🔹#فقه_مدرسه جلسه یکم 🔸پیشینه: فقه تعلم و مدرسه، چندان پیشینه فقهی ندارد. حتی اگر فقها درباره آن کاری کرده‌اند، آداب تعلم را بررسی کرده‌اند. مانند کتاب منیه المرید از شهید ثانی و ... . اما این کتابها با روش فقهی نوشته نشده. مگر برخی نکات فقهی که درمنیه المرید آمده است. 🔸دو نمونه کتاب فقهی در مورد مدرسه کار شده است: ▫️کتاب فقه مدرسه، الگوی تحلیل فقهی مسائل مدرسه نوشته وحید عابد وصادق فائق، چاپ انتشارات دلیل ما. ▫️ سه جلد بررسی فقهی آداب تعلیم و تعلم، چاپ موسسه اشراق و عرفان، زیر نظر استاد آیت الله اعرافی که به آداب ویژه معلم، متعلم و مشترک بین آن دو پرداخته است. ▫️جلد آداب متعلم را بنده توفیق نگارش داشتم که تحقیق و نگارش آن یک سال و نیم طول کشید. 🔹@feqahat

🔹جلسه دوم #فقه_مدرسه. 🔸محور یکم. برنامه ریزی درسی 🔸1. برنامه ریزی سنی 1ـ1. روایات سبع سنین اول. موثقه یعقوب بن سالم ... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟ قَالَ «الْغُلَامُ يَلْعَبُ سَبْعَ سِنِينَ وَ يَتَعَلَّمُ الْكِتَابَ سَبْعَ سِنِينَ وَ يَتَعَلَّمُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ سِنِينَ». الكافي، ج‏6، ص47. دوم. روایت یونس بن یعقوب ... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟ قَالَ «أَمْهِلْ صَبِيَّكَ حَتَّى يَأْتِيَ لَهُ سِتُّ سِنِينَ ثُمَّ ضُمَّهُ إِلَيْكَ سَبْعَ‏ سِنِينَ‏ فَأَدِّبْهُ بِأَدَبِكَ فَإِنْ قَبِلَ وَ صَلَحَ وَ إِلَّا فَخَلِّ عَنْهُ». الكافي، ج‏6، ص47. سوم. مرسله شیخ صدوق قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ؟ع؟ يُرَبَّى الصَّبِيُّ سَبْعاً وَ يُؤَدَّبُ سَبْعاً وَ يُسْتَخْدَمُ سَبْعاً وَ مُنْتَهَى طُولِهِ فِي ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ سَنَةً وَ عَقْلِهِ فِي خَمْسٍ وَ ثَلَاثِينَ سَنَةً وَ مَا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ فَبِالتَّجَارِبِ‏. من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص493. چهارم. روایت يونس‏بن‏عبدالرحمن ... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دَعِ ابْنَكَ يَلْعَبُ سَبْعَ‏ سِنِينَ‏ وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَكَ سَبْعاً فَإِنْ أَفْلَحَ وَ إِلَّا فَإِنَّهُ مِمَّنْ لَا خَيْرَ فِيهِ. الكافي، ج‏6، ص46. پنجم. مرسله رسول الله قَالَ وَ قَالَ النَّبِيُّ ص‏ الْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ‏ سِنِينَ‏ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِينَ فَإِنْ رَضِيتَ خَلَائِقَهُ‏ لِإِحْدَى وَ عِشْرِينَ سَنَةً وَ إِلَّا ضُرِبَ عَلَى جَنْبَيْهِ‏ فَقَدْ أَعْذَرْتَ إِلَى اللَّهِ. وسائل الشيعة، ج‏21، ص476. 🔹@feqahat

🔹#فقه_مدرسه جلسه سوم. 🔹حکم برداشتی از روایات سبع سنین: 🔸در دوره هفت سال اول: برنامه‌ها با محوریت بازی و سرگرمی؛ 🔸در دوره هفت سال دوم: حالت دستور پذیری مستقیم می‌توان داشت؛ قالب همراهی و اردویِ مربی محور، بهترین روش در این دوران است (أَلْزِمْهُ نَفْسَكَ). اما اردو به علت هزینه‌های آن، از برنامه‌های آموزش و پروش حذف شده است. تعلم در این دوران نباید خشک و استدلالی باشد. آموزش قرآن در این دوران باید انجام گیرد و محور آموزش باشد. در این دوران دختر و پسر را می‌‌توان امر به نماز کرد. اما حداقلی از احکام به آنها بیان شود. 🔸در دوره هفت سال سوم: برنامه‌های استدلالی در این دوران محور باشد؛ هرچند در قالب گعده و گفتگو. در قالب برخورد وزارتی؛ روایت یعقوب، خبری اما در مقام انشاست. درنتیجه انشایی و مولوی و دلالت بر رجحان مطلق دارد. مراتبی از تعلیم حلال و حرام، بر پدر و مادر واجب است؛ اما چون واجب کفایی است، اگر کسی دیگر به فرزند آنها را آموزش دهند، از عهده والدین برداشته می‌شود. ▫️این روایت علاوه بر بعد فقهی، دارای بعد روانشناختی است و دختر و پسر را شامل می‌شود. همچنین مخاطب این روایات خود مربی و متربی می‌تواند باشد. 🔸نکته: برداشت فقهی اگر از یک لفظ و تصریح نباشد، دلیل لبی است که باید به قدر متیقین اکتفا کرد. قدر متیقن آموزش در دوره دوم، برای دختری که به سن تکلیف رسیده، حداقلی از احکامی است که نیازدارد؛ اما جزئیات مسائل پیچیده فقهی در هفت سال سوم. 🔹@feqahat

🔹#فقه_مدرسه، جلسه 4 🔸برنامه ریزی درسی: برنامه ریزی سنی: 🔸روایات متعدد توصیه کننده به تحصیل قبل از بزرگسالی، از جمله: ▫️روایت ابوقتاده أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟، أَنَّهُ قَالَ «لَسْتُ‏ أُحِبُ‏ أَنْ‏ أَرَى‏ الشَّابَ‏ مِنْكُمْ‏ إِلَّا غَادِياً فِي‏ حَالَيْنِ: إِمَّا عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً، فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَرَّطَ، فَإِنْ فَرَّطَ ضَيَّعَ، وَ إِنْ ضَيَّعَ أَثِمَ، وَ إِنْ أَثِمَ سَكَنَ النَّارَ، وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً ؟صل؟ بِالْحَقِّ». الأمالي، ص303. سند روایت را حرعاملی آمده و قابل تصحیح است. روایت خبری اما در مقام انشا است. سکن النار و عذاب نشان میدهد که سخن از لزوم یادگیری، علوم الزامی است. اینجا منصرف است.... ▫️ مرسله دعائم الإسلام وَ عَنْهُ عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ؟صل؟ أَنَّهُ قَالَ «مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ فِي شَبَابِهِ كَانَ بِمَنْزِلَةِ النَّقْشِ فِي الْحِجْرِ وَ مَنْ تَعَلَّمَهُ وَ هُوَ كَبِيرٌ كَانَ بِمَنْزِلَةِ الْكِتَابِ‏ عَلَى‏ وَجْهِ‏ الْمَاءِ». دعائم الإسلام، ج‏1، ص82 در منیة المرید آمده: مَثَلُ الَّذِی یتَعَلَّمُ الْعِلْمَ فِی صِغَرِهِ كَالنَّقْشِ عَلَى الْحَجَرِ .... منية المريد، ص226. ▫️مرسله عيون الحكم علی ع: مَنْ‏ لَمْ‏ يَتَعَلَّمْ‏ فِي‏ الصِّغَرِ لَمْ‏ يَتَقَدَّمْ‏ فِي الْكِبَر. عيون الحكم و المواعظ، ص463. ▫️ مرسله تاریخ یعقوبی علی ع : یا مَعشَرَ الفتیان حَصِّنُوا اَعراضَکُم بِالاَدَب و دینَکُم بِالعلمِ. تاريخ اليعقوبي، ج2، ص210. «الفتیان» دو معنای جوان و جوانمردی دارد؛ اما اینجا، دوره سنی جوانی مراد است. 🔹@feqahat

🔹#فقه_مدرسه: جلسه پنچم. برنامه ریزی درسی: نظام طبقه بندی علوم 🔹مقدمه کشف نظام رتبه بندی علوم، فهم این است که در روایات، علم به چه معناست؟ 🔸کلمه علم در روایات به معنای مطلق علوم (دینی و غیر دینی ) به‌کار رفته است: مانند قَالَ علی ؟ع؟‏: «الْعُلُومُ‏ أَرْبَعَةٌ الْفِقْهُ لِلْأَدْيَانِ وَ الطِّبُّ لِلْأَبْدَانِ وَ النَّحْوُ لِلِّسَانِ وَ النُّجُومُ لِمَعْرِفَةِ الْأَزْمَانِ» (همان، ص40). اما ادعا این است که کلمه علم در ادله، انصراف دارد به علم دینی؛ به علت کثرت استعمال علم در معنای علم دینی. این کثرت استعمال، قرینه می‌شود و مانع اجرای مقدمات حکمت و اطلاق گیری می‌گردد. 🔹روایاتی که علم در آنها به معنای علم دینی است: 🔸1. روایات عمل به علم: مانند: أَحْسَنُ الْعِلْمِ‏ مَا كَانَ مَعَ الْعَمَل.‏ على ليثى واسطى، عيون الحكم و المواعظ، ص121. 🔸2. روایات پاداش‌های بیان شده برای تعلم: .... أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟‏ «مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَ عَمِلَ بِهِ وَ عَلَّمَ لِلَّهِ دُعِيَ فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ عَظِيما» (محمد بن يعقوب كلينى‏، الکافی، ج ‏1، ص 35). 🔸3. روایات فریضه بودن تعلم: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ؟صل؟‏ «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى‏ كُلِ‏ مُسْلِمٍ‏ أَلَا إِنَ‏ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْم» (همان، ص 30). 🔸4. روایات برتری تعلم بر عبادت: ... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ؟صل؟‏ «فَضْلُ‏ الْعِلْمِ‏ أَحَبُ‏ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ فَضْلِ الْعِبَادَةِ وَ أَفْضَلُ دِينِكُمُ الْوَرَعُ» (محمد بن على، الخصال، ج ‏1، ص 4). 🔹@feqahat

🔹جلسه ششم #فقه_مدرسه: مسئله محوری در برنامه‌ریزی درسی. 🔸ادله مسئله محوری: ▫️1. سیره عقلا: صغری: عقلا می‌گویند اتقان در نظام آموزشی به مسئله محوری است. کبری: اتقان مستحب است. نتیجه: مسئله محوری، مستحب است. ▫️2. روایات حسن السؤال وَ قَالَ ص «الِاقْتِصَادُ فِي النَّفَقَةِ نِصْفُ الْعَيْشِ‏، وَ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ، وَ حُسْنُ‏ السُّؤَالِ‏ نِصْفُ‏ الْعِلْمِ‏». كنز الفوائد، ج‏2، ص189 عن امیر المومنین علی ؟ع؟ «مَنْ‏ أَحْسَنَ‏ السُّؤَالَ‏ عَلِم».‏ عن امیر المومنین علی ؟ع؟ «مَنْ‏ عَلِمَ‏ أَحْسَنَ‏ السُّؤَال‏». عيون الحكم و المواعظ، ص451. سوال در فارسی پرسش است اما در عربی به معنای پیجویی است. در حسن السؤال الغای خصوصیت می‌شود از سؤال به مطلق تعلم و تفقه. بدین معنا که در پرسش یا هر مطالبه علمی، باید خوب بداند که به‌دنبال چه چیزی است و آن را به‌خوبی تبیین و طرح کند. لازمه آن انضباط فکری و دقت در پرسش‌ها و مسئله یابی است. ▫️3. ادله پرسشگری وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلاَّ رِجالاً نُوحي‏ إِلَيْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُون.‏ . سوره نحل (16)، آیه 43. صحیحه محمد بن مسلم ... «إِنَّمَا يَهْلِكُ النَّاسُ لِأَنَّهُمْ لَا يَسْأَلُونَ». مرسله یونس: ... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ؟صل؟‏ «أُفٍّ لِرَجُلٍ لَا یفَرِّغُ نَفْسَهُ فِی كُلِّ جُمُعَةٍ لِأَمْرِ دِینِهِ فَیتَعَاهَدُهُ وَ یسْأَلُ عَنْ دِینِهِ‏». المحاسن، ج‏1، ص225 🔹@feqahat

🔹جلسه هفتم #فقه_مدرسه: ثانی و تبت در برنامه‌ریزی درسی. 🔸«تثبت» ریشه در «ثبت» به معنای دوام ، متانت و عجله نکردن است. در مقابل عجله و آماده کردن مقدمات کار است. 🔸ادله: الف) آیه 32 سوره فرقان وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لاَ نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَ رَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلاً ب) تمسک به اصول عام تدریج، رفق و مدارا و رعایت توان متربی ج) روایات قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ؟صل‏؟‏ «إِنَّمَا أَهْلَكَ‏ النَّاسَ‏ الْعَجَلَةُ وَ لَوْ أَنَ‏ النَّاسَ‏ تَثَبَّتُوا لَمْ‏ يَهْلِكْ‏ أَحَدٌ». (المحاسن، ج‏1، ص215). علي بن أبي طالب ؟عهم؟ وَ أَنْهَاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالْقَوْلِ وَ الْفِعْل‏. (محمد بن محمد، الأمالي (للمفيد)، ص22 و 221 ) قال رسول الله ؟صل؟ «الأناة من‏ الله‏ و العجلة من‏ الشيطان». (المحاسن، ج‏1، ص215) أبا عبد الله ؟ع؟ يقول‏ «مع‏ التثبت‏ تكون‏ السلامة و مع العجلة تكون الندامة و من ابتدأ بعمل في غير وقته كان بلوغه في غير حينه».، الخصال، ج‏1، ص100 پیامبر؟صل؟ «إياك‏ و العجلة بالأمور قبل أوانها و التساقط فيها عند زمانها». ، (تحف العقول، ص147) امیر المؤمنین علی ؟ع؟ : مع‏ العجل‏ يكثر الزلل.‏ العجل‏ قبل‏ الإمكان‏ يوجب‏ الغصة. مِنَ‏ الْخُرْقِ الْمُعَاجَلَةُ قَبْلَ‏ الْإِمْكَانِ‏ وَ الْأَنَاةُ بَعْدَ الْفُرْصَة. العجلة مذمومة في‏ كل‏ أمر إلا فيما يدفع الشر. 🔹@feqahat

🔹#فقه_مدرسه جلسه نهم 🔹اغتنام فرصت در برنامه ریزی درسی 🔸اغتنام، سود بردن از آنچیزی است که پیشتر مالک آن نبوده است. و اتلاف از ماده تلف به معنای نابود کردن است. درنتیجه اغتنام فرصت، بعد زمانی و کمی و بعد کیفی دارد. درنتیحه وسیع‌تر از قاعده سرعت در خیر است. سرعت در خیر تنها بعد زمانی داشت. اغتنام فرصت یک مفهوم مشکک است و درجات دارد و نسبی است. 🔸اغتنام فرصت دانش آموز به معنای سودبردن و بهینه‌سازی اوقات دانش آموزاست. در مقابل تلف کردن آن است. اغتنام فرصت در کل دوره آموزش و اغتنام فرصت در هر درسی را شامل می‌شود. 🔹ادله اغتنام فرصت دانش آموز: 🔸دسته یکم. روایات مذمت کننده اتلاف وقت ▫️1. مرسله: [امير المؤمنين علی ؟ع؟] إِنَ‏ أَوْقَاتَكَ‏ أَجْزَاءُ عُمُرِكَ فَلَا تُنْفِدْ لَكَ وَقْتاً فِي غَيْرِ مَا يُنْجِيكَ‏. غرر الحكم و درر الكلم، ص243 ▫️2. ... أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟ أَنَّهُ قَالَ: الْمَغْبُونُ‏ مَنْ‏ غَبِنَ‏ عُمُرَهُ‏ سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ. ، معاني الأخبار، ص342. ▫️3. قَالَ الصَّادِقُ ؟ع؟‏ مَنِ‏ اسْتَوَى‏ يَوْمَاهُ‏ فَهُوَ مَغْبُونٌ‏ وَ مَنْ كَانَ آخِرُ يَوْمَيْهِ شَرَّهُمَا فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفِ الزِّيَادَةَ فِي نَفْسِهِ كَانَ إِلَى النُّقْصَانِ أَقْرَبَ وَ مَنْ كَانَ إِلَى النُّقْصَانِ أَقْرَبَ فَالْمَوْتُ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْحَيَاةِ. الأمالي، ص668. لعن به معنای دور بودن از رحمت است؛ اما در قرآن گفت در روایات منصرف به معنای عذاب است و دلالت بر حرمت و دلالت بر حرمت دارد. اما در این روایت بر اساس تناسب حکم و موضوع، دلالت بر کراهت دارد. 🔹@feqahat

🔹برنامه ریزی درسی: روش‌های آموزشی در #فقه_مدرسه 🔸این روش‌ها به دو نوع به دست می‌آید: ▫️یکم. بر اساس نگاه کارشناس + قواعد کلی فقهی روش‌هایی که کارشناسان تربیتی می‌گویند و شامل عناوین کلی مانند اتقان است. این روش‌ها ناظر به شرایط زمانی و مکانی ممکن است تغیر کند. مانند روش‌های: توضیحی؛ سخنرانی؛ پیش سازمان‌دهنده؛ نمایشی (نمایش عملی)؛ حفظ و تکرار؛ یادیارها؛ مسأله‌ای؛ بارش فکری؛ واحد پروژه؛ بیان فکر؛ اکتشافی؛ مشارکتی؛ بدیعه‌پردازی؛ ایفای نقش؛ آزمايشي؛ پرسش و پاسخ؛ بحث گروهی. البته برخی از این روش‌ها در روایات نیز تصریح شده‌اند. ▫️دوم. روش‌های مصرح در روایات: 🔸1. خطابه روایاتی مانند مرسله: وَ قَالَ ع خُذُوا الْعِلْمَ مِنْ أَفْوَاهِ الرِّجَالِ عوالي اللئالي (العزيزية في الأحاديث الدينية، ج‏4، ص: 78) قول تنها کلامی نیست که از زبان خارج شود؛ بلکه دیدگاه افراد را نیز شامل می‌شود که از طریق نگارش به دست ما رسیده. اما دلیل اصلی سیره اهل بیت است. 🔹@feqahat

🔹#فقه_مدرسه. ادامه #روش‌های_آموزشی 🔸3. پرسشگری تا به حال دوبار درباره پرسشگری صحبت کردیم. در ادله ارشاد جاهل در ادله قواعد فقهی مدیریت فرهنگی و در مسئله محوری در نظام درسی. گفتیم که «فَسْئَلُوا» به معنای پیجویی علم است نه فقط پرسیدن کلامی. اما پرسش کلامی یکی از مصادیق آن است. 🔸بر اساس ادله یکی از روش‌های آموزشی، پرسش است. البته باید روش‌های آموزشی به گونه‌ای باشد که دانش آموز را پرسشگر کند. 🔸امروزه تنها بر حفظ و حافظه دانش‌آموزان تاکید می‌شود و دانش‌آموز پرسش ندارد؛ چون مطلب را کامل نفهمیده است. باید پرسش را ایجاد کرد و پاسخ داد. این روش یک روش درون‌دینی و مهم است. ادله آن قبلا بیان شده. 🔸ادب پرسش، پرهیز از تعنت است. ▫️مقاییس اللغه میگوید: «تَعَنُّت» به معنای به‌سختی انداختن دیگران و مشتبه کردن است. ▫️تعنت بالذات مورد نظر است نه تعنتی که بالعرض پیش می‌آید. باید فرد قصد به‌سختی انداختن داشته باشد. و سختی معتنابه باشد. وگرنه در پاسخ دادن نوعی سختی وجود دارد. ▫️این تعبیر در روایاتِ متعددی بیان شده است: « سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً» از امام صادق در الكافي، ج‌6، ص381. علی ع در نهج البلاغة، ص472. الغارات، ج‏1 ؛ ص103 و 104. به مناسبت حکم و موضوع، این نهی دلالت بر کراهت دارد. برداشت برای موضوع ما این است که دانش‌آموز به گونه‌ای رشد کند که واقعا دنبال پرسش حقیقی و دانستن شود. 🔹@feqahat

جلسه 12 #فقه_مدرسه 🔹وظایف مدیریت مدرسه 🔸این بحث برپایه این دیدگاه است که تعلیم، در فرهنگ قرآنی مقدمه تربیت و هدایت است. 🔹وظیفه نخست: زمینه سازی: بار اصلی تربیت را در اسلام، روش‌های زمینه‌ساز به دوش دارد. زیرا تربیت امر اختیاری است و وظیفه اصلی مربی، فراهم آوری زمنیه شکوفایی و تربیت است. 🔸ادله شرعی وظیفه زمینه‌سازی آموزشی مدیر در مدرسه: ▫️1. دلیل اتقان. همانگونه که در ادله تانی و تثبت بیان شد، ایجاد مقدمات، سبب اتقان کار می‌شود. ▫️2. قاعده اعانه بر بر. زمینه سازی اعانه بر کار خیر (تعلم) است. ▫️3. قاعده تسنین. کسی که محیط فیزیکی آموزشی و بسیاری از کارهای زمینه‌ساز، سنت نیکویی است که گذاشته می‌شود. البته اگر از آن زمینه سازی که با نیت خیر ایجاد شده است، کسی بد استفاده کند، بر آن فرد زمینه‌ساز چیزی نیست؛ زیرا: «ما عَلَى الْمُحْسِنينَ مِنْ سَبيلٍ» 🔸پیش‌نیازهای آموزشی: الف) پیش‌نیازهای مهارتی ب) پیش‌نیازهای معارفی ج) پیش‌نیازهای روحی د) پیش‌نیازهای جسمی و فیزیکی از مهمترین پیش‌نیازی مهارتی، تعلم عربی است که در روایات بدان اشاره شده است. 🔹@feqahat

جلسه 13 #فقه_مدرسه 🔹وظایف معلم ومدیریت مدرسه 🔸رفع موانع تعلم: موانع اصل تعلم دانش‌آموزان و موانع اتقان تعلم آنها. 🔹دلیل: 🔸مقدمیت نکته یکم: مقدمه اتقان تعلم مستحب است؛ زیرا اتقان استحباب دارد. اما مقدمات اصل تعلم، بستگی دارد به حکم آن تعلم دارد که مستحب یا واجب است. تعلم حرام و مکروه در بحث ما نیست. نکته دوم: مقدمات دو دسته هستند: وجودیه و عدمیه. مقدمه عدمیه، انجام‌ندادن کارهایی است که مانع انجام ذی‌المقدمه می‌گردد. عدم انجامِ موانع ِانجام آن کار، از مقدمات است؛ مانند انجام ندادن موانع تعلم. براین پایه، دلیل مقدمیت می‌تواند برای اثبات حکمِ ترک موانع تعلم کاربست داشته باشد. درنتجه: عدم تحقق موانع تعلم دانش آموزان، مقدمه تعلم دانش آموزان است و حکم مستحب یا در مواردی، ممکن است واجب باشد. 🔸رفع موانع تعلم ممکن است ناظر به عناوین ثانوی حکم وجوبی پیدا کند. یعنی بر معلم و مدیر آموزشی واجب است آن مانع تعلم را بردارد: الف) تضییع حقوق خانواده دانش‌آموز؛ ب) تضییع بیت المال؛ برخی موانع اگر برطرف نشود، بودجه دولتی به هدفش نمی‌رسد و دانش آموز رشد لازم را نمی‌کند. ج) تضییع حق معلم. یکی از حقوق معلم، گوش کردن به حرف اوست: در رسالة الحقوق امام سجاد؟ع؟ آمده است: «وَ حَقُ‏ سَائِسِكَ‏ بِالْعِلْمِ‏ التَّعْظِيمُ‏ لَهُ وَ التَّوْقِيرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الِاسْتِمَاعِ إِلَيْهِ وَ الْإِقْبَالُ عَلَيْهِ». اگر مانعی سبب خوب گوش ندادن دانش‌آموزان به درس است، مدیر مدرسه باید آن را برطرف کند؛ زیرا حق معلم است! نکته: سند رساله حقوق امام سجاد قابل تصحیح است.من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص620. @feqahat

🔹#فقه_مدرسه جلسه 14 🔹موانع تحصیل که در روایات تصریح شده، آمده است: 🔸مانع یکم. دوست نامناسب: دسته‌ای از آیات و روایات درباره دوست و دوست‌یابی هستند. البته سند اکثر آنها ضعیف هستند. برخی میگویند اینها سنن است و باید در سند آنها تسامح کرد و سخت نگرفت! اما ما همچون برخی اساتید میگوییم: اگر تعدد قابل توجه داشته باشند، آنها را به هم ضم می‌کنیم و مفهوم کلی و مشترک آنها را میتوان استفاده کرد. یعنی قاعده ضم احادیث ضعاف. از آنها دو قاعده کلی می‌توان برداشت کرد: قاعده یکم. کراهت یا حرمت همنشینی و دوستی با کسانی است که گمراه کننده یا مبتلا به گمراهی هستند؛ قاعده دوم. استحباب دوستی و همنشین شدن با خوبان. از جمله روایات: «... قَالَ لِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ‏ يَا بُنَيَّ انْظُرْ خَمْسَةً فَلَا تُصَاحِبْهُمْ وَ لَا تُحَادِثْهُمْ وَ لَا تُرَافِقْهُمْ فِي طَرِيقٍ‏ فَقُلْتُ يَا أَبَهْ مَنْ هُمْ قَالَ إِيَّاكَ‏ وَ مُصَاحَبَةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ السَّرَابِ يُقَرِّبُ لَكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَاعِدُ لَكَ الْقَرِيبَ وَ إِيَّاكَ‏ وَ مُصَاحَبَةَ الْفَاسِقِ ـ فَإِنَّهُ بَائِعُكَ بِأُكْلَةٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْبَخِيلِ فَإِنَّهُ يَخْذُلُكَ فِي مَالِهِ أَحْوَجَ مَا تَكُونُ إِلَيْهِ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرُّكَ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنِّي وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي ثَلَاثَةِ مَوَاضِعَ ..‏. » (محمد بن يعقوب كلينى، الكافي، ج‏2، ص376 و 377).

#فقه_مدرسه، جلسه 15 🔹محافظت از علوم برای آیندگان 🔸یکی از وظایف مدیران علمی کشور، محافظت از علوم برای آیندگان است. هر مجموعه علمی باید از تولیدات علمی مجموعه علمی خود برای آیندگان محافظت کند. 🔸ادله ▫️1. قاعده حفظ نظام حفظ جامعه نیازمند حفظ علمی است. لازمه حفظ نظام علمی، محافظت از آموخته‌های هر علم برای دیگران است. این وظیفه در برخی موارد (حداقلی از علوم که لازمه حفظ نظام علمی است) واجب کفایی و غیری است. غیری یعنی خود نگهداشت علوم و محتوای علمی که موضوعیت ندارد، بلکه حفظ خود نظام موضوعیت دارد. ▫️2. روایات کتابت در گذشته نگداشت علوم به کتابت بود. در دانشگاه‌ها نیز رشته کتابداری بوده اما امروزه نام آن رشته «علم اطلاعات دانش‌شناسی» است. درنتیجه از ادله کتابت می‌توان استفاه کرد؛ یعنی الغای خصوصیت می‌کنیم از کتابت به هر محافظتی. ▫️موثقه عبیدبن زراره: ... قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟ «احْتَفِظُوا بِكُتُبِكُمْ فَإِنَّكُمْ سَوْفَ تَحْتَاجُونَ إِلَیهَا». الكافي، ج‏1، ص52. فَإِنَّكُمْ سَوْفَ تَحْتَاجُونَ إِلَیهَا» الغای خصوصیت از نگه‌داری برای خود. ▫️أبُو عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟‏« اكْتُبْ‏ وَ بُثَ‏ عِلْمَكَ‏ فِي‏ إِخْوَانِكَ‏ فَإِنْ‏ مِتَ‏ فَأَوْرِثْ‏ كُتُبَكَ‏ بَنِيكَ‏ فَإِنَّهُ‏ يَأْتِي‏ عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانُ‏ هَرْجٍ لَا يَأْنَسُونَ فِيهِ إِلَّا بِكُتُبِهِم»‏ الكافی، ج‏1، ص52. «بُث» به معنای نشر است و امر به نشر علم است. ▫️قال رسول الله ؟صل؟ : «قَيِّدُوا الْعِلْمَ». قیل و ما تقییده؟ قال «كتابته». الهلالي، ج‏1، ص18. 🔹@feqahat

🔹#فقه_مدرسه جلسه 16 🔸مدیریت انسانی: محور نخست. انتخاب معلم شایسته و دارای صلاحیت (صالح). 🔸شاخصه‌های معلم در دو بعد باید مورد توجه شود:تربیت معلم و ارزیابی و انتخاب معلم. 🔸صلاحیت‌‌های معلم دو بعد دارد: صلاحیت‌های شخصیتی؛ صلاحیت‌های حرفه‌ای. 🔸احکام انتخاب معلم بر اساس این حالات تفاوت دارد: ▫️معلمی که تاثیر دارد یا ندارد؛ تاثیر مثبت دارد یا منفی؛ تاثیر حتمی دارد یا احتمالی؛ تاثیر بر امر پایه‌ای و الزامی است یا امور ثانوی و رجحانی. 🔹حالات انتخاب معلم و استاد" 🔸الف) انتخاب معلمی که اثر مثبت بر متعلم دارد. ▫️یکم. آیه و روایات دقت در انتخاب معلم 1. آیه سوره عبس آیه 24: ((فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِه‏)). ذیل این آیه در روایاتی آمده است:...((فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِهِ‏)) قَالَ قُلْتُ مَا طَعَامُهُ قَالَ «عِلْمُهُ‏ الَّذِي‏ يَأْخُذُهُ‏ عَمَّنْ‏ يَأْخُذُهُ». الكافي، ج‏1، ص49 انتخاب معلم صالح، حکم طریقی دارد؛ نه نفسی. زیرا آن ضلالت یا هدایت حکم دارد. معلم طریق آن است. این دلیل شامل انتخاب معلم صالح برای تمام علوم حتی معلم فیزیک و شیمی می‌شود. زیرا آن ا نیز مبانی جهانی بینی دارند و معلم آن علوم نیز شامل این دستور میشوند. حتی معلم هنر. آن معلمی که هنر سکولار را تدریس می‌کند یا مانند آوینی، هنر را برای خدا می‌خواهد، طعام فکری به متعلم می‌دهند. اما ادله دیگر، منصرف به معلم علم دینی است. 🔹@feqahat

🔹مدیریت انسانی در مدرسه: #فقه_مدرسه 🔸احترام به معلم 🔸احترام به معلم نه تنها موجب بالارفتن بهره‌وری آموزشی می‌شود که وظیفه شرعی است. 🔸عنوان احترام از عناوین مختلف در روایات برداشت شده است. ▫️ریشه احترام «حرم» به معنای منع شده است. درنتیجه حریم، به معنای حدودی است که ورود بیش از آن منع شده است و رعایت محدوده‌ای است که رعایت آن لازم است. حریم نیز به معنای نگاه‌داشت حقوق و حدود افراد و اشیا است. 🔹ادله 🔸الف) عبارتی از رساله حقوق رَوَى إِسْمَاعِيلُ بْنُ الْفَضْلِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِينَارٍ عَنْ سَيِّدِ الْعَابِدِينَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ؟عهما؟ قَالَ‏ «... وَ حَقُ‏ سَائِسِكَ‏ بِالْعِلْمِ‏ التَّعْظِيمُ‏ لَهُ وَ التَّوْقِيرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الِاسْتِمَاعِ إِلَيْهِ وَ الْإِقْبَالُ عَلَيْهِ وَ أَنْ لَا تَرْفَعَ عَلَيْهِ صَوْتَكَ وَ لَا تُجِيبَ أَحَداً يَسْأَلُهُ عَنْ شَيْ‏ءٍ حَتَّى يَكُونَ هُوَ الَّذِي يُجِيبُ وَ لَا تُحَدِّثَ فِي مَجْلِسِهِ أَحَداً وَ لَا تَغْتَابَ عِنْدَهُ أَحَداً وَ أَنْ تَدْفَعَ عَنْهُ إِذَا ذُكِرَ عِنْدَكَ بِسُوءٍ وَ أَنْ تَسْتُرَ عُيُوبَهُ وَ تُظْهِرَ مَنَاقِبَهُ وَ لَا تُجَالِسَ لَهُ عَدُوّاً وَ لَا تُعَادِيَ لَهُ وَلِيّاً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ شَهِدَتْ لَكَ مَلَائِكَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَنَّكَ قَصَدْتَهُ وَ تَعَلَّمْتَ عِلْمَهُ لِلَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ اسْمُهُ لَا لِلنَّاس».‏ من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص620. رساله حقوق به سندهای متعددی در منابع روایی آمده اما سند نجاشی به آن صحیح است. رجال النجاشی، ص116 🔹@feqahat

🔹مدیریت انسانی در مدرسه: #فقه_مدرسه 🔹تشکر از معلم 🔸شکر به معنای «عرفان الإحسان» است. تشکر، خضوع و پاسخگویی و مقابله کردن در برابر کار منعم است. ازآنجاکه تشکر از عناوین قصدیه است، صدق شکر آنجاست که نوعی قصد در کار باشد. 🔸شکر: ▫️الف) جوانحی؛ تصور می‌کند این نعمت از منعم است. این قدردانی ممکن است به زبان جاری نشود؛ ▫️ب) ثنای جوارحی؛ ثناء و پاسخی است که به زبان جاری می‌شود یا با اشاره و کنایه منتقل می‌گردد؛ ▫️ج) اطاعت جوارحی؛ این درجه از تجلی جوارحی سه مرتبه دارد: توجه به خواسته‌های منعم؛ اطاعت از او؛ درنظرگرفتن اراده او. 🔸ادله ▫️الف) قاعده وجوب شکر منعم قاعده عقلی «وجوب شکر منعم» در کلام، فقه و اصولی به‌کار رفته است. در فقه، در مباحثِ وجوب فحص از احکام، وجوب توبه، اطاعت، ولایت و حکومت؛ همچنین در «امر به معرف و نهی از منکر» که پیشتر از آن سخن گفته شد. مسلم است که همه مراتب شکر در برابر تمامی مراتب انعام واجب نیست؛ در برخی مراتب، شکر مستحسن است. عقل در تفکیک این مراتب حکمی ندارد و حکمش مطلق است. تشخیص این مراتب بر حسب مورد و مقایسه درجه انعام و شکر است. تنها مسلم این است که هر شکری که ترک آن در همان مورد کفران تلقی شود، این درجه از آن واجب است. برپایه کل ماحکم به العقل، حکم به الشرع، این قاعده شرعی می‌شود. 🔹@feqahat

#فقه_مدرسه 🔸#نظام تشویق و تنبیه اسلام ۱ 🔹نظام تشویق و تنبیه در مدریت فرهنگی و مدیریت مدرسه 🔸به خلاف بسیاری از مباحث فرهنگی و تربیتی که پیشینه فقهی ندارد۳، درباره تشویق و تنبیه، فقها بحث کرده‌اند. 🔸تشویق در لغت به معنای "نزاع النفس" است. تنیبه به معنای بیدار کردن و متوجه کردن است. در اصطلاح، تشویق، ایجاد حالت خوش‌آیند و تنبیه، ایجاد عمل ناخوشایند در متربی با هدف تربیتی است. توجه در اصطلاح، انذار و تبشیر، ترسیم آینده خوب یا بد عمل است و عملی از سوی مربی انجام نمی‌شود، به‌خلاف تشویق و تنبیه. 🔸تنبیه، گاهی ایجاد عامل ناخوشایند است مانند زدن و گاهی گرفتن عامل خوش آیند است مانند گرفتن اسباب بازی از کودک. تشویق نیز گاهی ایجاد حالت خوش آیند است و گاهی برداشتن یک حالت ناراحت کننده از اوست. 🔹ادله 🔸الف) ادله مطلق تشویق ▫️1. سیره الهی / نظام تشویق و تنبیه الهی: نظام عالم، برپایه تشویق و تنبیه انسان بنا شده است. ▫️2. سیره اهل بیت ؟ع؟: اهل بیت از تشویق رفتاری و زبانی برای شاگردان و فرزندان استفاده می‌کردند. ▫️3. روایات تشویق وَ لَا يَكُونَنَ‏ الْمُحْسِنُ‏ وَ الْمُسِي‏ءُ عِنْدَكَ‏ بِمَنْزِلَةٍ سَوَاءٍ فَإِنَّ فِي ذَلِكَ‏ تَزْهِيداً لِأَهْلِ الْإِحْسَانِ فِي الْإِحْسَانِ وَ تَدْرِيباً لِأَهْلِ الْإِسَاءَةِ عَلَى الْإِسَاءَةِ نهج البلاغة؛ ص430 و 431 وَ قَالَ ع‏ ازْجُرِ الْمُسِي‏ءَ بِثَوَابِ‏ الْمُحْسِن‏ نهج البلاغة؛ ص501 🔹@feqahat

#فقه_مدرسه 18 🔹#نظام تشویق و تنبیه اسلام 3 🔸بخشی از نظام تنبیهی اسلامی، تادیب و ضرب تربیتی است که شرایطی دارد: یکم. ادله مخالفان هر نوع تنبیه در تربیت: 1. ادله فلسفی ـ کلامی 1ـ1. آزادی انسان عقل هر انسانی به این قضیه حکم می کند که تنبیه، حریت وآزادی انسان‌ها را زیر سوال می‌برد؛ همچنین: لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ‏. 1ـ2. کرامت انسانی ((وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلا)) الإسراء : 70. 2. ادله اخلاقی از ادله‌ای که ممکن است در مخالفت با تادیب و تنبیه بدنی گفته شود، برخی ادله عناوین اخلاقی است؛ مانند: ((ادفَعْ بِالّتی هِیَ اَحسنُ)). 3. ادله فقهی از منظر فقهی نیز می‌توان ادله‌ای را بر عدم جواز تنبیه بدنی و ضرب بیان کرد؛ از جمله ادله حرمت ایذای مومن. دسته‌ای از روایات از ایذا نهی می‌کنند؛ از جمله در الكافی «بَابُ مَنْ آذَى الْمُسْلِمِينَ وَ احْتَقَرَهُم»‏ ، در وسائل الشيعة «بَابُ اسْتِحْبَابِ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ تَحْرِيمِ إِدْخَالِ الْكَرْبِ عَلَيْه»‏ و باب «بَابُ‏ تَحْرِيمِ‏ إِيذَاءِ الْمُؤْمِن‏» پاسخ به این ادله: این ادله اثبات می‌کند اصل اولی، عدم ایذا و تنبیه بدنی در تربیت است؛ اما ادله خاص، این اطلاق را قید می‌زند. 🔹@feqahat

🔹کانال فقه فرهنگی 💢محورهای محتوایی کانال: #یادداشت یادداشت‌های فرهنگی و مناسبتی #فقه_فرهنگی و مدیریت فرهنگی سلسله جلسات فقه فرهنگی #فقه_مدرسه سلسله جلسات فقه مدیریت مدرسه #فقه_تربیت_اخلاقی سلسله جلسات بررسی فقهی تربیت اخلاقی فرزندان #فقه_تربیت_جنسی جلسات بررسی نظام روش‌ها و برخی مسائل تربیت جنسی در ادله شرعی #رادیو_معارف سلسله جلسات برگزار شده در رادیو معارف و ... #چالش_های_فقه_اخلاقی #فقه_فرهنگی #فقه_تربیت_عبادی #اخلاق_در_نهج_البلاغه #فقه_نظام_آموزش_و_پرورش #فقه_تربیت_اعتقادی #تفسیر_تربیتی 🔸پذیرای موضوعات و مسائل پیشنهادی درباره بررسی فقهی مسائل فرهنگی. 🔹مناسب برای: 🔸علاقه‌مندان به فقه تربیتی؛ 🔸آنهایی که به مسائل فقه معاصر و کاربردی علاقه‌مند هستند؛ 🔸 مدیران فرهنگی؛ 🔸مدیران گروه‌های جهادی؛ 🔸علاقه‌مندان مطالعات راهبردی. در: 🔹https://eitaa.com/feqahat 🔹@feqahat