane-dar-howze-haye-elmiye-ghadr-elmi-emam-moshkas-nist/
#امام
#حوزه_علمیه
#محمدجواد_فاضل_لنکرانی
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa
❇️ عقلانیت آیت الله العظمی حائری یزدی در شکلگیری، گسترش و ماندگاری حوزه علمیه قم
🎙 آیت الله سیدضیاء مرتضوی
✂️ برش هایی از متن:
🔸 نمونههایی از درایت و عقلانیت در ماندگاری حوزه
ناهمراهی با مخالفان سربازی اجباری در قم
🔸 در سال 1306، چنان که اشاره شد، آیتالله حاجآقا نورالله اصفهانی به همراه گروهی از علمای بزرگ اصفهان و همراهان آنان به هدف پیگیری مخالفت با سربازی اجباری و درخواست حمایت در قم گردهم آمدند و از شهرهای دیگر نیز عالمان چندی به همراه اطرافیان به آنان پیوستند که شرح آن در منابع مربوط آمده است. گردهمایی شمار فراوانی از معترضان در قم که در مساجد، مهمانسراها و کاروانسراها و شمار بسیاری نیز در چادرهایی که در چند جای شهر نصب کرده بودند، حضور داشتند نوعی تحصن برای دستیابی به خواست خود به شمار میرفت و طبعا توقع همراهی و حمایت کامل شخصیت نخست آن روز حوزه و روحانیت در قم یعنی جناب حاجشیخ را داشتند.
🔹 اصل حضور معترضان در شهر قم درخواست همراهی جناب حاجشیخ را نشان میداد و افزون بر آن در دیدارهای خود این خواسته را مطرح میکردند و حتی به صراحت و به سختی از موضع ایشان پیش افرادی مانند آیتالله میرزامحمد فیض قمی که از بانیان دعوت حاجشیخ و به ایشان نزدیک بود، گلهمند بودند و حتی آن را مایه شرمندگی خود در برابر دیدگان عموم شمردند. اما «برای مرحوم حاجشیخ که با تامل و از سر درایت، سیاست حفظ حوزه را برگزیده بود، همراهی تام و تمام با علمای مهاجر و خواستههای آنان دشوار بود؛ از این رو کوشید تا ضمن تاکید بر ضرورت رعایت حرمت و اجرای خواستههای علماء از سوی دربار و دولت، از بحرانی شدن رابطه شاه و علماء نیز جلوگیری نماید.»
🔸 بر همین اساس جناب حاجشیخ بهرغم جمعیت انبوهی که از شهرهای مختلف، از عالمان و سایر طبقات گرد آمده بودند، در این موضوع با درایت و زیرکی خود، همراه با حفظ احترام و تکریم آنان به ویژه حاجآقا نورالله موضعی بیطرف گرفت و نه به مخالفت آشکار با آنان پرداخت و نه از در همراهی مورد توقع آنان درآمد و این موضع، افزون بر نگاهی که اساسا به اصل موضوع سربازی داشت و شرح آن رفت و نشان میدهد چه بسا وی در صدد اقناع مستقیم یا غیر مستقیم معترضان به پیگیری نکردن خواست خود بوده است، به این موضع اصولی ایشان برمیگردد که پس از احساس تکلیف و ضرورت برپایی حوزه به عنوان یک هدف بسیار مهم و بیبدیل و آغاز این راه و شناختی که از ماهیت حکومت تازهتاسیس پهلوی و روحیه و رویه رضاشاه داشت و آن را مهمترین مانع این حرکت سرنوشتساز میدانست، تلاش میکرد از هر آنچه که بهانه و انگیزه مخالفت قطعی و کلی با استمرار و گسترش کار حوزه و روحانیت را برای رژیم و شخص شاه پدید میآورد، دوری کند.
🔸 در واقع حاجآقا نورالله و همراهیان به انگیزه وادار کردن حکومت به عقبنشینی در موضوع سربازی اجباری و جناب حاجشیخ به هدف درگیر نساختن نهال نوپای حوزه و امکان دستیابی به آیندهای که اجمالا برای آن پیشبینی میکرد، دو راه متفاوت در پیش گرفته بودند و کیست که دستکم اینک که به دستاورد درایت و عقلانیت حاجشیخ در شناخت موقعیت و الزامات رسالت بیبدیلی که بر دوش گرفته بود، در درستی موضع و راه او بتواند تردید کند. مرحوم شیخمحمد رازی که کتاب خود را حدود پانزده سال پس از رحلت حاجشیخ منتشر ساخته، در این باره نوشته است:
🔸 «قم در آن روزها ناظر یکی از بزرگترین قضایای تاریخی و نهضتهای اسلامی بوده. حوزه علمیه قم که در تحت ریاست و سرپرستی حضرت آیتالله حائری اداره میشد، نگران این انقلاب و قیام مقدس بوده و بیطرفانه تماشا میکرد؛ زیرا آیتالله حائری، آن مرد خیراندیش برای حفظ آثار حجت در قم و حوزه علمیه ناچار از حزم و احتیاط بود که مستقلا و علنا وارد آن نهضت نشده و با آیتالله حاجآقا نورالله مستقیما همکاری نمیکرد. مرحوم حاجآقا نورالله یک راه را خوانده و مرحوم حائری راه دیگر را. آن «فقید مجاهد» برای کوتاه کردن دست ظالم ستمکار قیام کرده و این «فقید حلیم» برای حفظ بیضه اسلام و بقاء حوزه علمیه و آثار حجت با احتمال یا یقین به اینکه گفتار معصومین پاک در معرض بروز و ظهور است، پیش نخواهند برد .....
🔺 جهت مطالعه کامل این مطلب به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://andishehma.com/aghlaniyat-ayatollah-sheykh-abdolkarim-haeri/
#عقلانیت
#حوزه_علمیه
#شیخ_عبدالکریم_حائری
#آیت_الله_سید_ضیاء_مرتضوی
🖇 مارا در شبکه های اجتماعی همراهی کنید 🙏🏻:
ایتا:
https://eitaa.com/andishemaa
تلگرام:
https://t.me/andishemaa
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/andishemaa