📸 محله‌ی گمشده‌ی قم ✏️سیدمحسن حسینی؛ قم‌پژوه 🔹️در اواسط روزگار قاجار شهر قم به ۱۰ محله تقسیم شده بود. یکی از این محلات #اسحاقیه نام دارد. این محله در خیابان‌کشی‌های دوره پهلوی اول تقریبا تخریب و نام و موقعیت محل نیز از یادها رفت. حتی معمرین/دیرسالان نیز این محل را نمی‌شناسند و به یاد نمی‌آورند. 🔸️علت موسوم بودن به اسحاقیه وجود مزار منسوب به احمد بن اسحاق #اشعری نمایندۀ امام حسن عسکری(ع) است که بعد به همت کجویی اردستانی صاحب انوارالمشعشعین معلوم شد که مزار #ناصرالدین علی از احفاد امام حسن مجتبی(ع) است. 🔹️#مفلس_قمی(شیخ ارده شیره) حدود این محل را چنین می‌گوید: «محله دهم: محلۀ اسحاقیه است. ابتدای او دروازه #خاکفرج است و انتهای او #چاله_خروس باجک است. گذر #کولی‌خان و بازار #مسگرها و حمام چال و کوچه جوب پاها، داخل این محل است.» (تحفه الفاطمیین، چاپ بنیاد قم پژوهی، ج۲، ص ۳۴۹) ♦️توضیحات: ۱. دروازه خاکفرج ابتدای بازار بزرگ و بر سر پل #علیخانی کنونی بوده است. در زمان رضا شاه تخریب شد. ۲. گذر کولیخان در ادامه بازار در چهار راه فعلی #بازار بوده است. در زمان رضا شاه تخریب شد. ۳. قسمتی از بازار #مسگرها بازمانده که تا حدود سی سال پیش فعال بود و کنون مشاغل دیگر آنجا است. ۴. چال خروس کوچه شماره ۳ #باجک فعلی است. 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

📸 تصویری از پل #علیخانی که دروازه ورودی به قم بود 🗓 دوره قاجار 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

🌀 یک دروازه و پنج اسم ✏️سیدمحسن محسنی؛ قم‌پژوه 🔸️#دروازه‌ای که در مدخل بازار قدیم از سمت غرب و بر لب پل #علیخانی گویا در دوران #قاجار ساخته و در زمان #رضا_شاه در حدود سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۴ تخریب شد، پنج نام به شرح زیر داشته است: 1️⃣ دروازه ساوه به اعتبار این‌که مردم از این قسمت به #آوه و #ساوه می‌رفته‌اند و گویا قدیمی‌ترین نام این دروازه باشد. 2️⃣دروازه عراق ظاهرا به این دلیل که از این قسمت با #سلطان_آباد_عراق (اراک فعلی) و منطقه مرکزی ایران (که عراق عجم می‌گفته‌اند) آمد و شد داشته‌اند. 3️⃣دروازه معصومه گویا به این علت که نزدیک #حرم حضرت معصومه (ع) بوده است. 4️⃣دروازه خاکفرج به این دلیل که از این‌جا به مزار شاهزاده احمد و #خاکفرج  می‌رفته‌اند. 5️⃣دروازه تهران به این دلیل که مردم بعد از برگردان راه قدیم قم - ری به دست #امین‌السلطان به سمت غرب، مردم به جای راه قدیم از این‌جا با شهر #ری و تهران رفت و آمد می‌کرده‌اند. 🔹️هر پنج اسم تا اواخر دوران قاجار رایج بوده است و عبارت «#بیرون_دروازه» و «#بیرون_شهر» در تداول مردم قدیم قم (تا دوران پهلوی دوم و هم‌چنان در زبان پاره‌ای از کهن‌سالان فعلی قمی) ناظر بر بیرون از این دروازه تا سه‌راهی #حاج_زینل (میدان سعیدی کنونی) است. 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

🌀 چند نکته از محله‌های قم ✏️ابوالحسن گرامی؛ قم‌پژوه: 🔸️زمانی که در سال ۲۰۱ هجری حضرت #معصومه(س) در محله سبتیه وفات کردند، موسی بن خزرج که یکی از #اشعریان بزرگ بود، ایشان را در باغ #بابلان دفن می‌کنند. 🔹️باغ بابلان #بزرگ‌ترین باغ خارج شهر قم بود و محدوده کنونی حرم حضرت معصومه(س) و محلات اطراف تا پل #علیخانی را در برمی‌گرفت. 🔸️پیش از سال ۱۳۰۸ یک شب #رضاخان از نزدیکی حرم مطهر رد می‌شود و وضعیت نابسامان بافت اطراف آن را مشاهده می‌کند و تصمیم می‌گیرد #خیابانی در آنجا احداث کند. 🔹️سه #خیابان اصلی در قم در زمان پهلوی اول وجود داشت که اولین خیابان از پل #علیخانی آغاز می‌شده تا محله دارالشفا ادامه داشته است. خیابان #حضرتی در آن زمان به نام‌های خیابان حوض قهوه، سنگ تراش و چراغ گاز خوانده می‌شده است. 🔸️قهوه خانه بسیار بزرگی در این خیابان وجود داشته که چای و قهوه به #مسافران می‌داده و کنار آن هم یک باشگاه ورزش #باستانی قرار داشت. 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

📸 تصویر #مهمان‌خانه حضرت معصومه (س) 🗓دوران قاجار ✏️#ناصرالدین شاه درباره ‌این مهمان خانه در دفتر خاطرات خود می‌نویسد: 🔹️روز چهارشنبه ۲۸ رجب امروز باید برویم مهمان‌خانه ناهار را هم آنجا بخوریم. صبح که از #خواب برخاستیم هوا صاف و آفتاب بسیار خوبی بود‌ رخت پوشیده رفتیم، حرم زیارتی کردیم. بعد بیرون آمده سوار #کالاسکه شده راندیم برای مهمان‌خانه. 🔸️مهمان‌خانه پهلوی #دروازه و #پل است‌. وارد مهمانخانه شدیم. امین‌السلطان در رکاب بود. این مهمان خانه را #میرزانظام_مهندس_کاشی ساخته است. بسیار خوب ساخته است. 🔹️باغ و #عمارت خوبی دارد و کلاه فرنگی سنگی وسط باغ ساخته است خیلی جای باصفای خوبی است رفتیم توی عمارت و #بالاخانه‌های مهمان‌خانه چشم انداز خوبی دارد. 🔺️این مهمان‌خانه بعدها به اداره #پست و تلگراف واگذار شد و در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده است. به نظر می‌رسد در حوالی پل #علیخانی واقع بوده است. تصویر این ساختمان از نمای دیگر 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

✏️ابوالفضل قیامی 🔹️این گزارش، نکات ارزشمندی برای شناخت وضعیت #شهری قم دارد. مورخ کلود آنه متوفی ۱۹۳۱ میلادی یعنی ۱۳۰۹ شمسی است. سفر وی احتمال زیاد اواخر دورهٔ #قاجار است. 🔹️در این دوره تنها مسیر ورودی به شهر از طرف تهران پل #علیخانی است که به دروازه #تهران هم معروف بوده است. بعد از پل بلافاصله بازار شروع می‌شده است. عکس‌های سر در این دروازه موجود است. 🔸️بازار از پل علیخانی تا چهار راه بازار فعلی سرپوشیده بوده و در این جا #چهارسوق یا چهار مسیر داشته است: یکی به طرف حرم و سلامگاه مقابل مسجد امام و ورودی قبرستان #بابلان و به طرف حرم و یکی به طرف باجک فعلی و بازار مسگرها و یکی هم به طرف راسته بازار (ورودی فعلی چهار راه بازار) می‌رفته است. 🔹️مسافران (از جمله مورخ) احتمالا از این مسیر وارد بازار شده و مستقیم تا #حسین‌آباد آمده و سپس تا انتها از درون بازار کهنه گذشته و تا نزدیک #چهل‌اختران و درخت پیر وارد مسیر منتهی به محله #سرحوض شده و از آنجا از طریق محلات سنگ سیاه و دولتخانه وارد محله دروازه کاشان شده و از آنجا خارج می‌شده و از کنار گنبد #سبز و علی بن جعفر به طرف #کاشان می‌رفتند. 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

📸 #خیابان_بالا و #خیابان_پایین 🔺️خیابان بالا [خیابان #حضرتی]: ابتدای آن دروازه خاکفرج یا پل #علیخانی و انتهایش مدرسه #دارالشفاء بوده است. ( آن خیابان از مقابل درب دارالشفاء پیچ می‌خورد به طرف میدان آستانه) 🔸️ضلع غربی مسجد امام‌ حسن‌عسگری (ع) درحاشیه این خیابان بود. در دو سوی این خیابان #مسافرخانه‌ها و گاراژهای متعدد قرار داشت. بخشی از این خیابان در یک مرحله توسط #سیل و مرحله آخر کلا تخریب و در صحن جدید آستانه مفقود شد. 🔹️بخشی از مغازه‌های این خیابان به یمن وجود #هتل بین‌المللی قم وابسته به آستانه مقدسه باقی مانده است. 🔺️خیابان پایین : ابتدای آن درب شرقی مسجد امام حسن عسگری (ع) و انتهای آن آب‌انبار #سیدعرب بوده است. 🔹️بخشی از این خیابان هنوز پا برجاست و تعدادی مغازه و درب ورودی بازار قدیمی سرپوشیده امروزه ضلع شمالی صحن جدید را تشکیل می دهند که به کوچه #ننه_عباس معروف است. 🔸️خیابان #ارم منتهی به سه راه بازار این بخش و بخش کوچه آب‌انبار سیدعرب را قطع کرده است. 📍تصویر فوق مربوط به خیابان حضرتی است. 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

📸 دروازه ساوه [دروازه خاکفرج/ دروازه تهران] 🗓سال ۱۳۰۶ 🔹️در این تصویر دروازۀ #ساوه بر روی پل #علیخانی، دو منار کوتاه همچون تیرک دروازه با آجرچینی منحصربه‌فرد در دو سمت پل و در پس‌زمینه گنبدهای #تیمچه به چشم می‌خورد... 📍ای‌کاش شهرداری قم این دروازه را که در زمان #رضاشاه پهلوی تخریب شد، به صورت نمادین [ماننده دروازه غار تهران] انتهای پل علیخانی دوباره #احیا کند. 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom

📸 علی‌خان ريش‌بلند 🗓 سال ۱۲۵۳ شمسی 🔹️علی‌خان سنقری كليايی مشهور به #علی‌خان_ریش‌بلند حاکم قم در دوران قاجار بود. 🔸️پل #عليخانی منسوب به اوست. این پل تا پایان دوره #قاجاریه تنها راه ورودی اصلی شهر قم محسوب می‌شد و بنای اولیه آن به فرمان یکی از پادشاهان #صفوی بازسازی شده بود. 🔹️در سال ۱۲۹۲ هجری قمری، علیخان سنقری که در آن زمان #نایب‌الحکومه قم بود، به علت #فرسودگی و کوتاه شدن چشمه‌های قدیمی پل بر اثر بالا آمدن سطح رودخانه، اقدام به تخریب #چشمه‌های قدیمی و ساخت چشمه‌های جدید و مرتفع‌تر نمود. 🔸️ این عملیات از آغاز تا پایان تنها چهل روز به طول انجامید. همچنین علیخان سنقری آب‌انبار بزرگی نیز در کنار بقعه #شاه_جمال احداث کرد. 🔰به کوشش خانم لیلا جواهری 🔗به کانال #تاریخ_شفاهی_قم بپیوندید: @tarikhqom