#مبانی
#مبانی‌ارزش‌شناسانه
خانه > دانشنامه > مبانی > مبنای ارزش شناسانه
6 دقیقه خواندن
113
مبنای ارزش شناسانه دانشنامه عبدالحمید واسطی
♻️موضوع بحث:
« #ارزش » چیست؟ چه ارتباطی با مباحث #نظریه‌پردازی در علوم انسانی دارد؟ #بسته‌ارزش‌شناسانه در #پارادایم‌شبکه‌ای چیست؟
♻️مساله بحث:
آیا می‌توان از «#توصیف‌ها»، «#تجویزها» را اخذ کرد؟
چگونه می‌توان در تحقیقات، پیش‌فرض‌ها و #جهت‌گیری‌های #ارزشی، #احساسی و #ایدئولوژیک را تصفیه کرد؟
♻️پیش فرض ها:
✳️فرضیه بحث:
⏮۱. #ارزش‌ها #اعتباری هستند ولی صِرفا قرارداد و اعتبار و توافق افراد با یکدیگر نیستند، بلکه دارای #منشاء‌انتزاع‌حقیقی می‌باشند و تمام قواعد و قوانین حاکم بر منشاء انتزاعشان بر آنها نیز حاکم است.
به عبارت دیگر: گزاره‌های بیانگر «#حسن‌وقبح‌ها» و «#الزام‌ها» (باید و نبایدها)، #گزاره‌های‌انشایی هستند که دارای منشاء انتزاع حقیقی می‌باشند (حاوی #گزاره‌‌ای‌خبری هستند) و برهمین اساس استنتاج «#باید» از «#هست» انجام می‌پذیرد و تمام «#بایدها» تابعی از «#هست‌ها» می‌باشند.
⏮۲. در مقام #کشف‌حقایق، #ارزش‌های‌خاص افراد نباید دخیل باشند؛ اما #ارزش‌های‌عام یا #بنیادین و #ساختاری، بنابه #ضرورت‌ساختاری دخیل هستند؛ هم‌چنین ارزش‌هایی که قبلا حق بودن آنها با استدلال حاوی «#ارزش‌های‌بنیادین» منطقا اثبات شده باشد.
♻️تبیین بحث:
⏮۱. #عقل‌نظری = ابزار #ادراک‌کننده‌واقعیات از سنخ «#هست‌و‌نیست» (کاشف از واقعیت‌های غیروابسته به اراده و میل انسان)
⏮۲. #عقل‌عملی = ابزار #ادراک‌کننده‌واقعیت‌های از سنخ «#باید‌و‌نباید، #خوب‌و‌بد» (کاشف از واقعیت‌های وابسته به اراده و میل انسان)
⏮۳. رابطه عقل #نظری و #عملی = براساس ادراکات عقل نظری (#محاسبات‌نفع‌وضرر)، عقل عملی ضرورت یا عدم ضرورت فعال شدن میل و اراده نسبت به موضوعی را ادراک می‌کند(ادراک هماهنگی موضوع با اهداف او = ضرورت بالقیاس الی الغیر) و براساس ادراک چنین ضرورتی، «احساس خوبی و بدی»، یا «اراده باید و نباید» #تکویناً تولید می‌شود. (#انشاء و #اعتبار می‌شود)
(قید «#تکویناً» در عبارت فوق، بسیار حیاتی است و حل‌وفصل اصلی مسائل #جبرواختیار است.)
⏮۴. #حسن‌و‌قبح‌ذاتی داریم = برخی امور، #تکویناً #خیر برای انسان هستند و برخی #تکوینا #شرّ برای انسان هستند مانند #عدل و #ظلم؛ و اینگونه حسن و قبح‌ها وابسته به ملاحظه و اعتبار کسی نیست.
⏮۵. #عقل قدرت کشف از #حسن و #قبح را در حداقل‌ها، دارد و نیاز به منبعی بیرون از خود ندارد (حسن و قبح عقلی = استقلال عقل در فهم حسن و قبح)
🔹نکته مهم: از حیث منطقی، برای اینکه در نتیجه استدلال بتوانیم «#باید» داشته باشیم، ضروری است یکی از مقدمات حاوی «باید» باشد،
و از آنجایی که «#بایدِ‌نخستین» ضرورت تکوینی دارد لذا ارتباط #اعتباریات با #حقایق منقطع نمی‌شود؛ و بر همین اساس «#نسبت‌مطلق» در #اخلاق جاری نیست و #احکام‌اخلاقی مرتبط با شاخص‌های #فطری‌طبیعی انسان، فراگیر و عمومی است و طبق آن نیز #توبیخ و #تشویق یا #محاکمه و #پاداش صورت می‌پذیرد. گزاره‌های توصیفی که بیانگر دانش‌ها هستند با ضمیمهٔ یک گزارهٔ توصیف‌کنندهٔ یک #ضرورت‌بنیادین در ساختار خلقت یا ساختار انسان، به گزاره‌های توصیه‌ای که بیانگر ارزش‌ها هستند منتهی می‌شوند.
جدول زیر بیانگر #مکاتب‌اخلاقی از زاویه #منشاء‌مشروعیت «باید و نبایدها» است: (#بایدهای‌بنیادین و #زیرساختی)
♻️#اصل‌ها و #عمومات‌فوقانی (#زیرساخت‌ها)با استفاده از مکاتب اخلاقی
ریشه‌یابی باید و نباید و خوب و بد، هم‌سنخ با ریشه‌های شریعت و دین است. ازمواضعی که این ریشه‌یابی به تفصیل صورت گرفته است در علم «#فلسفه‌اخلاق» در بحث #مکاتب‌اخلاقی است. با بررسی #مبانی‌مکاتب‌اخلاقی می‌توان به #ریشه‌ای‌ترین و #زیرساختی‌ترین #عناصر‌حیاتی‌انسان پی برد.
🔹گروه:
🔸اسم مکتب اخلاقی:
♦️مبنای زیرساختی آن:
🔹#واقع‌گرای‌طبیعی – #غایت‌گرا
(1,2,3,4,5,6,7,8,9)
1)🔸لذت‌گرایی[۱]
#hedonism
♦️هر چه لذت دارد خوب است.
2)🔸#سودگرایی[۲]
#utilitarianism
♦️محاسبه #نفع‌وضرر کارها در مقیاس جمعی و انتخاب کاری که نفع در آن غلبه دارد.
♦️کدام عمل بیشترین سود را دارد؛ کدام قاعده بیشترین سود را دارد؟ (#اصالت‌فایده)
♦️حداکثر خوشبختی برای حداکثرافراد، شالوده اخلاق قانونگذاری است. (#اصل‌بیشترین‌سعادت)
♦️#لذت‌ها با شاخص‌های زیر وزن‌دهی می‌شوند:
⬅️میزان قطعیت حصول[۳]
⬅️زمان حصول زود یا دیر
⬅️شدت[۴]
⬅️خلوص[۵]
⬅️پایداری[۶]
⬅️باروری
⬅️گستردگی و شمول[۷]
3)🔸#عاطفه‌گرایی[۸]
♦️یا #دیگرگرایی = کاری خوب است که به نفع دیگران باشد؛ افراد برای انجام کاری که به نفع خود آنهاست تمجید نمی‌شوند.
♦️#همدردی‌نخستین اصل اخلاقی است.[۹]
4)🔸#وجدان‌گرایی[۱۰]
♦️هر چه وجدان اکثر افراد جامعه می‌گوید ملاک خوبی و بدی است.
5)🔸#طبیعت‌گرایی[۱۱]
♦️هر چه مطابق با طبیعت است خوب است.
6)🔸#تجربه‌گرایی[۱۲]
♦️هر چه با نتایج علوم تجربی سازگار است خوب است.
7)🔸#تطورگرایی[۱۳]
♦️براساس #قانون‌تکامل، «خوب» چیزی است که انسان در جهت رشد و تکامل روابط قرار دهد
8)🔸#قدرت‌گرایی[۱۴]
♦️هر چه به انسان #قدرت می‌بخشد خوب است. (قدرت جسمی، قدرت روحی، قدرت فکری، قدرت اجتماعی، قدرت پایدار)
🔹#واقع‌گرای‌ما‌بعد‌طبیعی:
(9,10,11,12)
9)🔸#سعادت‌گرایی[۱۵]
♦️چیزی خوب است سبب #رشد نفس و علم و تفکر آن شود. (شبیه شدن انسان به خدا)
10)🔸#زهدگرایی[۱۶]
♦️خوبی یعنی دوری از لذات و #رهایی از وابستگی
11)🔸#تسلیم‌‌گرایی[۱۷]
♦️کسی خوب است که در برابر #تقدیرش راضی باشد. (امور را سهل بگیرد و آرام باشد)؛ ♦️سعی کند تا امورش را با اقتضاءات طبیعی هماهنگ سازد
12)🔸#وظیفه‌گرایی[۱۸]
♦️#حُسن‌فعلی کفایت نمی‌‌کند و #حُسن‌فاعلی لازم است. (#نیت کار خوب)
♦️کار خوب کاری است که مطابق قانون باشد.
🔹#غیرواقع‌گرا
(13,14,15,16,17)
13)🔸#احساس‌گرایی[۱۹]
#emotivism
♦️نظریه غیرتوصیفی و غیرشناختی، که کارکرد جملات اخلاقی را فقط ابراز احساسات گوینده می‌داند. کارِ خوب= آنچه عموم افراد را به‌سوی خود جذب می‌کند و تمایلی به انجام در آنها ایجاد می‌کند.
14)🔸#توصیه‌گرایی[۲۰]
#prescriptivism
♦️یک گفتار اخلاقی، صرفا یک توصیه و امر برای انجام کاری است که در احساس گوینده مطلوب تلقی شده است و گوینده بپذیرد که این امر قابلیت تعمیم داشته باشد و در شرایط مشابه تکرارپذیر باشد.
15)🔸#جامعه‌گرایی[۲۱]
♦️تعیین‌کننده بودن افکار عمومی + حفظ جامعه غایت عالی هرگونه فعالیت اخلاقی است.
16)🔸#قراردادگرایی[۲۲]
#agreementism
♦️ارزش‌های اخلاقی چیزی جز خواسته‌های ذهنی افراد نیست و آنچه افراد میان خودشان توافق میکنند لازم‌الاجراء است.
♦️افراد جامعه می‌بینند که اگر براساس یک توافق جمعی عمل نکنند نمی‌توانند ادامه حیات بدهند
♦️اصول عدالت از همین‌جا نشات می‌گیرد.
17)🔸#امر الهی[۲۳]
♦️آنچه #خداوند می‌گوید خوب است خوب است و خوبی فارغ از امر خداوند نداریم.
(اقتباس از کتاب «فلسفه اخلاق» ، حجت‌الاسلام دکتر مجتبی مصباح)
با توجه به نقطه مرکزی هر کدام از این مکاتب می‌توان گفت که موارد زیر، #عناصر‌زیرساختی #حیات‌بشری هستند:
۱.◀️#تامین‌نیازها (#کسب‌لذت و #دوری‌از‌رنج)
۲.◀️توجه به #سود و #مصلحت،هم فردی و هم جمعی
۳.◀️#قضاوت و#جدان
۴.◀️#کمک‌رسانی
۵.◀️#طبیعی‌بودن
۶.◀️#انطباق با #معادلات‌قطعی‌علمی
۷.◀️داشتن #حرکت‌تکاملی
۸.◀️قدرت‌بخشی برای #حرکت
۹.◀️حرکت به سمت هدف نهایی (#سعادت)
۱۰.◀️ایجاد حداکثر #آزادی و#عدم‌وابستگی
۱۱.◀️هماهنگی با زندگی و#پذیرش‌شکست‌ها
۱۲.◀️عمل به #قانون و #وظیفه
۱۳.◀️#حفظ‌جامعه
۱۴.◀️عملکرد مشترک عمومی
♻️نتایج آثار و لوازم پذیرش بحث:
✅با تفکیک میان #ارزش‌های‌بنیادین و #ارزش‌های‌وابسته به #متغیرهای #زمانی، #مکانی، #اشخاص و …، می‌توان #خلوص‌تحقیقات را در #کشف‌واقعیت‌ها تضمین کرد.
✅جستجو از «#فلسفه احکام» معنادار است.
✅#مکتب‌اخلاقی با منشاء #مشروعیت‌دینی، منطقی و معنادار است.
✅#گزاره‌های‌توصیفی، دارای #دلالت‌التزامی انشائی و تجویزی هستند.
♻️ مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:
فلسفه‌های مضاف، فلسفه اخلاق و حقوق، حقایق و اعتباریات ، دانش و ارزش ، جهان‌بینی و ایدئولوژی ، مکاتب اخلاقی و تجویزی
[۱] براساس تقریر «آریستیپوس» و اپیکور
[۲] براساس تقریر «بنتام»
[۳] certainty
[۴] intensity
[۵] purity
[۶] duration
[۷] extent
[۸] براساس تقریر «آدام اسمیت»
[۹] از شوپنهاور
[۱۰] براساس تقریر «روسو»
[۱۱] نیچریست‌ها
[۱۲] آمپریست‌ها
[۱۳] براساس تقریر «اسپنسر»
[۱۴] براساس تقریر «نیچه»
[۱۵] براساس تقریر «سقراط، افلاطون و ارسطو»
[۱۶] براساس تقریر «کلبیون»
[۱۷] براساس تقریر «رواقیون»
[۱۸] براساس تقریر «کانت»
[۱۹] براساس تقریر «ایر» و «استیونسن»
[۲۰] براساس تقریر «هیر»
[۲۱] دورکیم
[۲۲] براساس تقریر «هابز و رالز»
[۲۳] براساس تقریر متکلمین اشعری
برچسب #ارزش شناسی #جهان‌بینی و ایدئولوژی #حقایق و اعتباریات #دانش و ارزش #عقل عملی #فلسفه اخلاق و حقوق #فلسفه‌های مضاف #مکاتب اخلاقی و تجویزی