✡️ سرآغاز طریقت کابالا به اوایل سده 13 میلادی و به «اسحاق کور» می‌رسد. تعالیم او چون سایر آموزش‌های عرفانی بود که برای کمال معنوی مراتب مختلف قائل‌اند و سیری را برای رسیدن به کمال مطلق پیشنهاد می‌کنند. ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ کابالا چیست؟ 1️⃣ #کابالا نامی است که بر #تصوف_یهودی اطلاق می‌شود و تلفظ اروپاییِ «کبّاله» عبری است به معنی «قدیمی» و «کهن». پیروان آئین کابالا یا #کابالیست‌ها این مکتب را «دانش سرّی و پنهان» حاخام‌های یهودی می‌خوانند و برای آن پیشینه‌ای کهن قائل‌اند. برای نمونه، #مادام_بلاواتسکی رهبر فرقه #تئوسوفی مدعی بود که کابالا در اصل کتابی است رمزگونه که از سوی خداوند به پیامبران، آدم و نوح و ابراهیم و موسی، نازل شد و حاوی دانش پنهان قوم #بنی‌اسرائیل بود! 2️⃣ به ادعای بلاواتسکی، نه تنها پیامبران بلکه تمام شخصیت‌های مهم تاریخ، چون افلاطون و ارسطو و اسکندر و... دانش خود را از این کتاب گرفته‌اند. مادام بلاواتسکی برخی از متفکرین غربی، چون اسپینوزا و بیکن و نیوتون، را از پیروان آئین کابالا می‌داند. این ادعا پذیرفتنی نیست و برای تصوف یهودی، به‌عنوان یک مکتب مستقل فکری، پیشینه جدّی نمی‌توان یافت. 3️⃣ مشارکت یهودیان در نحله‌های فکری رازآمیز و عرفانی به #فیلو_اسکندرانی در اوایل سده اوّل میلادی می‌رسد. ولی فیلو واضع مکتب جدید فکری نبود و کار او را باید به ارائه اندیشه‌های دینی #یهود در قالب #فلسفه_یونانی و #فرهنگ_هلنی محدود دانست. به‌عبارت دیگر، فیلو بیشتر یک متفکر هلنی است تا یهودی. 4️⃣ در دوران اسلامی نیز چنین است. نحله‌های فکری گسترده عرفانی که در فضای #فرهنگ_اسلامی پدید شد بر یهودیان نیز تأثیر گذارد و برخی متفکرین یهودی آشنا با مباحث عرفانی پدید شدند که مهم‌ترین آنان یعقوب قرقسانی (سده 4 هجری/ 10 میلادی) است. قرقسانی، ساکن بغداد، از #قرائیون است و به #یهودیت_تلمودی تعلق ندارد. دو کتاب اصلی او نیز به زبان عربی است. 5️⃣ اوج تولید فکری یهودیان در عرصه اندیشه عرفانی در دوران پیش از کابالا، دو رساله سِفر یصیرا (آفرینش‌نامه) و سِفر بهیرا‌ (روشنایی نامه) است كه تلاشی بودند برای ارائه عقاید دینی – سیاسی یهود در قالب مفاهیم عرفانی رایج در دنیای اسلام. بدین‌سان، مفاهیمی چون «نور»، «سلوک»، «تجلّی» و... به یهودیت راه یافت؛ نخستین تجلّی نور در کوه طور بر موسی (ع) است و سپس داوود، نماد نور الهی، به حامل آن در دنیای زمینی، و #شخینا تجلی روحانی داوود، به حامل آن در دنیای ماوراء زمینی بدل می‌شود. این همان اسطوره سیاسی #خاندان_داوود است که جامه رازآمیز پوشیده است. 6️⃣ این میراثِ نه چندان غنی، که قباله (کابالا) خوانده می‌شد، در سده 13 میلادی به پیدایش تصوف یهودی انجامید. تا زمان فوق، قباله (کابالا) واژه‌ای عام بود و مصداقی مشخص نداشت. نه کتابی به این نام در کار بود نه مکتبی جدّی از عرفان یهودی. از زمان تدوین #کتاب_زوهر در اواخر سده 13 میلادی، واژه قباله (کابالا) به‌طور عمده به این کتاب اطلاق شد و پیروان این مکتب جدید #کابالیست نام گرفتند. 7️⃣ کابالا به‌شدت متأثر از فرهنگ اسلامی است و بسیاری از مفاهیم آن شکلِ عبریِ مفاهیم رایج در فلسفه و عرفان اسلامی است. اندیشه‌پردازان مکتب کابالا، به‌دلیل زندگی در فضای فرهنگ اسلامی و آشنایی با زبان عربی، به اقتباس از متون #عرفان_اسلامی دست زدند و با تأویل‌های خود به آن روح و صبغه #یهودی دادند. این کاری است که یهودیان در شاخه‌های متنوع علم و دانش انجام دادند. 8️⃣ آنچه از زاویه #تحلیل_سیاسی حائز اهمیت است، #شیطان‌شناسی و #پیام_مسیحایی این مکتب است و دقیقاً این مفاهیم است که کابالا را به‌عنوان یک #ایدئولوژی_سیاسی معنادار می‌کند. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ حاخام یهودی «موسی بن نهمان» معروف به نهمانیدس، یک مرکز فعال تصوف یهودی ایجاد کرد. مرکز فوق در پیدایش فرقه کابالا، اشاعه آن در سراسر شبه‌جزیره ایبری و تولید انبوهی از رساله‌های کابالی نقش اصلی را ایفا نمود. ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ پیدایش کابالا 1️⃣ سرآغاز طریقت #کابالا به اوایل سده 13 میلادی و به #اسحاق_کور (1160-1235) می‌رسد. او در جنوب فرانسه می‌زیست. تعالیم اسحاق کور چون سایر آموزش‌های عرفانی است که برای کمال معنوی مراتب مختلف قائل‌اند و سیری را برای رسیدن به کمال مطلق پیشنهاد می‌کنند. مفهوم #عین_صوف ساخته اوست. این مفهوم را، که به معنی «لایتناهی» است، اسحاق به معنی خداوند به کار برد ولی بعدها به معنی نظام هستی به‌طور عام به کار گرفته شد. 2️⃣ دوران شهرت اسحاق کور مصادف است با سلطنت جیمز اوّل، شاه آراگون (1213-1276). جیمز اوّل از سال 627 ق./ 1229 م. به #اندلس هجوم برد و موجی از #جنگ‌های_صلیبی را برانگیخت. در حوالی نیمه سده 13میلادی جیمز اوّل، که اینک به «جیمز فاتح شهرت داشت، از قدرت‌های سیاسی و نظامی درجه اوّل اروپا و از سرکردگان جنگ‌های صلیبی به‌شمار می‌رفت. 3️⃣ #جیمز_فاتح با #الیگارشی_یهودی رابطه نزدیک داشت؛ وزیر مالیه‌اش یهودا لاوی بود و در دربارش یهودیان ثروتمند دیگر نیز حضور داشتند. در تهاجم جیمز به سرزمین‌های اسلامی، این #یهودیان نقش مهمی ایفا ‌کردند و حکومتِ شهرهایی که به اشغال در می‌آمد عموماً به ایشان واگذار می‌شد. 4️⃣ در این زمان یک حاخام یهودی به نام #موسی_بن_نهمان معروف به نهمانیدس (1194-1270)، در دربار جیمز حضور داشت که بزرگترین مقام دینی یهودیان عصر خود در اسپانیا به‌شمار می‌رفت. نهمانیدس مورد علاقه فراوان و مشاور جیمز اوّل بود. 5️⃣ #نهمانیدس با الهام از نظرات اسحاق کور یک مرکز فعال #تصوف_یهودی ایجاد کرد. مرکز فوق در پیدایش فرقه کابالا، اشاعه آن در سراسر شبه‌جزیره ایبری و تولید انبوهی از رساله‌های کابالی نقش اصلی را ایفا نمود. تألیفات نهمانیدس در سه زمینه تفسیر تورات، فقه تلمودی و کابالاست. رساله‌های نهمانیدس تا سال‌ها منبع اصلی تغذیه فکری #کابالیست‌ها بود. 6️⃣ اندیشه‌پردازان و گردانندگان فرقه کابالا مدعی‌ بودند که این طریقت، مکمل #تورات و اسراری است که خداوند به‌طور شفاهی و خصوصی به موسی ابلاغ کرد تا تنها در اختیار مَحرمانِ #قوم_برگزیده قرار گیرد. #دین_یهود پوسته‌ای است آشکار و همه‌فهم از مفاهیم رازآمیز هستی که قلبِ ناشناخته‌ی آن کابالاست. این اسرار از زمان موسی، نسل به نسل، در خواص یهودیان ماند تا به امروز رسید. این ادعا در فضای آن روز اروپا، که #ساحری و #کیمیاگری بازار گرم داشت، جاذبه‌ای شگرف یافت و تأثیری چنان عمیق برجای نهاد که تا به امروز پابرجاست. 7️⃣ مکتب کابالا کارکرد احیاء و ترویج #آرمان‌های_مسیحایی را به‌دست گرفت. این آرمان‌ها در بنیادِ تحریکات جنگ‌افروزانه صلیبی سده 13 و تکاپوهای شِبه‌صلیبی و نو‌صلیبی سده‌های پسین جای داشت. در سده 14 میلادی، هسته‌های فرقه کابالا در جوامع یهودی سراسر جهان، به‌ویژه در بنادر ایتالیا، گسترده شد. از طریق ایتالیا، که قلب جهان مسیحیت به شمار می‌رفت، پیشگویی‌های اسرارآمیز درباره #ظهور قریب‌الوقوع مسیح و استقرار سلطنت جهانی او، به مرکزیت #بیت‌المقدس، رواج یافت و دربار پاپ در رم و سایر کانون‌های فکری و سیاسیِ دنیای مسیحی را به‌شدت متأثر ساخت. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ تصویر اولین چاپ کتاب زوهر مربوط به سال ۱۵۵۸ میلادی (راست) به‌همراه تصویر چاپ جدیدی از این کتاب. ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ کتاب زوهر (1) 1️⃣ در اواخر سده 13، با تدوین #کتاب_زوهر تصوف رازآمیز #کابالا به‌صورت یک نظام فکری و عملی منسجم شکل نهایی خود را یافت. این کتاب را #موسی_لئونی در سال‌های 1280-1286 نوشت. «زوهر»، به‌معنی «درخشش» و «جلال»، با واژه‌های مشابه در زبان عربی خویشاوند است. 2️⃣ کتاب زوهر نوشته‌هایی است در تفسیر و تأویل #تورات و سایر کتب مندرج در #عهد_عتیق به زبان آرامی. این کتاب به شیوه متون عرفانی رایج در دنیای اسلام تدوین شده که از زبان نماد و تمثیل و داستان‌های رازآمیز برای بیان عقاید خود بهره می‌بردند. 3️⃣ موسی لئونی برای معتبر کردن کتاب خود، آن را به گذشته‌های دور، به حاخامی به‌نام #شمعون_بن_یوحای منتسب کرد که گویا در سده دوّم میلادی می‌زیست: شمعون بن یوحای از چنگ رومی‌ها می‌گریزد، به مدت 13 سال در غاری پناه می‌گیرد، در این مدت به عبادت و تفکر می‌پردازد و سرانجام رازهای هستی بر او آشکار می‌شود. موسی لئونی منکر تدوین این کتاب بود و ادعا می‌کرد یک زن یهودی و دخترش برخی دست‌نوشته‌های قدیمی را در اختیار او نهادند و وی در میان آنها کتاب زوهر را یافت. 4️⃣ اصالت این کتاب از همان ابتدا مورد تردید قرار گرفت و از جمله زن و دختر فوق منکر داستان موسی لئونی شدند. مضمون کتاب و اشارات تاریخی آن نیز قدمت منتسب به آن را مردود می‌سازد. برای نمونه، بسیاری از شخصیت‌هایی که در کتاب زوهر از آنان یاد شده معاصر شمعون بن یوحایِ فوق‌الذکر نبودند. امروزه محققین، اعم از یهودی و غیریهودی، تردیدی ندارند که کتاب زوهر در فاصله سال های 1270 تا 1300 توسط موسی لئونی تدوین شده. 5️⃣ انتشار کتاب زوهر یک‌باره نبود. ابتدا برخی یهودیانِ نامدار در آثارشان به بخش‌های کوتاهی از زوهر، به‌عنوان یک اثر کهن و معتبر و نایاب که گویا تنها در دسترس برخی خواص است، استناد کردند و همگان را تشنه آن نمودند. به‌تدریج و در یک دوره نسبتاً طولانی فصل‌هایی از کتاب زوهر در محافل کابالی آشکار شد. در سده 16 نُسَخ دست‌نویس زوهر در کانون‌های فرهنگی اروپا پخش شد و سرانجام در سال‌های 1558-1560 به چاپ رسید. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ مجسمه «موسی لئونی» و یک نقاشی از «شمعون بن یوحای» ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ کتاب زوهر (2) 1️⃣ #کتاب_زوهر در سده شانزدهم به زبان‌های لاتین و عبری ترجمه و منتشر شد. در سال‌های 1945-1958 متن کامل زوهر به‌همراه ترجمه عبری، حواشی و توضیحات و اضافات در 22 جلد در اورشلیم به چاپ رسید. در سال‌های 1933-1934 ترجمه انگلیسی متن کامل زوهر در 5 جلد در لندن منتشر شد. این ترجمه در سال 1978 تجدید چاپ شد. در سال 2003 دانشگاه استنفورد ترجمه منقّحی از کتاب زوهر در 2 جلد منتشر کرد. 2️⃣ کتاب زوهر مشتمل بر 24 فصل است. بخش عمده‌ی این اثر شرح گفت‌وگوهای #شمعون_بن_یوحای با حلقه مریدان و شاگردانش است که در آن مکاشفات خود و رازهای هستی را فاش می‌کند. این مجموعه شامل حدود 2000 صفحه چاپی است ولی پیروان فرقه #کابالا مدعی‌اند که این تنها بخش کوچکی از کتاب اصلی است که در گذشته‌های دور چهل شتر آن را حمل می‌کرد! 3️⃣ #کابالیست‌ها کتاب زوهر را به‌سان کشتی نوح می‌دانند که حاملین خود را از توفان نجات می‌دهد؛ خداوند نخستین بار از طریق شعله آتش خود را بر موسی (ع) زوهر کرد، ولی بر موساهای پسین از طریق نور توره ظهور می‌کند و آن انکشاف رازهای قباله (کابالا) است. 4️⃣ مفاهیم رازآمیز این کتاب سرشار از پیش‌گویی درباره سرنوشت و «رسالت الهی» و آینده‌ی #قوم_یهود است. پیشگویی‌های کتاب، از آنجا که به شمعون بن یوحای در سده دوّم میلادی نسبت داده می‌شود، طبعاً حیرت‌انگیز است و اعتماد خواننده را به پیشگویی‌های آینده‌ای که رخ نداده جلب می‌کند. 5️⃣ در کتاب زوهر وضع کنونی یهودیان «دوران گذار» توصیف شده که سرآغاز دوران #ظهور_مسیح است. ابتدا موسی ظهور خواهد کرد و راه را برای ظهور دو مسیح خواهد گشود: مسیح بن یوسف و مسیح بن داوود. نام مسیح بن یوسف، که با عیسی بن مریم (ع) انطباق دارد، طبعاً اعتماد مسیحیان را به این پیشگویی جلب می‌کرد. مسیح بن داوود نیز همان مسیح موعودِ (ماشی‌یَح) یهودیان است. بدین‌سان، تصوف کابالا از همان آغاز این توانایی بالقوه را داشت که به طریقتی مشترک در میان مسیحیان و یهودیان بدل شود. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ نوشته‌های «پیکو دلا میراندولا » و «یوهانس روشلین»، به‌عنوان دو شخصیت درجه اوّل فرهنگی اروپای آن روز، تأثیر عمیقی بر جای نهاد و توجه محافل اشرافی و فرهنگی اروپا را به این «طریقت جادویی» نوظهور جلب کرد. ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ کابالا و مسیح‌گرایی اروپایی 1️⃣ از نیمه دوّم سده 15، کابالیست‌های یهودی به تدوین برخی رساله‌های کابالی منطبق با زبان و فرهنگ مسیحیان دست زدند. این رساله‌ها در ایتالیا و به‌ویژه در کانون فرهنگی #خاندان_مدیچی در فلورانس بسیار مؤثر بود. به‌نوشته دائرة‌المعارف یهود محافل فرهنگی #رنسانس عمیقاً باور کردند که در رساله‌های کابالی به منابع اصیل و دست اوّل رازهای کهن هستی دست یافته‌اند؛ رساله‌های گمشده‌ای که اینک پدیدار شده و به کمک آن نه تنها می‌توان به اسرار نوشته‌های افلاطون و سایر متفکرین یونان باستان پی برد، بلکه رازهای مسیحیت را نیز می‌توان شناخت! 2️⃣ در سده‌های 16 و 17 فرقه #کابالا در تمامی مراکز مهم قاره اروپا گسترده شد. مورخین دانشگاه عبری اورشلیم این گسترش را به قدرت خلاقه، نیروی معنوی و توانمندی روانی #یهودیان_مخفی (مارانوها) نسبت می‌دهند. بدین‌سان، مکتب کابالا به نیروی متنفّذ سیاسی در میان مسیحیان بدل شد که بر آرمان‌های مسیحایی و صلیبی جدید دامن می‌زد و طلوع قریب‌الوقوع دولت جهانی اروپاییان را نوید می‌داد. به تأثیر از این موج، بسیاری از متفکران اروپایی به این نتیجه رسیدند که باید آرمان #ظهور_مسیح را با مفاهیم رازآمیز شناخت و تنها منبع معتبر برای این شناخت «رساله‌های کابالی» است! 3️⃣ #جووانی_پیکو_دلا_میراندولا از نامدار‌ترین و مؤثرترین چهره‌های فکری رنسانس، به‌عنوان «پدر #کابالیسم مسیحی» شناخته می‌شود. وی از بنیان‌گذاران دانش شرق‌شناسی اروپا نیز به‌شمار می‌رود. این به‌دلیل پیوند پیکو با گروهی از #یهودیان است که در پیرامون او حضور داشتند. به‌دلیل این پیوندها، پیکو به نخستین چهره‌ فرهنگی اروپا بدل شد که به «دانش رازآمیز یهود» و رساله‌های کابالی شیفتگی داشت. مهم‌ترین اقدام پیکو ارائه 900 تز به علمای دینی مسیحی در شهر رم در سال 1486 بود. یکی از این تزها چنین است: «هیچ علمی چون #جادو و کابالا حقانیت مسیح را بر ما ثابت نمی‌کند.» ادعاها و تبلیغات او در جلب توجه مسیحیان به مکتب کابالا بسیار مؤثر بود و رساله‌هایی که دوستان یهودی او، به لاتین ترجمه کردند به منبع تغذیه فکری #کابالیسم_مسیحی بدل شد. 4️⃣ پس از پیکو، #یوهانس_روشلین، عبری‌شناس نامدار دربار فردریک سوّم، در ترویج کابالا در محافل فکری مسیحیان نقشی برجسته داشت. روشلین در سال 1490 در ایتالیا با پیکو دیدار کرد و تحت تأثیر او به کابالا علاقمند شد. در همین زمان، #پل_ریچیوس، یهودی مسیحی شده و پزشک دربار امپراتور ماکزیمیلیان نیز به نگارش کتاب‌هایی در زمینه کابالا اشتغال داشت! نوشته‌های پیکو و روشلین، به‌عنوان دو شخصیت درجه اوّل فرهنگی اروپای آن روز، تأثیر عمیقی بر جای نهاد و توجه محافل اشرافی و فرهنگی اروپا را به این #طریقت_جادویی نوظهور جلب کرد. 5️⃣ در نیمه دوّم سده 16، عقاید رازآمیز کابالی چنان در محافل مسیحی جاذبه داشت که حتی برخی شخصیت‌های مهم دینی مسیحی در آثار خود به تکرار مضامین و مفاهیم کابالی پرداختند. در این زمان، #کتاب_زوهر به اثری نامدار بدل شد و ارجاع به آن رواج فراوان یافت. سرانجام، کار بدان‌جا کشید که گیوم پاستل فرانسوی، یکی از شخصیت‌های متنفذ رنسانس، به ترجمه و انتشار کتاب زوهر به لاتین دست زد و به همراه آن شرح مفصل خود را نیز انتشار داد. این در حالی است که ترجمه عبری زوهر هنوز منتشر نشده بود! ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ دو روز پیش که به‌مناسبت سالروز درگذشت اسحاق لوریا، انتشار مطالبی در مورد کابالا را آغاز كردیم، هدف اصلی در کنار شناخت این شخصیت مهم یهودی، تأثیر افکار او در دوران کنونی بود. مطالب امروز نقشی کلیدی در این باب دارد. پس لطفاً با دقت بیشتر مطالعه کنید.

✡ مقبره‌ی اسحاق لوریا، پدر عرفان کابالا، در شهر «صفد» واقع در سرزمین‌های اشغالی (درباره شهر صفد، و همین‌طور رنگ آبی قبرها و استفاده از آن در فیلم‌هایی مانند آواتار، و ماجرای «درخت حیات» قبلاً اشاراتی داشته‌ایم و خواهیم داشت) ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ کابالیسم لوریایی 1️⃣ در همین 👆 زمان، ربّی #اسحاق_لوریا (1534-1572)، اندیشه‌پرداز جدید #کابالیسم پدید شد و کانون اصلی این مکتب در ایتالیا و در پیرامون لوریا تمرکز یافت. اسحاق لوریا به یک خاندان سرشناس #یهودی تعلق داشت که شاخه‌های آن در بسیاری از کشورهای اروپایی و اسلامی گسترده بود. اسحاق در نوجوانی به مصر رفت و مدتی در جزیره‌ای در نزدیکی قاهره که به عمو و پدرزنش تعلق داشت زیست. در این دوران بود که لوریا به اندیشه‌پرداز کابالی و یکی از رهبران اصلی این فرقه بدل شد. 2️⃣ اندیشه‌های لوریا در کنار #کتاب_زوهر یکی از دو منبع اصلی فکری #کابالا به‌شمار می‌رود. هستی‌شناسی جدید کابالی و ترسیم جهان به‌صورت «عین صوف» کار اسحاق لوریا است. اندیشه اسارت #زمزم (اخگر الهی) به‌دست #سیترا_اهرا (نیروهای شیطانی) که بر سرزمین #کلیپت (خلافت/ اسلام) حکم می‌رانند در این مفهوم تبلور یافت. فرآیند دیالکتیکیِ رهایی زمزم، که #تیکون (نوزایی) نامیده می‌شود، نیز متعلق به لوریاست. مفهوم کابالی تیکون، که احتمالاً از «کَوْن» (شُدَن) در عرفان اسلامی اخذ شده، سراسر تاریخ #قوم_یهود را به‌صورت فرایند مسیحایی در راه تحقّق #مأموریت_الهی ترسیم می‌کند. 3️⃣ در اندیشه لوریا، #زن جایگاهی خاص می‌یابد. مفهوم #شخینا در اندیشه کابالی پیش‌تر به معنی «تجلّی روحانی داوود» بود. در #کابالیسم_لوریایی، این مفهوم به نمادی مؤنث بدل شد. در ماجرای هبوط «انسان قدیم» (آدم کدمن)، که با هبوط قوم یهود انطباق می‌یابد، نیروهای شیطانی ملخ (ملک، پادشاه) را از شخینا یا صفیرا ملخوت (ملکه) جدا می‌کنند. تمامی تکاپوی پسین برای رسیدن به شخینا و وصل شدن به اوست. در مکتب لوریایی کابالا، هبوط آدم تنها به‌دلیل گناه نیست؛ بلکه برای انجام مأموریت الهی معینی است و آن گردآوری اخگرهایی است که در سرزمین «خلافت» فروافتاده و اسیر آن شده اند. 4️⃣ پیروان لوریا او را «مسیح بن یوسف» می‌دانستند که راه را برای ظهور مسیح اصلی، «مسیح بن داوود» (سلطان موعود قوم یهود)، هموار کرد. بدین‌سان، کابالیست‌های یهودی و محافل مسیحی متأثر از آنان، که کم نبودند، با انتظار ظهور قریب‌الوقوع مسیح بن داوود به سده 17 گام نهادند. در نیمه اوّل سده 17، کانون اصلی این #مسیح‌گرایی در بندر #آمستردام متمرکز بود و با الیگارشی ماوراء بحار هلند پیوند تنگاتنگ داشت. در این زمان، بخش مهمی از تکاپوی چاپخانه‌های آمستردام بر اشاعه آرمان #ظهور_مسیح و افسانه #اسباط_گمشده بنی‌اسرائیل متمرکز بود. 5️⃣ در دوران استقرار مرکز فرقه کابالا در آمستردام، فرایند تیکون، یعنی جنگ با #نیروهای_شیطانی (سیترا اهرا) مستقر در سرزمین کلیپت (خلافت)، به‌شدت برجسته شد و جایگاه اصلی را در مکتب کابالا یافت. در این زمان، #کابالیسم به‌شکلی آشکار به ایدئولوژی جنگ با #جهان_اسلام بدل شد، #شیطا‌ن‌شناسی به یکی از اشتغالات فکری دائم رهبران فرقه کابالا بدل گردید و رساله‌های متعدد در این زمینه انتشار یافت. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ حاخام «شلوم شرابی» در بیت‌المقدس مستقر شد و به رهبر معنوی فرقه کابالا در شمال آفریقا و به تعبیر دائرة‌المعارف یهود «در سراسر مشرق‌زمین» بدل شد. «طریقت شرابی» به مشرب صوفیان مسلمان شباهت آشکار داشت! 🌇 شرح عکس: یک نقاشی از حاخام شلوم شرابی و عکسی از مقبره‌ی او (به رنگ آبی قبر توجه کنید.) ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ کابالیسم در خاورمیانه و شمال آفریقا 1️⃣ در سده 17، از طریق افرادی چون حییم بن عطار مراکشی و شالوم بن یوسف شبّازی، شاعر نامدار یهودی ساکن یمن، فرقه #کابالا در شمال آفریقا و یمن گسترش یافت. در این دوران در تونس و الجزایر نیز برخی چهره‌های سرشناس یهودی رهبری حلقه‌های کابالا را به دست داشتند. مردخای بن موسی ساسون بغدادی در بغداد حلقه متنفذی از فرقه کابالا پدید ساخت که تا سده 20 در منطقه حضور داشت. 2️⃣ اسحاق بن موسی نیز در روستای حریر (اربیل کردستان) مستقر شد و #خاندان_حریری را بنیان نهاد. یکی از پسران اسحاق، به نام پیناس، در ماجرای شبتای زوی [بزودی درباره‌اش صحبت می‌كنیم] شرکت فعال داشت. دو پسر دیگر او، به نام‌های حییم و اسحاق، حاخام‌های شهر رواندوز اربیل بودند. اعضای خاندان حریری در تمامی سده‌های 18 و 19 در #کردستان فعال بودند و از رهبران فرقه کابالا در بین‌النهرین به‌شمار می‌رفتند. 3️⃣ در نیمه دوّم سده 18، حاخام #شلوم_شرابی (1720-1777)، که به یک خانواده یهودی مستقر در یمن تعلق داشت، در بیت‌المقدس مستقر شد و به رهبر معنوی فرقه کابالا در شمال آفریقا و به تعبیر دائرة‌المعارف یهود «در سراسر مشرق‌زمین» بدل شد. #طریقت_شرابی به مشرب صوفیان مسلمان شباهت آشکار داشت. 4️⃣ بدین‌سان، #بیت‌المقدس به یکی از کانون‌های مهم تولید #صوفیان_یهودی و تکاپوی آنان در شمال آفریقا و سراسر مشرق زمین بدل شد. با توجه به پیشینه تاریخی و فضای فکری و سیاسی مکتب کابالا، روشن است که این کانون می‌توانست تأثیرات جدی بر فرقه‌های اهل #تصوف داشته باشد و به منبع الهام انواع #مدعیان_مهدویت در میان مسلمانان بدل گردد. [دقت كنید] 5️⃣ دائرة‌المعارف یهود می‌نویسد: «اقتدار تفوق‌آمیز این حلقه به سرعت در تمامی کشورهای اسلامی تثبیت شد و مواضعی بسیار نیرومند کسب کرد.» [دقت كنید] طریقت شرابی تا سده بیستم در بیت‌المقدس مستقر بود. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ «شابتای زوی» در عثمانی «ظهور» کرد! نخست ادعا کرد که مسیح است ولی مدتی بعد، در زندان عثمانی، ادعای خدایی نمود و کمی بعد به اسلام گروید!! ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ شابتای زوی و فرقه دونمه (1) 1️⃣ فضای پرهیاهوی مسیحایی که در حوالی نیمه سده 17 آفریده شد و به انقلاب پوریتانی انگلیس و موج گسترده انتقال نیروی انسانی به قاره آمریکا پیوند خورد، طبعاً باید «مسیح» خود را می‌آفرید. چنین بود که در سال 1665‌ «شابتای زوی» ظهور کرد! 2️⃣ #شابتای_زوی (1626-1676) در بنادر غربی #عثمانی «ظهور» کرد! نخست ادعا کرد که مسیح است ولی مدتی بعد، در زندان عثمانی، ادعای خدایی نمود. کمی بعد به #اسلام گروید. پیروان شابتای یهودیانی بودند که به بازار او رونق می‌دادند. با گروش شابتای به اسلام، پیروان #یهودی او نیز «مسلمان» شدند و همانند مارانوهای مسیحی فرقه‌ای از #یهودیان_مخفی را در جهان اسلام بنیان نهادند که #دونمه نامیده می‌شوند. 3️⃣ سیر تکوین ماجرای شابتای زوی و دعاوی او و ترکیب پیروانش پیش‌نمونه ظهور سه «پیامبر» دروغین و نامدار دیگر در دو سده‌ پسین است: #یاکوب_فرانک در شرق اروپا، #نمود در هند و #علی‌محمد_باب در ایران. 4️⃣ شابتای زوی از حمایت یک «پیامبر دروغین» به‌نام #ناتان_غزه‌ای برخوردار بود و درواقع تکاپوی این دو سناریوی واحدی را رقم زد. نام اصلی ناتان غزه‌ای (1643-1680) «آبراهام ناتان لوی» است. پدرش حاخامی سرشناس با گرایش های کابالی بود و رئیس #یهودیان_اشکنازی مقیم بیت‌المقدس به شمار می‌رفت. 5️⃣ ناتان در سال 1663 با دختر یک تاجر ثروتمند یهودی مقیم غزه ازدواج کرد و در این بندر اقامت گزید. او از این زمان به مطالعه رساله‌های #کابالا پرداخت، از مریدان طریقت #اسحاق_لوریا شد و به مناسک و اعمال رازآمیز روی آورد. مدتی بعد مدعی شد که در حال مکاشفه صدای خداوند را شنیده که اعلام کرده شابتای زوی «مسیح بن داوود» است و ناتان پیامبر اوست!! 6️⃣ #کابالیست‌ها و مروّجین مسیحی #آرمان‌های_مسیحایی آتش این دسیسه را شعله‌ور می‌ساختند. آنان #ظهور شابتای را تأییدی بر پیشگویی‌های قبلی دال بر ظهور مسیح در سال 1666 میلادی یافتند. به‌دلیل تبلیغات کانون مقتدر #زرسالاری_یهودی مستقر در #آمستردام، از تابستان 1665 داستان خروج شابتای زوی، آمیخته با افسانه‌های تحریک‌کننده مسیحایی، از طریق آمستردام در انگلستان و سراسر اروپا پخش شد. گفته می‌شد #اسباط_ده‌گانه بنی‌اسرائیل خروج کرده‌اند، مکّه را تصرف نموده و اکنون با سپاهیان خود در صحرای عربستان عازم اشغال ایران‌اند!! 7️⃣ از این زمان نویسندگان «یهودی – مارانو» و چاپخانه‌های هلند و ایتالیا تکاپویی شدید را آغاز کردند. در طول سال 1666 تبلیغات گسترده‌ و حیرت‌انگیز انتشاراتی، به‌سود شابتای صورت گرفت و رساله‌های متعدد به زبان‌های هلندی، انگلیسی، آلمانی و ایتالیایی درباره خروج شابتای زوی و کرامات و تعالیم او در سراسر اروپا منتشر شد. تصویر روی جلد برخی از این رساله‌ها در دائرة‌المعارف یهود مندرج است. برای نمونه، در آلمان تصاویری پخش شد که شابتای زوی، پادشاه ده سبط گمشده #بنی‌اسرائیل را سوار بر اسب و ایستاده بر روی تپه‌ای نشان می‌داد در حالی که در زیر پای او ارتش صلیبی در حال هجوم است و ارتش مسلمانان در حال گریز! 8️⃣ کمی بعد در آمستردام رساله‌ای منتشر شد که #ظهور_مسیح را اعلام می‌کرد. در این رساله نقاشی‌ای از شابتای زوی مندرج است در حالی‌که بر تخت سلطنت تکیه زده، تاجی بزرگ بر فراز سر اوست و درباریان در پیرامونش ایستاده‌اند. بر روی جلد رساله دیگر (چاپ آمستردام)، که بر آن تصویر تاج شابتای مندرج است، این عبارت را می‌خوانیم: «شابتای زوی، پادشاه اسرائیل و مسیحِ خداوند یعقوب.» تاریخ چاپ این رساله «سال اول احیای پیامبری و سلطنت» است. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ شابتای زوی از حمایت یک «پیامبر دروغین» یهودی و کابالیست لوریایی، به‌نام «ناتان غزه‌ای» برخوردار بود. ناتان مدعی بود که در حال مکاشفه صدای خداوند را شنیده که اعلام کرده شابتای زوی «مسیح بن داوود» است و ناتان پیامبر اوست!! ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ شابتای زوی و فرقه دونمه (2) 1️⃣ ماجرای #شابتای_زوی موجی بزرگ را در اروپا پدید ساخت و تعداد کثیری از مردم فقیر مسیحی، حتی از طریق فروش خانه و وسایل زندگی خود، گروه گروه راهی زیارت بیت‌المقدس شدند. تحریک فوق‌العاده #آرمان‌های_مسیحایی در قاره اروپا یکی از دستاوردهای ماجرای شابتای زوی است. 2️⃣ ماجرای شابتای واکنش مقامات عثمانی را بر‌انگیخت. #احمد_کوپرولو، صدراعظم مقتدر عثمانی، دستور دستگیری شابتای را صادر کرد اما ماجرای شابتای را جدّی نگرفت. او «ماهیت سیاسی» ماجرا را درنیافت و آن را صرفاً یک داعیه‌ی دینی و احتمالاً ناشی از عدم تعادل روانی شابتای دانست. در ظاهر، ادعای مسیحایی شابتای در چارچوب فرهنگ و عقاید #یهود بود و به مسلمانان ارتباط نداشت و دعوی سلطنت او بر #بنی‌اسرائیل حقیر و احمقانه جلوه می‌کرد. 3️⃣ بر شابتای سخت نگرفتند و تنها وی را حبس کردند. شابتای در 15 سپتامبر 1666 در حضور سلطان محمد چهارم داوطلبانه اعلام مسلمانی کرد. سلطان، که فردی مذهبی بود، تحت تأثیر گروش شابتای قرار گرفت و ساده‌دلانه نام «عزیز محمد افندی» را بر او نهاد و به وی لقب «کپچی باشی» و مقرری روزانه 150 پیاستر اعطا کرد. 4️⃣ شابتای پس از اعلام مسلمانی در آدریانوپول و سپس در استانبول ساکن شد و زندگی دوگانه‌ای در پیش گرفت. او در ظاهر مناسک اسلامی را انجام می‌داد ولی در خفا #یهودی بود. شابتای اینک در رأس فرقه‌ای از #یهودیان_مخفی جای داشت که به تأسی از او به #اسلام گرویده بودند. دائرة‌المعارف یهود می‌نویسد: «همگی آنان یهودیان پنهانی بودند که به‌مثابه یک گروه #جنگجویان_مخفی علیه خلیفه عمل می‌کردند.» 5️⃣ شابتای در مراسم پنهانی فرقه، که دارای صبغه کاملاً #یهودی بود، حضور می‌یافت و نمایندگان و سخنگویان اصلی او، و در رأس آنها #ناتان_غزه‌ای، رسماً #یهودی بودند. شابتای که اینک مورد علاقه سلطان بود، با فرقه‌های #دراویش مسلمان عثمانی نیز رابطه برقرار کرد؛ با تلاش او و اعضای فرقه‌اش آداب و عقاید جدیدی در میان برخی از فرقه‌های دراویش شکل گرفت که آمیخته‌ای از #تصوف سنتی اسلامی و عقاید و مناسک #یهودی بود. [دقت كنید] 6️⃣ مناسک فرقه شابتای آمیخته با #هرزگی_جنسی بود. بعدها، این گرایش در فرقه #یاکوب_فرانک بارزتر شد. پس از مدتی راز تکاپویِ فرقه شابتای آشکار شد و در اوت 1672 شابتای زوی و برخی از پیروانش به دلیل ترویج هرزگی جنسی در میان مسلمانان دستگیر شدند. در ژانویه 1673، احمد کوپرولو شابتای و سران فرقه‌اش را به آلبانی تبعید کرد. در دوران تبعید شابتای نیز پیروان او در کسوت مسلمانان به زیارتش می‌رفتند. در 17 سپتامبر 1676، شابتای زوی در پنجاه سالگی در آلبانی درگذشت. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ تصویری خیالی از ناتان غزه‌ای و اسباط بنی‌اسرائیل! ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ شابتای زوی و فرقه دونمه (3) 1️⃣ اعلام مسلمانی #شابتای_زوی نه تنها ناتان را در غزه ساکت نکرد، بلکه او با همان شدت پیشین به اعلام «مکاشفات» و انجام رسالت «پیامبری» خود ادامه داد! #ناتان_غزه‌ای با اتکاء به پشتوانه‌ای از متون عبری و نمونه‌های فراوان از تاریخ #قوم_یهود، اندیشه‌پرداز این موج جدید شد و راه آینده را به روشنی به پیروان شابتای نشان داد. به‌نوشته دائرة‌المعارف یهود، شابتای اندیشه‌پرداز نبود و تفکر منسجم نداشت؛ این ناتان بود که به جعل یک مکتب از عقاید منتسب به شابتای دست زد؛ مکتبی که تداوم #کابالیسم پیشین به‌شمار می‌رود. 2️⃣ پس از مرگ شابتای، ناتان به سیروسیاحت در اروپا پرداخت و چنین تبلیغ کرد که شابتای نمرده، بلکه از نظرها پنهان شده و به هجرتی رازآمیز در «انوار آسمانی» رفته و زمانی که خدای اسرائیل مشیّت کند بار دیگر #ظهور خواهد کرد. ناتان غزه‌ای در 11 ژانویه 1680، سه سال پس از شابتای، در مقدونیه درگذشت. 3️⃣ نظریات ناتان غزه‌ای جامه‌ی ایدئولوژیکی است بر سیاست #نفوذ به درون ساختار سیاسی و اقتصادی و فرهنگی سرزمین‌های مسلمان و تسخیر آن از درون. پس از اعلام مسلمانی شابتای، ناتان غزه‌ای توجیه نظری این دگرگونی را آغاز کرد. او اعلام کرد که گروش شابتای به اسلام انجام یک #مأموریت (رسالت) جدید است و هدف از آن «برافروختن #اخگر_مقدس در میان کفار [مسلمانان] است.» 4️⃣ دائرة‌المعارف یهود هسته اصلی نظریه‌پردازی ناتان را چنین بیان می‌دارد: 👈 رسالت اصلی #ملت_یهود افروختن اخگرهای مقدسی است که در روح آنان وجود دارد. ولی اخگرهایی وجود دارد که افروختن آن تنها کار مسیح است. لذا، مسیح [شابتای زوی] برای انجام این رسالت به «قلمرو خلیفه» وارد شده؛ «زهراً در برابر او تسلیم شده ولی درواقع در حال انجام واپسین و دشوارترین بخش مأموریت خود است و آن #تسخیر خلیفه از درون است. او برای انجام این مأموریت مانند یک جاسوس عمل می‌کند که به درون سپاه دشمن اعزام شده»؛ این «مبارزه‌ای در درون #سرزمین_شیطان است.»‌ 5️⃣ بنابراین، مسلمان شدن شابتای به معنی #ارتداد از دین یهود نیست بلکه بغرنج‌ترین چهره مأموریت مسیحایی اوست. به‌نوشته دائرة‌المعارف یهود، بدین‌سان ناتان غزه‌ای الهیات شابتایی را توسعه بخشید و بنیادهای ایدئولوژی پیروان شابتای را «برای یکصد سال آینده» پی ریخت. به این دلیل است که منابع یهودی مکتب جدیدالاسلامی شابتای را #ارتداد_رازگونه می‌خوانند؛ یعنی آن‌گونه ارتداد از دین یهود که راز و رمزی در آن نهفته است. 6️⃣ تعداد یهودیانی که در سال 1666 اعلام مسلمانی کردند 200 خانوار ذکر شده که عمدتاً در #ادرنه، پیرامون شابتای، مستقر شدند. [استانبول و ادرنه در زندگی حسینعلی بهاء هم نقش مهمی دارند!] در سال 1683 موج بزرگ دیگری از اعلام اسلام در میان یهودیان عثمانی رخ داد و تعداد آنها تنها در بندر سالونیک به 300 خانوار رسید. این جدیدالاسلام‌ها از حمایت برخی حاخام‌های برجسته برخوردار بودند. رهبری این گروه با یوسف فیلسوف، حاخام سالونیک و پدرزن شابتای زوی، و سلیمان فلورنتین بود. یهودیان فوق #دونمه نام گرفتند که به‌معنای برگشته یا #جدیدالاسلام است. 7️⃣ از سده 18، پیروان شابتای زوی در یمن، #ایران، عثمانی و شمال آفریقا پراکنده‌ شدند. بزرگترین مراکز زندگی دونمه‌ها شهرهای سالونیک، ازمیر و #استانبول بود. به‌نوشته دائرة‌المعارف یهود، از اوایل سده 18، دونمه‌ها متهم به #هرزگی_جنسی بودند: «تردیدی نیست که طی چند نسل آمیختگی [هرج ‌و ‌مرج] جنسی در میان آنان رواج داشته است. در اشعار یهودا لوی تووا (درویش افندی)، که در سال 1960 منتشر شد، دفاعیات جسورانه‌ای به سود الغاء محدودیت‌های جنسی مندرج است.» دونمه‌ها جشن ویژه‌ای موسوم به #جشن_بره دارند که طی آن به اجرای برخی مناسک جنسی می‌پردازند. ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ «فیلیپ برگ» به کمک معشوقه‌ی سابق و همسر بعدی‌اش، کارن، سازمانی به‌نام «مرکز آموزش کابالا» تأسیس کرد و خود را رهبر «طریقت کابالا» خواند! ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ فیلیپ برگ و احیای فرقه کابالا (1) 1️⃣ چند سال پیش، «پل اسکات» در روزنامه «دیلی میل» گزارشی از پیوستن #مدونا به فرقه #کابالا ارائه داد و از این طریق بود که من با داستان عجیب احیای فرقه کابالا و آغاز موج گسترش سریع آن آشنا شدم. 2️⃣ بنیان‌گذار و رهبر این فرقه، که عملاً بر #هالیوود حکومت می‌کرد، یک #یهودی به‌نام #فیوال_گروبرگر بود. او سال‌ها پیش نام خود را به #فیلیپ_برگ تغییر داد و به کمک معشوقه‌ی سابق و همسر بعدی‌اش، کارن، سازمانی به‌نام «مرکز آموزش کابالا» تأسیس کرد و خود را رهبر #طریقت_کابالا خواند. 3️⃣ فیلیپ برگ کمتر در محافل ظاهر می‌شد و عکس‌های اندکی از او وجود دارد. پیشینه او نیز در هاله‌ای از ابهام است. پل اسکات می‌نویسد: من کشف کردم که فیلیپ برگ قبل از ازدواج با کارن، زن داشت و حداقل هشت فرزند. ولی در زندگینامه رسمی فیلیپ برگ درباره ازدواج اوّل او مطلبی دیده نمی‌شود. 4️⃣ برگ ادعا می‌کرد که از موطنش، نیویورک، برای آموختن کابالا از ربی #یهودا_براندوین به اسرائیل رفت. براندوین، که دایی همسر اوّل برگ بود، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین استادان کابالا شناخته می‌شد. ولی پسر براندوین ارتباط استادی و شاگردی برگ با پدرش را تکذیب می‌کند. 5️⃣ پل اسکات می‌افزاید: برخلاف این ادعا، برگ نه با انگیزه‌های معنوی بلکه با مقاصد مالی به #اورشلیم رفت. آوراهام گروبرگر، یکی از پسران فیلیپ برگ از همسر اوّل، می‌گوید: «پدرم فروشنده بیمه بود و برای این کار به اورشلیم سفر کرد»! ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ «فیلیپ برگ» رهبر «خودخوانده» فرقه کابالا فعالیت خود را بر «هالیوود» متمرکز کرد، و از طریق جلب هنرپیشگان و ستاره‌های هالیوود و مشاهیر هنر غرب به شهرت و ثروت و قدرت فراوان دست یافت! ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter

✡️ فیلیپ برگ و احیای فرقه کابالا (2) 1️⃣ #فیلیپ_برگ برای اوّلین بار در سال 1969 دفتر فرقه خود را در اورشلیم (بیت‌المقدس) گشود و سپس کار خود را در لس‌آنجلس ادامه داد. دفتر مرکزی فرقه در بلوار رابرتسون، واقع در جنوب شهر بورلی هیلز (در حومه لس‌آنجلس و در نزدیکی هالیوود)، واقع است. 2️⃣ این رهبر «خودخوانده» فرقه #کابالا فعالیت خود را بر #هالیوود متمرکز کرد، و از طریق جلب هنرپیشگان و ستاره‌های هالیوود و مشاهیر هنر غرب به شهرت و ثروت و قدرت فراوان دست یافت، خانه‌های اعیانی در لس‌آنجلس و مانهاتان خرید و شیوه زندگی پرخرجی را در پیش گرفت. 3️⃣ امروزه، شبکه فرقه برگ از توکیو تا لندن و بوئنوس‌آیرس گسترده است و این سازمان دارای چهل دفتر در سراسر جهان است. در سال 2002 دارایی فرقه برگ حدود 23 میلیون دلار تخمین زده می‌شد ولی در سال 2003 تنها در لس‌آنجلس 26 میلیون دلار ثروت داشت. فرقه کابالا ادعا می‌کند که دارای سه میلیون عضو است. 4️⃣ سازمان برگ خود را «فرا دینی» می‌خواند و مدعی است که کابالا «فراتر از دین، نژاد، جغرافیا، و زبان است» و با این تعبیر، درهای خود را به روی همگان گشوده است. اعضای فرقه، فیلیپ برگ را «راو» می‌خواندند. «راو» همان «رب» یا «ربای» یا «ربی» است که به حاخام‌های بزرگ یهودی اطلاق می‌شود. 5️⃣ فرقه کابالا، علاوه بر دریافت کمک‌های کلان از اعضای ثروتمند، از روش‌های خاصی برای کسب درآمد از سایر اعضا بهره می‌جوید: آب معدنی معمولی را، که در کانادا و با نام «آب کابالا» تهیه می‌شود، با این اعتقاد که این آب دارای «انرژی مثبت» است و سرطان را مداوا می‌کند، به قیمت گزاف می‌فروشد! کتاب‌های کابالی نیز به قیمت گزاف عرضه می‌شود. مثلاً هر دوره کتاب زوهر، که در بسیاری از کتابفروشی‌ها به قیمت زیر یکصد دلار موجود است، در فرقه برگ 430 دلار است! ✍️ عبدالله شهبازی ✅ اندیشکده مطالعات یهود: 👉 @jscenter